بررسی تحولات لیبی؛ مداخله مستقیم محور غربی ـ عربی

به گزارش راهبرد معاصر؛ علیرغم اینکه انتظار می‌رفت درگیری‌ها میان نیروهای «خلیفه حفتر» و نیروهای وابسته به دولت وفاق ملی در شهر «طرابلس» لیبی که از مدت‌ها پیش آغاز شده در طول ماه مبارک رمضان متوقف شود، اما مخالفت «خلیفه حفتر» مانع از تحقق این مسأله شد. این درگیری‌ها تاکنون قربانیان زیادی برجای گذاشته است. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، درگیری‌های مسلحانه در لیبی تاکنون 560 کشته برجای گذاشته است که شماری از آن‌ها را غیرنظامیان تشکیل می‌دهند. سازمان بهداشت جهانی همچنین اعلام کرده است که شمار مجروحانِ درگیری‌های مسلحانه اخیر در لیبی نیز به مرز 3 هزار نفر رسیده است. این نهاد بین‌المللی تأکید کرده است که در صورت تداوم درگیری‌های مسلحانه در شهر طرابلس شمار قربیانیان بیش از پیش افزایش پیدا خواهد کرد. با این‌حال، حتی افزایش شمار قربانیان در شهر طرابلس نیز خلیفه حفتر را به پذیرش طرح آتش‌بس در این شهر متقاعد نساخته است و او بر تداوم درگیری‌های کنونی اصرار می‌ورزد.

این تحولات درحالی رخ می‌دهند که «غسان سلامه» فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در امور لیبی هم نسبت به اوضاع امنیتی و انسانی این کشور به شدت ابراز نگرانی کرده است. درهمین ارتباط، وی در سخنانی تأکید کرده است: «تاکنون به دنبال درگیری‌های نظامی میان طرف‌های مختلف لیبیایی، بیش از 75 هزار نفر از غیرنظامیان مجبور به ترک منازل خود شده‌اند». وی همچنین نسبت به وقوع جنگ داخلی در لیبی هشدار داده و گفته است: «لیبی در آستانه یک جنگ داخلی قرار گرفته است؛ جنگی که نتیجه آن چیزی جز ظهور و بروز دودستگی دائم در این کشور نخواهد بود. تداوم خشونت در شهر طرابلس، سرآغاز جنگی طولانی و خونین در سواحل دریای مدیترانه است». درهمین حال، دولت وفاق ملی لیبی نیز با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است که ارتباطات مخفیانه «حفتر» با گروه‌های تروریستی در این کشور برای دستگاه اطلاعاتِ دولت وفاق ملی مسجل شده است.

متوسل شدن حفتر به نیروهای ویژه مصر

نیروهای وابسته به «خلیفه حفتر» فرماندهی ارتش ملی لیبی علیرغم تهدیدات پرطمطراق خود علیه دولت وفاق ملی، تاکنون موفق شدند دستاوردهای میدانی ملموسی را در نبرد با آن در طرابلس محقق سازند. این درحالی است که خلیفه حفتر مدعی بود تنها طی چند روز می‌تواند کنترل کامل شهر طرابلس را در دست گرفته و زمینه خروج نیروهای دولت وفاق ملی از آن را فراهم آورد.

به دلیل عدم توفیق در نبرد میدانی با نیروهای دولت وفاق ملی لیبی، حفتر به نوعی دست به دامان مقامات مصری شده است تا شاید آن‌ها بتوانند او را از مخصمه‌ای که در آن گرفتار شده است، نجات دهند. ازهمین روی، حفتر از «عباس کامل» رئیس دستگاه اطلاعات مصر برای سفر به لیبی دعوت به عمل آورد و قاهره نیز خیلی زود این دعوت را اجابت کرد. بدین‌ترتیب، عباس کامل اخیرا با سفر به لیبی با خلیفه حفتر دیدار و با او درباره آخرین تحولات این کشور گفتگو کرد.

طبق آخرین گزارش‌ها از صحنه میدانی لیبی، توافقات حاصل‌شده میان خلیفه حفتر و دستگاه اطلاعات مصر منجر به اعزام تیم‌های ویژه‌ای تحت عنوان «نیروهای ویژه و صاعقه» به لیبی شده است تا این نیروها مانع از شکست نهایی نظامیان وابسته به حفتر در نبرد با دولت وفاق ملی شوند.

در همین ارتباط، پایگاه «العربی الجدید» چاپ لندن با انتشار گزارشی درخصوص حمایت‌های مصر از نیروهای حفتر در نبرد طرابلس تأکید می‌کند: «نیروهای ویژه مصر برای کمک به حفتر وارد لیبی شده‌اند و حتی رسانه‌های مصری و لیبیایی نیز از این مسأله مطلع هستند». این پایگاه عرب‌زبان همچنین اعلام کرده است که ارسال مهمات و تجهیزات نظامی از سوی مصر برای نیروهای حفتر طی روزهای اخیر افزایش پیدا کرده است.

با وجود افزایش حمایت‌های نظامی مصر و همچنین عربستان سعودی و امارات متحده عربی، نیروهای حفتر تاکنون موفق به نفوذ در نقاط، مناطق و شهرهای استراتژیک طرابلس نشده‌اند و همین مسأله باعث شده تا فرمانده ارتش ملی لیبی درخواست افزایش حمایت‌های نظامی خارجی را از متحدان خود از جمله مصر مطرح کند.

داعش در لیبی جان می‌گیرد؟

از هفته گذشته تاکنون زمزمه‌های بازگشت گروه تروریستی ـ تکفیری داعش به لیبی و جان گرفتن مجدد آن در این کشور بار دیگر به صدر اخبار رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی بازگشته است. ماجرا از آنجا آغاز شد که پای لیبی هم به گمانه‌زنی‌ها درخصوص مکان اختفای «ابوبکر البغدادی» سرکرده تروریست‌های داعش باز شد.

برخی از رسانه‌های منطقه‌ای اعلام کردند که البغدادی درحال حاضر در لیبی به سَر می‌برد و این مسأله مقدمه‌ای برای ظهور مجدد داعش در این کشور است. ماجرای حضور البغدادی در لیبی آنقدر جدی است که حتی دستگاه اطلاعات تونس تدابیر امنیتی شدیدی را در مرزهای مشترک خود با لیبی به منظور خنثی‌سازی فعالیت‌های احتمالی داعش، اتخاذ کرده است.

در همین راستا، رسانه روسی «اسپوتنیک» اخیرا طی گزارشی از حضور داعش در منطقه «سبهاء» واقع در جنوب لیبی خبر داده و نوشته است که این گروه تروریستی احتمال دارد شهرهای «قدوه»، «تمنهنت» و «ام الارانب» را درآینده‌ای نزدیک به تصرف خود درآورد.

این رسانه روسی با اشاره به وجود صحرای بزرگ آفریقا در جنوب لیبی و حضور شبه‌نظامیان بیگانه و مزدوران لیبیایی در این منطقه اعلام کرد: «داعش این نیروها را به استخدام خود درخواهد آورد تا به شهرهای جنوبی لیبی حمله کند». برهمین اساس، به نظر می‌رسد که حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی داعش، نابسامانی‌های امنیتی کنونی در طرابلس را بهترین فرصت برای سازماندهی این عناصر در لیبی می‌دانند و برای آن تلاش می‌کنند.

درهمین حال، «غسان سلامه» فرستاده ویژه سازمان ملل در امور لیبی نیز به این مسأله اشاره کرده و گفته است: «داعشی‌ها دوباره در لیبی آفتابی شده‌اند و پرچم‌های آن‌ها در محور جنوبی دیده می‌شود». پر واضح است که ساماندهی تروریست‌های تکفیری داعش در لیبی فرصت ارزشمندی را برای آمریکایی‌ها فراهم خواهد آورد تا از رهگذر آن، بهانه تازه‌ای برای حضور طولانی‌مدت در کشور نفت‌خیزی همچون لیبی پیدا کنند.

پای رژیم صهیونیستی هم درمیان است

علاوه‌بر آنچه که گفته شد، سرنخ‌هایی هم از نقش‌آفرینی رژیم صهیونیستی در لیبی و دست داشتن تل‌آویو در ناآرامی‌های این کشور به دست آمده است؛ مسأله‌ای که نشان می‌دهد بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای یکی پس از دیگری درحال ملحق شدن به تحولات لیبی و شعله‌ور کردن هرچه بیشتر آتش جنگ در این کشور هستند.

در همین ارتباط، شبکه «الجزیره» چندین تصویر ماهواره‌ای از هواپیماهای نظامی نیروهای خلیفه حفتر به دست آورده که نشان می‌دهد این هواپیماها متعلق به یک شرکت اماراتی بوده و پروازهایی میان رژیم صهیونیستی و چندین کشور عربی انجام می‌دهند.

طبق اعلام الجزیره، نکته قابل تأمل در این خصوص آنجاست که در تصاویر ماهواره‌ای یک مسیر مشکوک مشاهده شده است که در آن هواپیماها به شکل نیمه‌منظم میان مصر و رژیم صهیونیستی و همچنین اردن، قبل و بعد از حضورشان در لیبی جابجا می شوند.

طبق آخرین گزارش‌های منتشرشده، این هواپیماها حتی در پایگاه «بنینا» وابسته به نیروهای خلیفه حفتر در شهر بنغازی مشاهده شده‌اند. به نظر می‌رسد که مأموریت هواپیماهای مذکور، انجام عملیات شناسایی در مناطقِ محل استقرار نیروهای دولت وفاق ملی و تحویل اطلاعاتِ آن‌ها به خلیفه حفتر است.

براساس آنچه که گفته شد، هرچند که نقش دقیق رژیم صهیونیستی در تحولات لیبی و ناآرامی‌های این کشور هنوز در هاله‌ای از ابهام است اما آنچه که رسانه‌های مختلف منطقه‌ای ازجمله شبکه «الجزیره» در این خصوص منتشر کرده‌اند، دروغ بزرگ مقامات صهیونیسم و فرماندهان نظامی این رژیم مبنی بر عدم دخالت در تحولات لیبی را رسوا ساخته است.

حمایت‌های نظامی و اطلاعاتی فرانسه از حفتر

از زمان آغاز بحران لیبی که در نتیجه حمله نیروهای تحت امر خلیفه حفتر به شهر «طرابلس» پایتخت این کشور اتفاق افتاد، حمایت‌های بی‌دریغ و همه‌جانبه کشورهای غربی ازجمله آلمان، فرانسه، انگلیس و ... از خلیفه حفتر کاملا روشن بوده است؛ چراکه این حمایت‌ها عمدتا به صورت علنی انجام شده و می‌شود.

اما در این میان، فرانسه در مقایسه با دیگر کشورهای غربی، بیشترین حمایت‌ها را از خلیفه حفتر و نیروهای تحت امر آن در نبرد با دولت وفاق ملی به عمل آورده است. حتی حدود 2 هفته پیش بود که مقامات ارشد فرانسوی از خلیفه حفتر در پاریس استقبال گرمی به عمل آوردند. فرمانده ارتش ملی لیبی در سفر به پاریس با «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه دیدار و گفتگو کرد تا بدین‌ترتیب، نقش پررنگ پاریس در حمایت از حفتر در لیبی بار دیگر آشکار شود.

دولت فرانسه تاکنون در زمینه ارائه کمک‌های نظامی و اطلاعاتی به نیروهای حفتر، در لیبی و تحولات آن نقش‌آفرینی کرده است. تجهیز اتاق عملیات حفتر و تحت آموزش قرار دادن افسران وابسته به آن تنها بخش کوچکی از حمایت‌هایی است که پاریس از وی به عمل آورده است.

این درحالی است که به نظر می‌رسد طی هفته‌های اخیر، دولت فرانسه تصمیم گرفته است به صورت مستقیم به حمایت‌های خود از حفتر در لیبی ادامه دهد تا شاید به زعم خود بتواند آن را از شکست حتمی در برابر نیروهای دولت وفاق ملی نجات دهد.

درهمین راستا، گفته می‌شود که هواپیماهای شناسایی فرانسه به صورت مستقیم اقدام به گشت‌زنی بر فراز پایگاه‌های نظامی نیروهای دولت وفاق ملی لیبی کرده و ضمن رصد دقیق تحرکات آن‌ها، اطلاعات جمع‌آوری‌شده را در اختیار حفتر قرار داده است.

افزون براین، به تازگی حدود 70 نظامی فرانسوی از سوی دولت فرانسه به لیبی اعزام شده‌اند تا به حفتر در نبرد با دولت وفاق ملی کمک کنند؛ اقدامی که نمی‌تواند با محتوای دیدار حدود 2 هفته گذشته حفتر و ماکرون در پاریس، بی‌ارتباط باشد. این نظامیان فرانسوی هم‌اکنون در برخی نقاط لیبی از جمله بندر «السدره» مستقر هستند.

حربه جدید ریاض برای مقابله با دولت وفاق ملی

همانطور که پیشتر اشاره شد، سلسله حمایت‌های غربی ـ عربی از خلیفه حفتر و نیروهای تحت امر آن به تحقق دستاورد و پیروزیِ ملموسی برای آن‌ها منجر نشده است. حمایت‌های مالی و حمایت‌های تسلیحاتی از حفتر و نیروهایش نه‌تنها تاکنون برای فتح طرابلس راهگشا نبوده است بلکه اوضاع در این شهر را پیچیده‌تر کرده است.

از همین روی، عربستان سعودی به عنوان یکی از اصلی‌ترین طرف‌های مداخله‌جو در لیبی حربه‌ تازه‌ای را برای زمین‌گیر کردن نیروهای وابسته به دولت وفاق ملی در پیش گرفته است تا شاید از این رهگذر بتواند ضمن سرپوش گذاشتن بر ناتوانی‌های نظامی نیروهای حفتر، دستاورد میدانی را نیز محقق سازد.

حربه جدید عربستان سعودی برای مقابله با دولت وفاق ملی یمن و حمایت از نیروهای حفتر، تسلیح گروه‌های سلفی ـ وهابی در لیبی و ارائه آموزش‌های نظامی به آن‌هاست تا بدین‌ترتیب، این گروه‌های سلفی دوشادوش نیروهای حفتر و در صورت لزوم، به نیابت از آن‌ها با نیروهای دولت وفاق ملی به مبارزه بپردازند.

سعودی‌ها پیاده‌سازی این طرح و حربه خود را از «برقه» در شرق لیبی کلید زده‌اند و بسیار امیدوارند تا از رهگذر سوق دادن نبرد کنونی در طرابلس به سمت یک نبرد ایدئولوژیک و عقایدی، زمینه‌های فتح پایتخت لیبی را فراهم آورند.

نتیجه‌گیری

لیبی به عنوان یکی از مهمترین کشورهای واقع در شمال آفریقا از اهمیت ویژه‌ای برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برخوردار است. برخورداری این کشور از منابع غنی نفتی یکی از اهداف محور غربی ـ عربی برای مداخله در این کشور محسوب می‌شود.

با این‌حال، دخالت نظامی مستقیم متحدان خلیفه حفتر در نبرد طرابلس در وهله اول حاکی از عجز و ناتوانی نیروهای تحت امر وی در مقابله با نیروهای دولت وفاق ملی است، چراکه در غیر این صورت، حفتر به ورود مستقیم نیروهایی همچون نیروهای ویژه مصر به نبرد طرابلس نیاز پیدا نمی‌کرد.

اکنون که اوضاع امنیتی در شهر طرابلس پس از 2 ماه و نیم ماه درگیری به شدت رو به وخامت نهاده، کشورهای غربی و در رأس آن‌ها ایالات متحده آمریکا قصد دارند تا از فضای موجود برای گسترش تروریسمِ تکفیری در لیبی بهره‌برداری کرده تا به نوعی این کشور را به سوریه دوم تبدیل کرده و زمینه حضور نظامی طولانی‌مدت خود در لیبی را فراهم کنند.