ابعاد پیدا و پنهان سفر امیرعبداللهیان به ترکیه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ حسین امیرعبداللهیان روز دوشنبه برای دیدار و گفت‌وگو با مقام های ترک راهی آنکارا شد. سیر شتابان تحولات منطقه‌ای همچون تنش‌زدایی در روابط ترکیه با محور لیبرال محافظه‌کار (عربستان سعودی، امارات عربی متحده و مصر)، تدارک ترکیه برای آغاز عملیات در شمال ترکیه، هدف قرار گرفتن پایگاه‌های ترکیه در شمال عراق، عادی سازی روابط میان آنکارا-تل‌آویو و همکاری سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی دو طرف برای ایجاد فضایی امنیتی علیه جمهوری اسلامی ایران سبب می‌شود تا نگاهی راهبردی به نخستین سفر وزیر امور خارجه دولت سیزدهم به این کشور داشته باشیم.

پس از روی کارآمدن دولت «بایدن-هریس» در کاخ سفید، دولت‌های منطقه غرب آسیا با فاصله گرفتن از دوران «ترامپیسم» و سیاست رئالیسم تهاجمی، سیاستی متفاوتی را در روابط منطقه‌ای خود اتخاذ کردند. بر این مبنا سه بلوک لیبرال محافظه‌کار، اخوانی و مقاومت تصمیم گرفتند با کاهش تنش‌ها، اختلافات میان خود را منجمد کنند و به مدیریت اختلافات‌شان بپردازند. عادی سازی روابط قطر و عربستان سعودی، کاهش تنش‌ها میان دوحه و ابوظبی، تنش زدایی در روابط ترکیه-قطر با مصر و سفر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به ریاض و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به ترکیه از جمله نشانه‌های باز شدن یخ روابط میان این دو بلوک منطقه‌ای است.

ایران و ترکیه به عنوان دو همسایه قدیمی و سران دو محور مقاومت و اخوانی، همواره روابط پر فراز و نشیبی را در تاریخ تجربه کرده اند؛ روابطی که پس از روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه دارای فضایی مثبت بود و تنش‌های مقطعی به خود دیده است. با وجود این، پس از تشدید دو موضوع مهم پرونده هسته‌ای ایران و بیداری اسلامی وارد مرحله‌ای جدید شد. نقاط اختلاف میان دو کشور را می‌توان ذیل عناوین عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق و سوریه، گسترش نفوذ ناتو در منطقه قفقاز جنوبی، گسترش پان ترکیسم و مهم ترین آن روابط امنیتی با رژیم صهیونیستی دسته بندی کرد.

ایران و ترکیه به عنوان دو همسایه قدیمی همواره روابط پر فراز و نشیبی را در تاریخ تجربه کرده اند؛ روابطی که پس از روی کارآمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه دارای فضایی مثبت بود

امیرعبداللهیان در سفر به ترکیه درباره شیطنت‌های اخیر صهیونیست‌ها در روابط میان تهران-آنکارا گفت: به صراحت حساسیت و ملاحظات ایران درباره رژیم صهیونیستی را بیان کردیم و امیدواریم دور جدید گفت‌وگوها برای رفع تحریم‌ها با واقع بینی آمریکا و سه کشور اروپایی به نقطه توافق منجر شود. توافقی که می‌تواند به گسترش بیش از پیش روابط تجاری میان تهران و آنکارا ختم شود.

رژیم صهیونیستی پس از روی کارآمدن دولت ائتلافی نفتالی بنت و یئیر لاپید، راهبرد «مرگ با هزار ضربه» را در پیش گرفته است. یکی از اضلاع این راهبرد برهم زدن روابط میان تهران و کشورهای جهان، به ویژه همسایگان کشورمان است. بر همین مبنا رژیم صهیونیستی به بهانه‌ای همچون ترور شهروندان و گردشگران صهیونیست، تحریم‌های یک جانبه آمریکا، تهدیدهای نیروهای وابسته به جبهه مقاومت، پرونده‌سازی حقوقی، اقدام علیه امنیت و استقلال کشور میزبان و ... سعی می کند در روابط ایران با دولت های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای خلل ایجاد کند. صحبت‌های روزهای اخیر بنی گانتز، وزیر جنگ رژیم صیونیستی و یئیر لاپید درباره گردشگران صهیونیست در ترکیه را می‌توان نمونه‌ای از طرح جدید صهیونیست‌ها دانست. در چنین شرایطی باید بازوهای کشورمان در حوزه سیاست خارجی هشیارانه عمل کنند و دست به اقدامات متقابل برای دفع نقشه صهیونیست‌ها بزنند.

دومین دستور کار امیرعبداللهیان در آنکارا را می‌توان موضوع عملیات نظامی قریب الوقوع این کشور در شمال سوریه دانست. ترکیه به بهانه مبارزه با تروریسم و مقابله با یگان‌های مدافع خلق (YPG) به دنبال گسترش نفوذ خود در عمق خاک سوریه است تا به این وسیله فضای بیشتری برای تروریست‌های مورد حمایت خود در این کشور ایجاد کند. اردوغان دوشنبه 27 ژوئن اعلام کرد، به محض رفع نواقص کریدور امنیتی که در مرز سوریه آغاز شده، ترکیه تجاوز نظامی خود را آغاز خواهد کرد؛ سیاستی که البته با مخالفت‌های ایران، روسیه و حتی آمریکا مواجه شده است. نیروهای وابسته به جبهه مقاومت نیز با هماهنگی با نیروهای ارتش سوریه و نیروهای قسد آماده مقابله با موج جدید تجاوز غیرقانونی ترک‌ها می‌شوند.

تدوین سند همکاری میان تهران-آنکارا علاوه بر افزایش حجم تجارت میان دو کشور، زمینه لازم برای کاهش تنش‌ها میان دو کشور را فراهم خواهد کرد

اما سومین دستور کار این سفر را می‌توان رونمایی از سندی معطوف به آینده روابط دو کشور دانست. هم‌اکنون حجم تجارت میان تهران-آنکارا 4 میلیارد دلار است که با توجه ظرفیت‌های دو کشور و در مقایسه حجم تجارت این کشور با سایر کشورها رقم بسیار پایینی به نظر می‌آید؛ به عنوان نمونه، در سال 2021 حجم تجارت میان روسیه و ترکیه 30 میلیارد دلار بوده است.

با ابتکار حاکمیت نظام، تاکنون موضوع قراردادهای راهبردی با کشورهای مهمی همچون چین، روسیه و ونزوئلا به صورت جدی دنبال شده است. حال تدوین چنین سندی میان تهران-آنکارا علاوه بر افزایش حجم تجارت میان دو کشور، زمینه لازم برای کاهش تنش‌ها میان دو کشور را فراهم خواهد کرد؛ سندی که فرصتی ارزشمند برای همکاری‌های جامع و بلند مدت میان دو کشور به شمار می رود.

بهره سخن

کشورها دوست و دشمن دائمی ندارند بلکه منافع مشترک دارند» این قاعده همچنان در روابط میان دولت-ملتهای غرب آسیا حاکم است. ایران و ترکیه به عنوان دو قدرت پیرامونی منطقه دارای منافع مشترک، نقاط تنش و صد البته زمینه‌های همکاری مشترک در منطقه هستند. سؤال اصلی در چنین شرایطی آن است که ایران برای تأمین حداکثری منافع ملی خود در روابط با ترکیه باید چه سیاستی اتخاذ کند؟ پاسخ آن است که تهران باید براساس منطق «نظم شبکه‌ای» سیاست «رقابت در عین همکاری و همکاری در عین رقابت» را اتخاذ کند.

بی‌شک به میزانی که ما از آنکارا فاصله بگیریم، به همان میزان دشمنان ایران همچون رژیم صهیونیستی این شکاف را پر خواهند کرد. در عین حال تهران نباید تهدیدات راهبردی از سوی ترکیه در منطقه قفقاز جنوبی، سوریه و موضوع پان ترکیسم را نادیده بگیرد و اقدامات لازم را برای مقابله با آن تدبیر نکند. سفر امیرعبداللهیان به ترکیه و پیشنهاد تفاهم نامه همکاری بلندمدت میان دو کشور را می‌توان بر مبنای این سیاست تحلیل و تفسیر کرد.