لزوم اصلاح بنیادین نظام آموزشی کشور

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ آموزش و پرورش در ایران سابقه ای تاریخی و پر فراز و نشیب دارد، از مهد علم، فرهنگ و تربیت دانشمندانی همچون ابوریحان بیرونی و ابن سینا گرفته تا حمله مغول، تخریب مراکز آموزشی و کتابخانه ها، تدریس های مکتب خانه ای در دهه های بعدی و دوره معاصر که این موضوع در قالب نظام مشخص با بهره گیری و ادغام الگوها و نسخه های امتحان شده غربی، اما اسلامی شده و تحولات بنیادین و عمیق بعدی حال در اختیارمان قرار دارد.

طبق قانون اساسی، آموزش و پرورش برای همه کودکان و نوجوانان ایرانی تا دوره متوسطه رایگان است و دولت وظیفه دارد امکان تحصیل را برای همگان با نظارت وزارت آموزش و پرورش فراهم کند.

چهار دهه آموزش

چهار دهه از عمر پربرکت انقلاب و آموزش و پرورش آینده سازان میهن اسلامی زیر سایه این شجره طیبه گذشته است و شاهد تلاش‌های وافر و قابل قدردانی مسئولان و دست‌اندرکاران نظام تعلیم و تربیت برای بهبود و اصلاح نظام آموزشی کشور و نتیجه مثبت و مفید آن بوده ایم؛ اما آموزش و پرورش همچنان با چالش‌های جدی مواجه است، چالش هایی که دغدغه مقام معظم رهبری نیز هست و طبق فرمایشات ایشان، آموزش و پرورش به تحولات بنیادین نیاز دارد؛ به عبارتی شاید بتوان عنوان کرد خروجی  نظام تعلیم و تربیت در طراز جمهوری اسلامی و پاسخگوی تحولات محیطی و نیازهای جامعه نیست.

سال 1390 طرح تدوین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به مثابه سند تحول راهبردی در  شورای عالی انقلاب فرهنگی و پس از شکل‌گیری حلقه‌های کارشناسی  و پژوهشی تدوین و تصویب شد

سال گذشته مقام معظم رهبری بر لزوم تحول بنیادی در آموزش و پرورش بر مبنای فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و ایرانی و تدوین الگویی اسلامی و ایرانی برای تحول و پرهیز از الگوهای وارداتی، کهنه و تقلیدی محض و نیز لزوم تغییرات بنیادی در محتوای کتب درسی و علم نافع تأکید کردند.

سال 1390 طرح تدوین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به مثابه سند تحول راهبردی در  شورای عالی انقلاب فرهنگی و پس از شکل‌گیری حلقه‌های کارشناسی  و پژوهشی تدوین و تصویب شد.

با وجود این، مقام معظم رهبری در سخنرانی اخیرشان به مناسبت روز معلم، مسئولان را به تأمل و تجدیدنظر درباره مسیر کنونی آموزش و ارزیابی میزان بهره‌وری آن برای کشور فراخواندند و گفتند: سیاست اصلی آموزش و پرورش باید آموزش علم نافع و تأمین نیازهای امروز و فردای کشور باشد.

طبق تحلیل پژوهشگران، علم نافع دانشی در مسیر عبودیت الهی و احیای دین، مطابق و هماهنگ با فطرت و عقلانیت، در راستای خیر و صلاح و مصالح دینی و دنیایی، دارای رویکرد کاربردی و مخالف هواهای نفسانی و برخوردار از جنبه های فراحسی و شهودی است.

باید عنوان کرد، تحقق علم نافع راهبردی بنیادین در اصلاح و اعتلای علمی کشور و به خودی خود راهکاری عملیاتی در راستای اصلاح نظام آموزش و پرورش خواهد بود. اما تحقق علم نافع در آموزش و پرورش چگونه رقم خواهد خورد؟ آیا این موضوع که به گفته تحلیلگران آموزشی موجبات اعتلای علمی را فراهم می کند، می تواند بنا بر دغدغه های مذکور به سرعت محتوای علمی نظام تعلیم و تربیت را تغییر دهد؟

محتوای جذاب کتب درسی

رهبر انقلاب به دغدغه دیگرشان در زمینه محتوای کتب درسی پرداختند و فرمودند: کتاب‌های درسی در همه رشته‌ها به‌گونه‌ای باشد که یادگیری آنها نسل جوان را سر شوق بیاورد.

ایشان گنجاندن مفاهیم اسلامی و معرفی مفاخر اسلامی و ایرانی و سرآمدان دانش و اکتشافات علمی در تاریخ ایران را ازجمله کارهای لازم در به‌روز کردن کتاب‌های درسی و متناسب با تغییر زمانه برشمردند و تصریح کردند: منظور برخی افراد از تغییر زمانه، تغییر اصول است، در حالی که اصولی مانند عدالت، انصاف و محبت هیچ‌گاه تغییر نمی‌کند بلکه روبناهایی همچون شیوه‌های نگارش و بیان تغییرپذیر هستند.

حجت‌الاسلام علی لطیفی، معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی پیش تر درباره جاری سازی علم نافع در آموزش و پرورش گفته بود: تغییر و تحول در کتاب درسی هرچند یکی از مهم‌ترین راه‌های حل مشکل غیرنافع بودن محتواست،‌ اما تنها راه حل نیست.

رهبر انقلاب به دغدغه دیگرشان در زمینه محتوای کتب درسی پرداختند و فرمودند: کتاب‌های درسی در همه رشته‌ها به‌گونه‌ای باشد که یادگیری آنها نسل جوان را سر شوق بیاورد

وی بر این باور است: ما همین الان کتاب های تحولی و مفید داریم که به بدترین نحو اجرا می‌شوند. پس موضوع فقط اصلاح کتاب درسی نیست. البته محتوای آموزشی در آموزش و پرورش در برخی دروس و مقاطع و دوره‌ها غیرنافع است که در دوره دبیرستان بیشتر احساس می‌شود.

معاون وزیر آموزش و پرورش عنوان کرد: جاری شدن علم نافع در آموزش و پرورش صرفاً با تغییر کتاب های درسی اتفاق می افتد، ولی تجربه کتاب های تحولی قبلی نشان داده است اگر بهترین کتاب را تألیف کنیم، اما دوره‌های آموزشی برای معلمان به درستی برگزار نشود، اتفاق مثبتی رخ نمی‌دهد، بلکه چه بسا اتفاق عکس رخ دهد. اشاعه و آموزش صحیح کتب تحولی نیز یکی از مهم‌ترین ضرورت هاست.

اینکه علم نافعی که برای رشد متعالی دانش آموزان لازم است با اصلاح راهبردهای اساسی در کتب درسی گنجانده می شود یا راهکارهای عملیاتی آن با دوره های آموزشی به معلمان منتقل می شود، قطعاً همه در اصلاح و به روز رسانی سند تحول آموزش و پرورش گنجانده خواهد شد.

لزوم اصلاح سند تحول بدون سند رقیب

مقام معظم رهبری درباره اصلاح نظام آموزشی به «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش» پرداختند و خطاب به مسئولان تأکید کردند: اول، سند تحول به صورت مستمر تکمیل، به روزرسانی و دوم، از سند تحول حمایت قاطع و به اجرای آن کمک شود. سوم، برای سند تحول که سندی متقن و خوب است، بدیل و رقیب درست نشود. چهارم، نقشه راه دقیق اجرای سند تحول از ستاد تا مدارس تهیه و در دولت و مجلس از آن حمایت شود و پنجم، در نقشه راه، شاخص‌های قابل اندازه‌گیری معین شود که طبق آنها پیشرفت اجرای سند دائم رصد شود.

اما اصلاح نظام آموزش و پرورش و به عبارتی به روزرسانی سند تحول بنیادین چه زمانی و چگونه رقم خواهد خورد؟

صحرایی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش در حاشیه جلسه هفته گذشته هیئت دولت مهم ترین دستور کار این وزارتخانه را طراحی نقشه برای اجرای سند تحول بنیادین در آموزش و پروش عنوان کرد.

مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور نیز اجرای سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش را چراغ‌ راه برون‌رفت از چالش‌های نظام آموزشی کشور و تربیت نسلی متخصص و با مهارت در آینده کشور دانست و گفت: در اجرای سند ملی تحول بنیادین آموزش و پرورش تاکنون اقدام مناسب و درخوری انجام نشده است، ولی ضرورت دارد با توجه به اهمیت این مهم اقدامات و امکانات اجرایی شدن سند در برنامه ای یک‌ساله و نقشه‌راه زمان‌بندی‌شده اجرایی شود.

ماهیت سند تحول بنیادین

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مشتمل بر هشت فصل در آذرماه سال 1390 در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و فصل نخست سند با عنوان کلیات، اصطلاحات و واژگان کلیدی به کار رفته بررسی شد.

فصل دوم سند، بیانیه ارزش ها نامگذاری شده است. پس از بیان منابع ارزشی سند، به 30 گزاره ارزشی که محور نظام تعلیم و تربیت است، پرداخته شده است که مهم ترین این گزاره ها آموزه های قرآن کریم، آموزه های مهدویت و انتظار، میراث نظری و عملی حضرت امام خمینی (ره) و... است.

فصل سوم، «بیانیه مأموریت» به مأموریت نهاد آموزش و پرورش در آمورزش و تربیت دانش آموزان در ۱۲ پایه تحصیلی می پردازد و فصل چهارم، «چشم انداز» به ویژگی های نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در افق 1404 و فرصت های تعلیم و تربیت پرداخته است.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش مشتمل بر هشت فصل در آذرماه سال 1390 در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و فصل نخست سند با عنوان کلیات، اصطلاحات و واژگان کلیدی به کار رفته بررسی شد

فصل پنجم، هدف های کلان و فصل ششم راهبردهای کلان را بررسی کرده است. فصل هفتم مفصل ترین و مبسوط ترین فصل سند تحول بنیادین است که هدف های عملیاتی و راهکارها را بررسی کرده و در ذیل هر راهکار جزئیات اجرایی و عملیاتی آن نیز مطرح شده است. فصل هشتم نیز چارچوب نهادی و نظام اجرایی تحول آموزش و پرورش است.

این سند با توجه به تأکید رهبر انقلاب به به روز رسانی و قطعیت و پشتیبانی برای اجرا نیاز دارد، نه خلق سندی جدید مانند آنچه به نام ۲۰۳۰ قرار بود بدون نظر و هماهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی و چراغ خاموش در مدارس اجرایی شود؛ سندی که نه بر مبنای اصول عملی اسلام و آموزه های دینی اسلامی و ایرانی، بلکه سندی کاملاً بیگانه با فرهنگ ایرانی و اسلامی و نسخه ای غربی برای آموزش انگاره ها و تفکرات منحط غربی بود.

رهبر انقلاب نیز بر این موضوع تأکید کردند که سند تحول بنیادین، متقن و خوب است و نباید برای آن رقیب و بدل ایجاد شود، بلکه می بایست در راستای اصلاح نظام آموزش و پرورش به روزرسانی، اصلاح و بعد اجرا شود. حال باید تا زمان اصلاح سند و به دنبال آن اصلاح نظام تعلیم و تربیت به شکل مطالبه عمومی آن را دنبال کرد.