چشم‌انداز روابط ترکیه و اعراب در دوران جدید اردوغان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ روابط ترکیه و عربستان سعودی از نظر ماهیت شبیه به ترن هوایی است که در دو دهه گذشته فراز و نشیب های ناگهانی زیادی داشته است. مناسبات میان آنکارا و ریاض در دهه ۲۰۰۰ نسبتاً صمیمانه بود؛ اما در دهه ۲۰۱۰ شاهد رکود شدید بودیم. با شروع دهه ۲۰۲۰ هر دو کشور برای بهبود روابط همکاری خود را با یکدیگر گسترش داده اند.

ترکیه و عربستان؛ رقابت مدیریت شده

سینم چنگیز، کارشناس ارشد مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر معتقد است، دو کشور ترکیه و عربستان سعودی از لحاظ تاریخی رقبای منطقه ای مهمی بوده اند که برای نفوذ و هژمونی بر منطقه با یکدیگر رقابت می کردند. این واقعیت ژئوپلیتیکی حتی در دوره های روابط دوستانه ثابت بوده است. انتظارات بر این است در دوران ولیعهدی محمد بن سلمان و ریاست جمهوری رجب طیب اردوغان، دو کشور برنامه های بلندپروازانه  خود را در عرصه سیاست خارجی دنبال کنند.

ریاض برای مشارکت بیشتر در صنعت دفاعی ترکیه ابراز علاقه کرده است. در ماه ژانویه مقام های بلندپایه وزارت دفاع عربستان سعودی از ترکیه دیدن کردند

سیاست بیان شده لزوماً به معنای وخامت و تیرگی در روابط دو کشور نیست. با وجود این رقابت، دو کشور توانسته اند اوضاع را مدیریت کنند. تلاش های آشتی جویانه اخیر بیانگر این است حرکات مثبت به دست آمده میان دو طرف احتمالاً ادامه خواهد داشت.

سه حوزه کلیدی وجود دارد که انتظار می رود در پنج سال آینده توسعه یابد:

نخست، حوزه اقتصادی: روابط نزدیک با عربستان سعودی به اردوغان در احیای اقتصاد ترکیه و مقابله با تورم سرسام آور کمک خواهد کرد. هر دو کشور در ماه مارس با در نظر گرفتن این هدف قراردادهای اقتصادی متعددی امضا کردند.

دوم، همکاری در بخش دفاعی: ریاض برای مشارکت بیشتر در صنعت دفاعی ترکیه ابراز علاقه کرده است. در ماه ژانویه مقام های بلندپایه وزارت دفاع عربستان سعودی از ترکیه دیدن کردند. احتمالاً در پنج سال آینده روابط اقتصادی و دفاعی دو کشور به شدت توسعه می یابد.

سوم، همکاری مؤثر در عرصه منطقه ای و بین المللی: آنکارا و ریاض در حل بحران های جاری به ویژه بحران سودان نقش مهم و تعیین کننده ای دارند. علاوه بر این، ممکن است در زمینه سایر موضوعات منطقه ای همکاری نزدیک تری شکل بگیرد. با توجه به روابط دو کشور با آمریکا و اینکه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ به طور قابل توجهی بر مناسبت آنکارا و ریاض تأثیر خواهد گذاشت، توجه به بعد بین المللی ضروری و اجتناب ناپذیر است.

رابطه ویژه ترکیه و قطر

بتول دوگان آکاس، کارشناس ارشد انجمن بین المللی خلیج فارس می گوید، از زمان آغاز بهار عربی، روابط ترکیه و قطر به طور قابل توجهی گسترش یافته و این گسترش تحت تأثیر متغیرهای منطقه ای و جهانی است. فراتر از این عوامل، نمی توان نقش رجب طیب اردوغان و تمیم بن حمد، امیر قطر را در تحکیم روابط نادیده گرفت.

در پنج سال آینده ریاست جمهوری اردوغان همکاری در موضوعات سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی میان دو کشور ادامه خواهد یافت. تمیم یکی از نخستین رهبرانی بود که با رئیس جمهور ترکیه تماس گرفت و به خاطر موفقیت در انتخابات به وی تبریک گفت.

با توجه به وضعیت کنونی در روابط دوجانبه، در پنج سال آینده احتمالاً شاهد سرمایه گذاری بیشتر قطر در ترکیه، ابتکارات اقتصادی و اجتماعی بیشتر و گسترش سوآپ ارزی دو کشور خواهیم بود که این موضوع به ترکیه در زمینه ثبات بخشیدن به اقتصاد و حفظ ذخایر خارجی کمک خواهد کرد. البته در این دوره شاهد نقش رو به رشد صنایع دفاعی ترکیه در قطر خواهیم بود.

با توجه به وضعیت کنونی در روابط دوجانبه، در پنج سال آینده احتمالاً شاهد سرمایه گذاری بیشتر قطر در ترکیه، ابتکارات اقتصادی و اجتماعی بیشتر و گسترش سوآپ ارزی دو کشور خواهیم بود

از بُعد سیاسی، دو طرف می توانند نقش خود را در منازعات سوریه و لیبی بهبود بخشند. همان گونه که اردوغان در سخنرانی پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری گفت، دو کشور ممکن است در هرگونه عادی سازی احتمالی روابط با سوریه و بازگشت سوری ها به کشورشان همکاری کنند. در پنج سال اینده در تحولات منطقه ای و جهانی انتظارات بر این است دو کشور در زمینه موضوعات سیاسی منطقه ای از یکدیگر حمایت کنند.

روابط قوی و تنش های طولانی ترکیه و امارات

نسیبه باتال اوغلو، کارشناس ارشد مرکز مطالعات خلیج فارس دانشگاه قطر نیز معتقد است، محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد امارات متحده عربی ازجمله نخستین رهبران عرب بود که انتخاب مجدد اردوغان را تبریک گفت. با توجه به فضای آشتی کنونی در منطقه بعید است تنش قابل توجهی در روابط ترکیه و امارات ایجاد شود. در مقابل، انتخاب مجدد اردوغان به عنوان رئیس جمهور ترکیه با توجه به شرایط چالش برانگیز اقتصادی که انتظار می رود این کشور در دوره آینده با آن مواجه شود، ظرفیت افزایش همکاری های اقتصادی به ویژه در بخش دفاعی را افزایش می دهد.

روابط میان ترکیه و امارات در دهه گذشته ترکیبی از همکاری و رقابت همراه با تنش بوده است. با وجود تلاش های آشتی جویانه اخیر، اختلافات سیاسی میان دو کشور همچنان ادامه دارد. این موضوع به ویژه در موضوعات مربوط به کشورهای عربی و گسترش مشارکت منطقه ای ترکیه قابل توجه است.

عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق و سوریه، ملاحظات این کشور نسبت به راه حل سیاسی با دولت بشار اسد در سوریه و موقعیت آن در منازعات جاری سودان را می توان به طور بالقوه عامل تنش سیاسی میان آنکارا و ابوظبی دانست. با توجه به نزدیکی روابط میان دو کشور، در آینده رقابت تمام عیار و آشکار میان دو کشور ممکن است منسوخ به نظر آید.