دانستی‌ها درباره بیماری خاموش پوکی استخوان

به گزارش راهبرد معاصر افزایش سن با ضعف، شکستگی استخوان، خمیدگی پشت و کوتاه شدن قد همراه است که اغلب افراد از آنها به عنوان نشانه‌های پیری یاد می‌کنند، اما این علائم در واقع نشانه‌های ابتلا به پوکی استخوان هم است. از دیگر عوامل خطر مهم در بروز این بیماری می‌توان به مواردی همچون عدم تحرک، یائسگی، رژیم غذایی فاقد کلسیم، مصرف برخی داروها همانند کورتیکو استروئید، مصرف سیگار، عدم تماس با نور خورشید و نیز زمینه‌های ارثی و عوامل ژنتیکی اشاره کرد. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که این بیماری تا 70 درصد می‌تواند تحت کنترل ژن‌ها باشد و در خانواده تکرار شود.

خانم‌ها با میزان بالاتری نسبت به آقایان به این بیماری مبتلا می‌شوند که البته دلایل زیادی برای آن ذکر شده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به یائسگی اشاره کرد. در این دوران به علت کاهش هورمون استروژن از میزان تراکم استخوانی کاسته می‌شود. این بیماری علائم قابل توجهی ندارد به همین دلیل به بیماری خاموش شناخته می‌شود. در مراحل اولیه‏ بروز، علائم آن به ندرت ظاهر می‏‌شود و به همین دلیل تشخیص بیماری را دشوار می‏‌کند.

از مهم‌ترین علائم پوکی استخوان می‌توان به شکستگی خود به خود استخوان‌ها با کمترین ضربه اشاره کرد که به میزان بالایی در گردن، ران و لگن و ستون مهره‏‌ها ایجاد می‌شود که به دنبال این شکستگی‌ها، درد در نواحی دارای شکستگی ایجاد می‌شود. انحراف ستون مهره‌ها و کوتاه شدن قد نیز از علائم آن است.

این بیماری هزینه‌های زیادی را به جامعه و فرد تحمیل می‌کند به شکلی که بر اساس مطالعاتی که در دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفته است، استئوپروز ( پوکی استخوان) مسئول از دست رفتن بیش از 36 هزار سال زندگی مردان و زنان ایرانی در مقیاس DALY  است. بنابراین می‌توان گفت که مرگ و میر و بار ناشی از استئوپروز به دلیل شکستگی‌های مکرر استخوان‌ها و هزینه‌های درمانی و بستری همیشه قابل توجه بوده و در نتیجه پیشگیری از آن نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی، کاهش مرگ و میر و هزینه‌های خدماتی و درمانی دارد.

برای تشخیص این بیماری از روش‌های متفاوتی استفاده می‌شود که شامل گرفتن شرح حال کامل، انجام معاینات فیزیکی، ارزیابی آزمایشگاهی، تست سنجش تراکم استخوان و گاها عکس‌های رادیولوژی است. یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که برای پیش‌بینی خطر شکستگی و در نتیجه شناسایی افراد در معرض خطر بکار برده می‌شود، ابزار فرکس است.

همانطور که اشاره شد روش‌های متفاوتی برای تشخیص استئوپروز وجود دارد که گرفتن شرح حال کامل از مهم‌ترین آنها است زیرا این مرحله به تشخیص اولیه یا ثانویه بودن استئوپروز فرد کمک به سزایی می‌کند. بررسی علایم رادیولوژیک بخصوص بصورت شکستگی مهره‌ها و کاهش تراکم استخوان نیز در این زمینه کمک کننده است. تست سنجش تراکم استخوان به عنوان تست طلایی برای تشخیص استئوپروز است. مارکرهای آزمایشگاهی همانند سطوح سرمی کلسیم ، فسفر، آلکالین فسفاتاز، آلکالین فسفاتاز استخوانی، هورمون پاراتورمون و همچنین بیومارکرهای استخوانی شامل استئوکلسین و C ترمینال تلوپپتید (CTX) نیز در این روند کمک کننده هستند. البته بیوپسی استخوان نیز در تشخیص بیماری و بررسی کیفیت استخوانی کمک کننده است که به علت تهاجمی بودن کاربردی ندارد.

بنابراین به نظر می‌رسد شناسایی بیماران در معرض خطر این بیماری و سپس پیشگیری از بروز آن از اهمیت بالایی برخوردار باشد. کیفیت زندگی که شامل داشتن تغذیه مناسب، فعالیت فیزیکی کافی و تماس با نورآفتاب کافی است در این راستا حائز اهمیت است. همانطور که می‌دانیم تغذیه به طور کلی به عنوان یک فاکتور موثر در بسیاری از بیماری‌ها مورد توجه است و بیماری استئوپروز نیز از این قاعده مستثنی نیست.

رژیم غذایی دارای کلسیم و ویتامین D کافی برای پیشگیری از این بیماری مورد نیاز است. مواد لبنی از جمله مواد غذایی غنی از کلسیم نیز باید در رژیم روزانه افرد قرار گیرد و از آنجایی که حضور ویتامین D به همراه کلسیم برای سلامت استخوان‌ها مورد نیاز است پس باید ویتامین D کافی نیز در بدن وجود داشته باشد. نور آفتاب به عنوان یک منبع مهم برای جذب کافی ویتامین D شناخته شده است. لازم به ذکر است که تماس با نور آفتاب به طور مستقیم و نه مثلا از پشت پنجره، برای ساخت ویتامین D مورد نیاز است. از این رو تماس مستقیم با نور آفتاب با میزان 30 دقیقه در روز در برنامه روزانه فرد قرار گیرد.

از راه‌های مهم پیشگیری از استئوپروز، انجام فعالیت فیزیکی به صورت منظم است. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که ورزش‌های تحمل کننده وزن که فشار بالایی به استخوان‌های فرد وارد می‌کنند می‌توانند تاثیر مثبتی بر تراکم استخوان داشته باشند و بدین ترتیب موجب افزایش تراکم استخوان فرد شوند، لذا انجام این ورزش‌ها حداقل 30 دقیقه در روز می‌تواند کمک کننده باشد.

بنابر اعلام مرکز تحقیقات استئوپروز، پیاده‌روی به عنوان یک ورزش موثر بر تراکم استخوان بسیار توصیه شده است. از طرفی انجام فعالیت فیزیکی موجب افزایش تعادل فرد می‌شود و بدین ترتیب در دوران کهنسالی برای حفظ تعادل فرد بسیار کمک کننده است. برای پیشگیری از این بیماری، افراد می‌بایست در دوران کودکی و نوجوانی یک رژیم غذایی غنی از کلسیم داشته و به طور منظم ورزش کنند و تماس کافی با نور آفتاب را همواره مد نظر داشته باشند تا بدین ترتیب قبل از رسیدن به پیک تراکم استخوانی در دهه سوم زندگی، ذخیره کافی استخوانی برای خود تهیه کنند و بدین ترتیب با افزایش سن این افراد کمتر در خطر پوکی استخوان قرار گیرند./فارس