«راهبرد معاصر» بررسی می‌کند؛
اهداف قطر از میانجی‌گری برای احیای مذاکرات هسته‌ای
جایگاه قطر در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به دلیل سیاست‌ها و رویکرد دولت آمریکا و تحریم دوحه به‌وسیله کشورهای چهارگانه (عربستان، امارات، بحرین و مصر) تضعیف شده بود، این در حالی است که دوحه به دلایل سیاسی، امنیتی و اقتصادی به برقراری امنیت در خلیج‌فارس نیازمند است و به همین دلیل برای جلوگیری از شکست مذاکرات برجام برای احیای آن در تلاش است.
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ قرار است امروز (سه‌شنبه 28 ژوئن) دور تازه مذاکرات رفع تحریم ها که تا پیش از این در وین برگزار می شد و مدتی دچار وقفه شده بود، در کشور قطر برگزار شود. در همین راستا رویترز اعلام کرد، رابرت مالی رئیس تیم مذاکره کننده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای با ایران روز گذشته (دوشنبه) به قطر رفت و علی باقری، رئیس تیم مذاکره کننده ایران در مذاکرات هسته‌ای نیز امروز وارد دوحه شد. حال این پرسش به ذهن متبادر می شود که اهداف دوحه از ایفای نقش بازیگر میانجی برای احیای مذاکرات رفع تحریم ها چیست؟
قطر و دیپلماسی میانجی‌گری
مقام های سیاسی دوحه پس از آنکه پذیرفتند کشورشان قادر به قدرت‌نمایی در حوزه‌های سخت و نظامی در بحران‌های ناشی از انقلاب‌های عربی نیست، بار دیگر راهبرد دیپلماسی را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار دارند تا به این وسیله بتوانند نقشی فعال در منطقه و جهان ایفا کنند. قطر در سال‌های اخیر به دنبال این بود از خود وجهه بازیگر صلح طلب نشان دهد که به دنبال ایفای نقش فعال برای تنش‌زدایی و برقراری ثبات و امنیت در منطقه است. همین موضوع به علاوه نقش‌آفرینی فعال قطر در سازمان‌های بین‌المللی موجب شد تا در پایان تحریمی که از سال 2017 به وسیله کشورهای چهارگانه علیه قطر اعمال شده بود، از جانب تمام مجامع بین‌المللی و طرف‌های تحریم کننده مقصر شناخته شوند و در نهایت تحریم کنندگان، با دریافتن اینکه تحریم‌ها بی‌اثر بوده است، به عادی‌سازی روابط خود با قطر بپردازند.
در سال‌های گذشته قطر حضور فعالی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا داشته است. این نقش آفرینی، علاوه بر حضور مستقیم، در شکل میانجی‌گری نیز قابل مشاهده است. دوحه تاکنون میزبان مذاکرات میان جریان‌های سیاسی فلسطینی و میانجی میان آنها و مذاکرات صلح افغانستان بوده و در ماه‌های اخیر نیز پیشنهادهایی مبنی بر میانجی‌گری میان ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و نیز تهران و واشنگتن ارائه کرده است.
در سال‌های گذشته قطر حضور فعالی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا داشته است. این نقش آفرینی، علاوه بر حضور مستقیم، در شکل میانجی‌گری نیز قابل مشاهده است
قطر در تلاش است تا میانجی اصلی و شماره یک میان آمریکا و دشمنان آن در غرب آسیا مطرح شود. تنها چند روز پس از ترور سردار شهید سلیمانی، پس از آنکه احتمال شعله‌ور شدن جنگی میان ایران و آمریکا بالا گرفت؛ شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر به تهران سفر کرد. تحلیلگران این سفر را دلیل فایده قطر برای آمریکا می‌دانند و معتقدند سفر امیر قطر به تهران بنا به درخواست واشنگتن و با هدف توصیه به ایران برای خویشتن‌داری انجام شده است. قطر در ماه‌های گذشته نیز تلاش‌های زیادی بر حل بحران میان لبنان و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و عادی‌سازی روابط میان ترکیه و عربستان سعودی کرده است.
میانجی‌گری قطر میان تهران و واشنگتن
تاکنون کشورهای زیادی میان ایران و آمریکا میانجی‌گری کرده یا پیشنهادهایی مبنی بر میانجی‌گری داده‌اند. کشورهای اروپایی، روسیه و حتی ژاپن در ادوار مختلف سعی کرده‌اند به کاهش تنش‌ها میان تهران و واشنگتن بپردازند. در میان کشورهای عرب منطقه، در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما، عمان در سال‌های 2012 و 2013 این نقش را برعهده داشت که البته بیشتر تسهیل‌گر مذاکرات غیر مستقیم میان ایران و آمریکا بود، کویت نیز پیشنهاد میانجی‌گری میان ایران و آمریکا را داده بود و امروز قطر به دنبال ایفای این نقش است که البته با توجه به روابط نزدیک میان ایران و قطر به نظر می‌آید دوحه گزینه مطلوبی برای چنین موضوعی باشد. به ویژه اینکه تیم جدید کاخ سفید برخلاف دولت دونالد ترامپ، رابطه خوبی با قطر دارد و این موضوع به علاوه روابط نزدیک دوحه - واشنگتن به ویژه در موضوعات نظامی ازجمله استقرار بزرگ‌ترین پایگاه هوایی آمریکا در خاک قطر، دوحه را به میانجی قابل اعتمادی برای آمریکا تبدیل کرده است.
از زمانی که دولت جو بایدن بر سر کار آمد، دوحه بارها موضوع میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن را مطرح کرده است. پس از آشتی میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در ژانویه 2021، قطر اعلام کرد آماده میانجی‌گری میان ایران و آمریکاست. در ابتدا محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر گفت احتمال مذاکره میان آمریکا و ایران وجود دارد. لولوه الخاطر، سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه قطر نیز تأکید کرد دوحه آماده میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن است.
سپس محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر امور خارجه قطر اعلام کرد دوحه با دعوت به بازگشت به توافق هسته‌ای، برای کاهش تنش در منطقه در تلاش است. در همین زمینه رئیس دستگاه دیپلماسی قطر در تماس تلفنی با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا گفت: تماس‌های قطر با ایران وآمریکا در سایه مناسبات راهبردی با دو کشور ادامه دارد.
وزیر امور خارجه قطر همچنین در سفر به واشنگتن و در دیدار با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا تأکید کرد کشورش به تماس‌های خود با تهران و واشنگتن برای ایجاد زمینه مناسب برای بازگشت به مذاکرات وین ادامه می‌دهد.
در ماه‌های گذشته نیز قطر تحرکات سیاسی گسترده‌ای را برای تسهیل مذاکرات هسته‌ای و ازسرگیری آن بعد از توقفی که از ماه مارس پیش آمد، انجام داده بود. در سفر امیر قطر به واشنگتن و دیدار با بایدن موضوع پرونده هسته‌ای ایران از محورهای مهم مذاکرات دو طرف بود و تمیم بن حمد آل ثانی در تور اروپایی خود که در مه سال جاری برگزار شد، موضوع ادامه مذاکرات هسته ای را با بسیاری از مقام های اروپایی مطرح کرد.
قطر به دنبال چیست؟
پس از بررسی اقدامات و تلاش‌های اخیر دوحه برای احیای مذاکرات برجام این پرسش مطرح می‌شود چرا قطر به دنبال میانجی‌گری است و بهبود روابط ایران و آمریکا چرا به موضوع مهمی در سیاست خارجی قطر تبدیل شده است؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان دلایل متعددی سیاسی، امنیتی و اقتصادی را ذکر کرد.
در زمینه سیاسی، قطر تلاش دارد با اتخاذ دیپلماسی مصالحه جویانه و ایفای نقش بازیگر میانجی جایگاه خود را در منطقه و جهان ارتقا دهد. دوحه تلاش دارد با میزبانی از مذاکرات رفع تحریم ها به مرکز دیپلماسی منطقه تبدیل شود تا به این وسیله جایگاه خود که در زمان ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا تضعیف شده بود، بازگرداند. علاوه بر این، مقام های دوحه پس از درگذشت سلطان قابوس و شیخ صباح الاحمد جابر الصباح خود را جایگزین طبیعی عمان و کویت در میانجی‌گری می‌دانند.
در زمینه امنیتی باید توجه کرد، قطر میزبان پایگاه هوایی العدید آمریکاست؛ لذا افزایش تنش میان ایران و آمریکا تأثیر مستقیمی بر امنیت قطر خواهد داشت. دوحه به دنبال آن است تا در منطقه محیطی آرام و باثبات ایجاد شود و با پیگیری سیاست‌های خود موجب عادی‌سازی و تنش‌زدایی روابط میان کشورهای منطقه شود. همچنین با تلاش در راستای منافع منطقه‌ای به دنبال ایجاد فضایی است تا آرامش، امنیت و ثبات در آن حکمفرما شود. تحقق چنین فضا و شرایطی بر جایگاه و موقعیت قطر تأثیر مثبتی خواهد گذاشت. به هر روی قطر تشدید اختلافات و تنش‌ها در منطقه را برابر با تهدید منافع خود و کشورها منطقه تلقی می‌کند؛ بنابراین در تلاش است تا با مذاکره و دیپلماسی میانجی‌گری به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم به نتایج مطلوب خود دست یابد.
در ماه‌های گذشته نیز قطر تحرکات سیاسی گسترده‌ای را برای تسهیل مذاکرات هسته‌ای و ازسرگیری آن بعد از توقفی که از ماه مارس پیش آمد، انجام داده بود
در بُعد اقتصادی نیز حجم وسیعی از اقتصاد قطر وابسته به صادرات انرژی و نیز سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این کشور است. آمارهای نشریه «لوسیل» قطر نشان می‌دهد صادرات گاز این کشور به اروپا از 653 هزار تُن در ژانویه 2021 به 1.1 میلیون تُن در ژانویه 2022 رسیده که نشان‌دهنده افزایش 65.1 درصدی است. علاوه بر این، قطر در حال برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری گسترده چند میلیارد دلاری برای تبدیل شدن به بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در دو دهه آتی و در حال برنامه‌ریزی برای توسعه 50 درصدی توان تولید گاز مایع خود است تا حجم آن به 126 میلیون تُن در سال برسد.
به طور کلی قطر در تلاش است خود را به عنوان مهمترین بازیگر تأثیرگذار در زمینه گاز مطرح کند. این در حالی است که ناامنی در خلیج فارس، امنیت انتقال انرژی را از بین خواهد برد و قطر را به منطقه ناامنی بدل خواهد کرد که سرمایه‌گذاری در آن خطر زیادی دارد و صنعت توریسم در این کشور به کلی نابود خواهد شد. این در حالی است که قطر در حال آماده شدن برای میزبانی بزرگ‌ترین آوردگاه ورزشی جهان در سال 2022 است و این موضوع در ادامه تلاش‌های این کشور در حوزه سرمایه‌گذاری در صنعت توریسم تلقی می شود. مسابقات جام جهانی 2022 قرار است با حضور 32 تیم از تاریخ 21 نوامبر تا 18 دسامبر در کشور قطر برگزار شود و فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) اعلام کرده بیش از 23 میلیون درخواست برای تهیه بلیت‌های مسابقات جام جهانی 2022 قطر ثبت شده است؛ به همین دلیل قطر نیاز جدی به برقراری صلح و امنیت در منطقه دارد، برای تحقق امنیت، به حفظ روابط خود با بلوک های متخاصم می‌پردازد و در تلاش است برای نزدیک کردن مواضع آنها میانجی قابل اعتمادی باشد.
نتیجه‌گیری
موضوع برجام به ویه پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از آن به یکی از پرونده‌های پیچیده در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است. در حالی که برخی از بازیگران منطقه‌ای از جمله عربستان سعودی، امارات و رژیم صهیونیستی با احیای مذاکرات هسته ای و بازگشت آمریکا به این توافق مخالف‌اند، بعضی از بازیگران نظیر قطر و عمان از حامیان اصلی احیای مذاکرات با هدف رفع تحریم ها به شمار می‌روند.
جایگاه و موقعیت قطر در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ به دلیل سیاست‌ها و رویکرد دولت جمهوری‌خواه و تحریم دوحه به وسیله کشورهای چهارگانه (عربستان، امارات، بحرین و مصر) تضعیف شده بود و اکنون دوحه با روی کار آمدن دموکرات‌ها تلاش دارد به متحد اصلی و مورد اعتماد واشنگتن در منطقه تبدیل شود. علاوه بر این، قطر به دلایل سیاسی، امنیتی و اقتصادی به برقراری امنیت در خلیج فارس نیازمند است و از آنجایی که شکست مذاکرات برجام می‌تواند به تشدید تنش میان تهران و واشنگتن در منطقه منجر شود، برای احیای مذاکرات هسته ای در تلاش است.
در صورتی که مذاکرات رفع تحریم ها در نهایت موفقیت آمیز باشد و به بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای منجر شود، موجب می‌شود قطر به بازیگر مهم و مؤثر و واسطه‌گر قابل اعتماد برای غرب و آمریکا در منطقه تبدیل شود.