نگاهی به دیپلماسی اقتصادی- تجاری ایران و پاکستان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ براساس مطالعات سامان توسعه تجارت ایران، کشورمان پتانسیل صادراتی ۱۶ میلیارد دلاری به پاکستان دارد، بااین‌حال براساس آمارهای گمرک ایران و گمرک پاکستان، سهم ایران از کل واردات کالایی پاکستان (به‌جز خدمات) از حدود ۱/۸ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۲/۱ درصد تا پایان سال ۲۰۱۹ رسیده است. طبق این آمارها، واردات کالایی پاکستان در سال ۲۰۱۹ درحالی نزدیک به ۵۳ میلیارد دلار بوده که سهم کالاهای ایرانی از آن فقط یک میلیارد و ۱۰۸ میلیون دلار بوده است. به عبارتی، با درنظر پتانسیل صادراتی ایران به پاکستان، صادرات کشورمان به این همسایه شرقی ۱۴/۴ برابر کمتر از پتانسیل بالقوه است. «راهبرد معاصر» برای واکاوی دلایل حجم بسیار پایین مراودات تجاری ایران و پاکستان با محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت به گفتگو نشسته است.

محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در خصوص نقش پاکستان در مراودات تجاری با ایران به «راهبرد معاصر» گفت: پاکستان از جمله همسایگان ماست که ظرفیت بسیار بالایی برای تجارت با ایران دارد و هرچه این مراودات سیاسی افزایش پیدا کند و رفت و آمدها بیشتر شود احتمال اینکه ما بتوانیم این موانعی که بر سر راه توسعه و تجارت بین ما و پاکستان وجود دارد را به حداقل برسانیم بیشتر است. پاکستان شریک بسیار مهمی به لحاظ تجاری می‌تواند برای ما باشد هم به لحاظ محصولات کشاورزی و هم به لحاظ اینکه پاکستان می‌تواند به عنوان یکی از اهداف صادراتی ایران قرار بگیرد. در نتیجه ما می‌توانیم محصولات مهمی را برای آنها  اعم از محصولات شیمیایی، پایه نفتی و در کنار آن برخی از محصولات کشاورزی و صنعتی که در کشور داریم به این کشور صادر کنیم.

وی افزود: موانع زیادی نیز بر سر راه توسعه تجارت با پاکستان وجود دارد. علیرغم اینکه مرز مشترک خوبی بین ایران و پاکستان وجود دارد اما در عین حال تعلل‌هایی را در بحث توسعه ارتباطات خودمان با پاکستان داریم. این ظرفیت و پتانسیلی که می‌تواند ما را به شرق آسیا وصل کند و کشورهای پرجمعیتی که ایران در مسیر خودش می‌تواند داشته باشد را از دست داده‌ایم آن هم فقط به دلیل مسائلی است که هنوز نتوانسته‌ایم حل بکنیم.

مودودی با بیان اینکه یکی از مهمترین موانع تجارت با پاکستان مسائل بانکی است، افزود: متاسفانه به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم نقل و انتقالات بانکی را انجام دهیم. مشکل دیگری که وجود دارد به حوزه کشاورزی برمی‌گردد. پاکستانی‌ها علاقه دارند برخی از محصولات باغی خود نظیر نارنگی را به ایران صادر کنند اما وزارت جهاد کشاورزی ما روی واردات این محصولات حساسیت دارد که این مانع از این می‌شود که از این دست میوه‌ها به کشور وارد شود در نتیجه به صورت غیرقانونی ما آن‌ها را در کشور مشاهده می‌کنیم. همچنین پاکستان می‌تواند یکی از بازارهای خوب برای محصولات سیب ما باشد اما به دلیل همین مشکل نتوانستیم ارتباط خوبی داشته باشیم. صنعت شکلات ما نیز برای پاکستانی‌ها جذابیت خاصی دارد اما به دلیل وجود موانع تجارت ما نتوانسته‌ایم یک تفاهم‌نامه ساده با آن‌ها داشته باشیم که بتوانیم تجارت ترجیحی را حتی در آنجا فعال کنیم.

سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت با اشاره به اینکه ایران سهم ناچیزی از واردات 57 میلیارد دلاری پاکستان دارد، افزود: همسایه‌های ما ظرفیت بسیار بالایی برای تجارت دارند. پاکستان حدوداً ۵۷ تا ۶۰ میلیارد دلار در سال از کشورهای مختلف دنیا واردات دارد که از این میزان واردات، سهم ما کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار است.

وی با تاکید بر نقش مثبت رایزن بازرگانی در مراودات تجاری، گفت: اخیر ما در پاکستان رایزن بازرگانی داشتیم. اما الان فکر می‌کنم با این کمبود منابعی که سازمان توسعه تجارت دارد بعد از برگشت آخرین رایزن مان از پاکستان دیگر در آنجا رایزن بازرگانی نداریم. اگر میزان صادرات خودمان به پاکستان را در یک روند ۱۰ ساله نگاه کنیم، زمانی که یک رایزن در آن کشور وجود داشته، خروجی تجارت ما کاملا مثبت بوده است و برعکس زمانی که رایزن بازرگانی نداشته‌ایم ما دچار افت تجاری شده‌ایم.

مودودی ادامه داد: برای توسعه ارتباطات تجاری فقط رایزن بازرگانی کافی نیست، نیاز هست که زیرساخت‌های دیگری نیز فراهم شود از جمله روابط سیاسی، روابط بانکی و مشکلات تعرفه‌ای که وجود دارد باید برطرف شود. در کشور ما نگاه به واردات یک نگاه منفی است و بسیاری معتقدند ما فقط باید صادرات انجام دهیم و همین نگاهم باعث می‌شود کشورهای هدف صادراتی ما مقابله به مثل کنند و اجازه صادرات به ما ندهند و محدودیت‌هایی را برای تجارت با ایران وضع کنند.

وی با بیان اینکه باید از ظرفیت بندر چابهار برای افزایش مراودات تجاری خود با پاکستان استفاده کنیم، افزود: بندر گوادر پاکستان که چین در آنجا سرمایه گذاری می‌کند می‌تواند رقیب سرسختی برای چابهار ما باشد و اساساً ما نتوانستیم از ظرفیت بندر چابهار به حدی استفاده کنیم که بتوانیم به تجارت خودمان سرعت دهیم و همین باعث شده است که کمی تقابل بین ایران و پاکستان ایجاد شود و ما می‌توانستیم با توجه به فاصله نزدیک ۳۰ کیلومتری که بین گوادر و چابهار هست  یک اتحاد تجاری ایجاد کنیم و از این ظرفیت مشترک استفاده کنیم.

وی تصریح کرد: در کل به خاطر اینکه تجارت خارجی در کشور ما اولویت نیست و تجربه نشان داده است سیاست‌های اقتصادی ما مبتنی بر تجارت خارجی نیست نمی‌توانیم خیلی امیدوار باشیم که روابط ما به کشورهای دیگر از جمله همسایه‌ها خیلی به توسعه درآمدهای اقتصادی‌مان کمک کند. که امروز اثرات منفی آن را می‌توانیم در بحث اشتغال و درآمدهای ارزی کشور ببینیم. ما همچنین در بحث سرمایه‌گذاری که یکی از پایه‌های گسترش توسعه تجارت هست ضعف داریم که همه اینها پیامدهای بی‌توجهی و بی‌اعتنایی به توسعه تجارت خارجی است.

سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت در پایان خاطر نشان کرد: در دنیا سعی می‌کنند بخش عمده‌ای از تجارت با همسایگان باشد. سهم ما از این تجارت عدد بسیار پایینی است. علیرغم وجود تجارت آزاد با دنیا و عضویت در WTO باز هم خیلی از این پیمان‌های منطقه‌ای سهم بالای ۳۰ تا ۴۰ درصد را به خود اختصاص داده‌اند. ما باید در وهله اول تنش‌زدایی کنیم و در گام دوم زیرساخت‌های لازم مثل بحث لجستیک، بانک و بحث سرمایه‌گذاری را حل کنیم تا بتوانیم تمام این ظرفیت‌های موجود در کشور را در خدمت توسعه اقتصادی قرار دهیم.