مُسکن‌ها پرمصرف‌ترین دارو در جهان/دردهای هشدار دهنده کدامند؟

دکتر مسعود هاشمی  با اشاره به شعار امسال روز جهانی مبارزه با درد مبنی بر " تبدیل درد از علم به عمل"، گفت: درد یک مفهوم کلی است که شامل احساسی ناخوشایند می‌شود و از یک آسیب بافتی آغاز می‌شود. این بافت می‌تواند در هر نقطه‌ای از بدن که حاوی اعصاب انتقال دهنده درد است، باشد. معمولا برای درد چند جنبه در نظر گرفته می‌شود که بخش عمده آن جسمی است، اما جنبه دیگر درد بخش روانی آن است که بسیار پررنگ است و جنبه دیگر آن بخش اجتماعی درد است. به همین دلیل باید از تمام وجوه به موضوع درد اهمیت داد.

سطح بندی‌ "درد" از یک تا ۱۰

وی با اشاره به اینکه می‌توان از روی شدت درد،‌ دردها را تقسیم‌بندی کرد، تصریح کرد: دردهای خفیف، متوسط و شدید از صفر تا ۱۰ تقسیم بندی می‌شوند. هر دردی که بیش از سه ماه طول کشیده باشد، درد مزمن است که نیازمند بررسی دقیق و کار بیشتری است. از نظر کیفیت درد نیز تقسیم بندی‌های متفاوتی شامل دردهای آسیب واضح بافتی، آسیب عصب، آسیب بافت احشایی و دردهای سرطانی وجود دارد.

دردهای سرطانی چگونه التیام می‌یابند؟

او در توضیح دردهای سرطانی، بیان کرد: این دردها در کسانی رخ می‌دهد که مبتلا به سرطان هستند که جدا از مشکلات بیماری و عوارض درمان در طی فرایند بیماری، دچار دردهایی می‌شوند که این موضوع خود به تنهایی سرفصلی برای مجامع علمی است که مباحث مرتبط با درد را دنبال می‌کنند؛ زیرا خود سرطان به اندازه کافی مشکلات برای افراد ایجاد می‌کند و لازم است تا به دردی که در کنار درمان و بیماری به وجود آمده است، توجه شود. گاهی درد سرطانی ناشی از خود بیماری و آسیب تهاجم بافت سرطانی است و گاهی نیز به دلیل عوارض دارو و درمان شامل جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی رخ می‌دهد که لازم است افراد پس از دریافت این درمان‌ها برای کنترل درد اقدام کنند. نوروپاتی‌های شایعی (دردهایی که به خاطر آسیب به اعصاب محیطی رخ می‌دهد) در شیمی درمانی و پرتودرمانی در دست و پای بیمار رخ می‌دهند که لازم است بهبود یابند.

این فوق تخصص درد، ادامه داد: درمان دردهای سرطانی باید همزمان با درمان خود سرطان انجام شود. این درمان‌ها معمولا دارویی است و داروهای ضد تشنج برای کاهش درد کسانی که تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی قرار می‌گیرند، تجویز می‌شود تا به بیمار کمک کند بتواند درمان اصلی را تحمل کرده و روند بهبودی را با کیفیت زندگی بهتری طی کند. پس از درمان دارویی می‌توان کارهای پیشرفته‌تری نظیر سوزاندن عصب‌هایی که در موضع درد هستند،‌ تزریق در کانال نخاعی یا اطراف پرده نخاعی و در نهایت استفاده از پمپ تزریق دارو در کانال نخاع یا گذاشتن محرک نخاعی در مراحل پیشرفته درد نیز انجام داد. البته این اقدامات معمولا گران قیمت هستند و نیاز به حمایت بیمه‌ها دارند.

لزوم توجه بیشتر بیمه‌ها به هزینه‌های درمان "درد"

او تاکید کرد: هرچند که طی این سال‌ها اقدامات خوبی در راستای افزایش پوشش بیمه‌ای درمان درد انجام شده است اما لازم است توجه بیمه‌ها به درمان‌های پیشرفته نیز جلب شود تا بیمار درد کمتری داشته باشد.

دیسک بین مهره‌ای؛ علت اغلب مراجعات به کلینیک‌های "درد"

هاشمی با بیان اینکه دردهای ستون فقرات یکی از دلایل اصلی مراجعه افراد به کلینیک‌های درد است، درباره این نوع از دردها، توضیح داد: بخش عمده این دردها مربوط به مشکلات دیسک بین مهره‌ای و بخش دیگری مربوط به استخوان و مفاصل بین ستون فقرات و بخش دیگری هم مربوط به سایر بافت‌ها است. البته بیشترین علت مراجعه ناشی از مشکلات دیسک بین مهره‌ای است. امروزه رشته فلوشیپ درد روش‌های خیلی به روز و پیشرفته‌ای برای درمان غیرجراحی این اختلالات دارد که بر حسب مورد در مواردی که هنوز به شدت و بحران نرسیده باشند با جراحی بسته به روش آندوسکوپی درمان انجام می‌شود. پارگی‌های دیسک معمولا در همه جای دنیا در قدم اول در صورتی که آسیب جدی به اعصاب سیاتیک یا اعصاب اندام فوقانی نرسیده باشد را می‌توان با تزریق اپیدورال یا روش لیزر درمان کرد.

او درباره جراحی بسته به روش آندوسکوپی، اظهار کرد: این روش چند سالی است که در دنیا استفاده می‌شود که در این روش بدون باز کردن دیسک (عموما با بی‌حسی موضعی) و تنها با یک برش کوچک دوربین را وارد کانال می‌کنیم و با دید مستقیم HD و ابزارهای ظریف، عصب را آزاد کرده و فشار دیسک را از روی عصب برمی‌داریم و پارگی را با حداقل عوارض ترمیم می‌کنیم.

مُسکن‌ها پرمصرف‌ترین دارو در جهان

رییس انجمن درد ایران درخصوص مصرف مسکن‌ها برای کاهش درد نیز توضیح داد: در همه جای دنیا مسکن‌ها پر مصرف‌ترین داروهایی هستند که با نسخه یا بدون نسخه مصرف می‌شوند. مسکن‌ها هم چند دسته هستند. مسکن‌های ساده مانند استامینوفن‌های ساده یا استامینوفن کدئین، مسکن‌های ضد التهاب غیر استروئیدی مانند بروفن،‌ ژلوفن، مفنامیک اسید و... که قدرت بیشتری از استامینوفن‌ها دارند، ولی عوارض گوارشی بویژه در سالمندان دارند که باید در مصرف آنها دقت کرد. عوارض دیگر خونی، قلبی و کلیوی نیز به دنبال مصرف این مسکن‌ها مشاهده شده است که لازم است در مصرف این داروها دقت شود. دسته قوی‌تر مسکن‌ها هم آن دسته است که ساختار مخدری دارند که انواع گوناگونی دارند و عوارض کمتری نسبت به مسکن‌های ضد التهاب غیر استروئیدی دارند ولی مشکل آنها ایجاد وابستگی و مشکلاتی مانند خواب‌آلودگی، یبوست، بی‌اشتهایی و... است. از این رو این دسته از مسکن‌ها باید با نظر و تجویز پزشک مصرف شوند.

وی در ادامه تاکید کرد: انجمن درد ایران که شاخه انجمن جهانی درد است، بارها با همکاری وزارت بهداشت بخش عمده‌ای از نیاز بیماران برای این دسته از داروهای مسکن را برطرف کرده است و کارهای تحقیقاتی و علمی در این زمینه صورت گرفته است. در مورد دردهای سرطانی، دردهای مقاوم به درمان و دردهای مزمن نیاز به مسکن‌هایی با ساختار مخدری داریم که همواره با همکاری سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در این حیطه فعالیت کرده‌ایم.

"درد" باید درمان شود

او با بیان اینکه میزان مصرف مُسکن در ایران هنوز به مرحله خطرناک نرسیده است،‌ گفت: خوشبختانه آگاهی مردم در این زمینه افزایش یافته است و سعی می‌کنند در مصرف مسکن‌ها احتیاط کنند؛ البته نباید فراموش کرد که در نهایت درد باید درمان شود و نمی‌توان صرفا به مصرف مسکن اکتفا کرد. عدم درمان درد علاوه بر اینکه سبب مزمن شدن درد می‌شود، سبب ایجاد مقاومت به درمان نیز می‌شود.

وی با ذکر مثالی ادامه داد: در بیماری درگیری عصب سه قلو که باعث ایجاد دردهایی شدید در ناحیه صورت می‌شود، اول باید درمان دارویی انجام شود و در صورت عدم پذیرش درمان، جراحی بسته انجام می‌شود. این بیماری در مراحل اولیه پاسخ مناسبی به درمان می‌دهد ولی هرچه بیماری شدیدتر شود، درمان هم سخت‌تر می‌شود. دردهای عصبی بعد از بهبودی از زونا نیز اگر در همان ماه‌های اول بهبودی، درمان شوند، به راحتی پاسخ می‌گیرند در حالی که اگر بیماری مزمن شود درمان سخت خواهد شد.

او تاکید کرد: علت این اتفاق، رخداد اصطلاحی به نام هک شدن مرکزی است؛ یعنی در مسیر اعصاب وقتی دردی مزمن شود دیگر در قسمت مربوطه مغز هک می‌شود که حساسیتی در اعصاب محیطی ایجاد می‌شود که با برطرف شدن آسیب باز هم حس درد باقی می‌ماند. از این رو توصیه ما به بیمار مصرف به جا و به موقع دارو است؛ ولی می‌گوییم اگر پاسخ به درمان کافی نباشد، باید برای تشخیص و درمان بهتر مجددا به پزشک مراجعه کنند.

کدام "دردها" هشدار دهنده است؟

این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره دردهای هشدار دهنده،‌ بیان کرد: در وهله اول موضوع زمان می‌تواند هشدار مهمی باشد. همیشه اعلام می‌کنیم اگر پس از ۵ روز تا یک هفته مصرف مسکن برای یک درد عمومی مانند کمردرد یا سردرد، درد بهبود نیافت احتیاج به بررسی بیشتر وجود دارد. در برخی موارد نیز علائم همراه با درد وجود دارد؛ به عنوان مثال درد سیاتیک که با بی‌حسی در پا همراه باشد یا درد گردنی که به بی‌حسی، خواب رفتن یا گِز گِز شدن دست منجر شود، دردهایی که در هنگام خواب سبب بیدار شدن فرد می‌شود، دردهایی که به مسکن‌های معمول پاسخ نمی‌دهند و... نیازمند بررسی بیشتر است. در وهله دوم شدت و در وهله سوم علائم همراه با درد حائز اهمیت است.

او با اشاره به اینکه حدود ۱۵ سال است که کلینیک‌های درد در کشور دایر شده‌اند، درباره نحوه فعالیت کلینیک‌های درد، گفت: کار اول و مهم ما تشخیص علت درد است. پس از تشخیص، مرحله درمان است که برخی درمان‌ها مانند تزریق موضعی، بلوک کردن اعصاب و عصب کشی‌ناحیه‌ای، مداخلات بسته در کانال نخاغ و... کار متخصصین درد است. در برخی درمان قطعی و دائمی است و برخی دیگر موقت و تسکینی است. در عین حال برخی مراجعین هم نیازمند بررسی چند تخصصی هستند که در انجمن درد با تاکید بر ارتباط بین رشته‌ای به این موضوع هم ورود کردیم؛ زیرا برخی بیماران نیازمند دریافت مشورت از سایر تخصص‌ها هستند و در این موارد کلینیک‌های درد به تنهایی برای ارائه درمان تخصصی و پیچیده اقدام نمی‌کنند.

وی درخصوص درمان دردها با داروهای گیاهی و طب سنتی، تصریح کرد: برخی داروها و مکمل‌های گیاهی مناسب و پرمصرف وجود دارند که ما هم استفاده می‌کنیم که سر دسته آن که در دنیا هم مورد استفاده است، مشتقات ماری‌جوانا است که به عنوان یک داروی اصلی در بسیاری از دردها استفاده می‌شود اما، مصرف این دست داروها باید با تشخیص درست و در جای خود صورت گیرد.

تاثیر کرونا در ایجاد "درد"

هاشمی درخصوص عوارض کرونا بر درمان دردها، بیان کرد: در دو سال و نیم گذشته چهره‌های مختلفی از کرونا دیدیم و مراجعین زیادی داریم که دچار دردهای مزمن یا نوروپاتی پس از بهبودی از کرونا شدند که این دردها هم شدت‌های مختلفی دارد و حتی بیماری هم دیدیم که از درد نخاعی شدید ناشی از ابتلا به کرونا مجبور شده است روی ویلچر بنشیند. این دردها معمولا قابل درمان هستند.

او درباره نقش مصرف مکمل‌ها و ویتامین‌ها در کاهش دردها،‌ اظهار کرد: یکی از مشکلات این است که معمولا ویتامین‌ها بیش از حد مصرف می‌شوند و بیشتر جنبه روانی مصرف آنها نقش دارد و جز در برخی موارد نقش خیلی موثری در کاهش درد ندارند./ایسنا