نقش ایران در نظم نوین جهانی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ بسیاری از تحلیلگران معتقدند جهان در مرحله جدیدی از نظم نوین جهانی قرار گرفته است که بازیگران جدید و نوظهوری دارد و مترصد نقش آفرینی های گسترده هستند. بعد از جنگ جهانی دوم که نظام دوقطبی در جهان شکل گرفت، همگی از وقوع رخدادی در جهان خبر می دادند که درنهایت به قطب بندی های جدید منجر شد.

آمریکا بعد از فروپاشی شوروی سابق خود را تنها قدرت جهانی نامید، نظم نوین جهانی را مطرح کرد و با ارائه برخی نسخه ها همچون «پایان تاریخ» و «دهکده جهانی» و با تدوین راهبرد امنیت ملی آمریکا در قرن ۲۱ مترصد ایجاد نظم نوین جهانی بود که تا قبل از سال 2010 میلادی قواعد نظم جدید را بر جهان حاکم فرما کند. بعدها تغییراتی در جهان رخ داد و آمریکا نظام جهانی را تک- چندقطبی نامید و خود را به عنوان هژمون و سایر کشورها را به عنوان قطب های زیرمجموعه تعریف کرد.

در سال های گذشته به دلیل وقوع رخدادهای مختلف، صاحب نظران نظم نوین جهانی را مطرح می کنند که دیگر قدرت های سابق در آن نقشی ندارند و قدرت های جدیدی ظهور و بروز پیدا کرده اند. این دو رخداد که تأثیرگذاری آنها در تحولات جهانی زیاد بوده، کرونا و جنگ اوکراین است. با شیوع کرونا بسیاری از کشورهای قدرتمند زمینگیر شدند و اقتصاد آنها ورشکسته شد.

بعد از جنگ اوکراین نیز بسیاری نظم لیبرال- دموکراسی مدنظر آمریکا را شکست خورده می دانند و خواهان ایجاد نظم های نوظهور بر مبنای بازیگران جدیدی هستند. یکی از بازیگرانی که در تغییر نظم کنونی و آینده نظم جدید نقش مهمی داشته، ایران است. اکنون سؤال این است ایران چه نقشی و بنا بر چه مختصاتی در آینده نظم نوین جهانی تأثیرگذار است؟ در این زمینه چند نکته بیان می شود:

1. زمانی که از نظم نوین جهانی صحبت می شود، این گزینه به ذهن می رسد دیگر کشورهایی همچون آمریکا در عرصه بین المللی به عنوان کنشگر فعالیت نخواهند داشت؛ این در حالی است که موضوع کاملاً اشتباه است و اتفاقاً کنشگری آنها ادامه خواهد یافت، اما این کنشگری همچون سابق نخواهد بود.
2. ایران تاکنون به عنوان قدرت منطقه ای به اعتراف بسیاری از تحلیلگران ایفای نقش کرده است. تحولات کنونی در جهان نشان داد ایران بازیگری تأثیرگذار و کنشگر فعال در عرصه بین المللی است. بنابراین می توان گفت نقش ایران در آینده نظم نوین جهانی طبق موارد ذیل است:

الف) در عرصه انرژی: بعد از جنگ اوکراین، انرژی به مهم ترین موضوع جهان تبدیل شده است. به اعتراف تحلیگران غربی هر بازیگری که در مقطع فعلی بتواند در عرصه انرژی دست برتر را داشته باشد، در آینده نقش تأثیرگذار در بازار انرژی و قطب های قدرت خواهد داشت. علاوه بر این، بسیاری از کشورها برای تأمین انرژی مدنظر خود به منابع جایگزین نیاز دارند که یکی از این منابع ایران است. تاکنون نیز درخواست های فراوانی برای نفت ایران به دلیل کیفیت و موقعیت جغرافیایی ارائه شده که نشان دهنده اهمیت ایران در بازار انرژی است. تمکین نکردن کشورها از تحریم های نفتی آمریکا، ارسال نفتکش های ایرانی به لبنان و قبل از آن به ونزوئلا نشان دهنده نقش مهم ایران در عرصه انرژی است.

بعد از جنگ اوکراین نیز بسیاری نظم لیبرال- دموکراسی مدنظر آمریکا را شکست خورده می دانند و خواهان ایجاد نظم های نوظهور بر مبنای بازیگران جدیدی هستند

ب) عرصه نظامی و فناوری: ایران برخلاف آمریکا که از قدرت نظامی خود به صورت نامشروع استفاده می کند، طبق سند دفاعی از پیشرفت های نظامی در راستای استفاده از فناوری های پیشرفته استفاده می کند. نمونه بارز آن ماهواره بر «قائم 100» است که علاوه بر ایجاد بازدارندگی، در صنعت هوافضا نیز استفاده می شود و اکنون ایران به عنوان کشوری شناخته می شود که توانایی پرتاب ماهواره را در جهان بر مبنای ساختاری کاملاً بومی دارد.

ج) فروپاشی هژمون غرب: نظم جدیدی که در آینده شکل می گیرد، ظهور قدرت های جدیدی است که بر پایه مقاومت شکل گرفته اند و در این راستا می توان انصارالله یمن را نام برد. نقش محور مقاومت در ناکامی آمریکا در ساقط کردن دولت سوریه، ناتوانی در حذف انصارالله از یمن و ناتوانی در حفظ تروریست‌های داعش کاملاً مشهود است. این موضوع باعث شده است تغییر شکل هندسه ای در نظم آینده جهانی در حال رخ دادن باشد که مختصات آن بر پایه زوال آمریکا و افول آن و در مقابل، حرکت به سمت شکل گیری نظم جدید باشد که مختصات آن نیز متفاوت از گذشته است.

د) حوزه گفتمانی: ایران گفتمان جدیدی را با عنوان گفتمان مقاومت در جهان ارائه داده است که آمریکایی ها معتقدند یکی از عوامل شکست نظم تک قطبی محور مقاومت و گفتمان آن است. این گفتمان باعث شده است بسیاری از کشورها در مقابل واشنگتن بایستند. نظم جهانی آینده گفتمان جدیدی را در خود خواهد داشت که مبتنی بر مقابله با نظام تک قطبی آمریکا و هژمونی آن در جهان است.

ارزیابی نهایی

نظم نوین جهانی مختصاتی دارد که مهم ترین آن ورود بازیگران به این نظم و نقش آفرینی در آن است. ایران باید بتواند در هندسه جدید جهانی حضور فعالی داشته باشد و فراتر از مقیاس منطقه ای باید در مقیاس جهانی به تغییر وضع موجود کمک کند، زیرا در صورت بهره برداری نکردن از آن سود مناسبی نیز نخواهد برد و اکنون جهان مستعد شکل گیری نظم جدید است.