عمان؛ دیپلماسی میانجی گرایانه و روابط پایدار با ایران

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ اواخر ماه می و پس از گذشت حدود یک دهه هیثم بن طارق، سلطان عمان به تهران سفر کرد. سفر وی در بحبوحه روابط رو به رشد سیاسی و اقتصادی دو کشور و دو روز پس از میانجی گری موفق آمیز این کشور در زمینه مبادله زندانیان میان ایران و بلژیک انجام شد.

سلطان عمان در سفر به ایران با آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران دیدار کرد و درباره برنامه های همکاری تجاری و انرژی با یکدیگر گفت و گو و رایزنی کردند. وزیران دو کشور برای تقویت فرصت های سرمایه گذاری چندین توافق نامه امضا کردند. دولت عمان روابط مستحکمی با ایران و در میانجی گری میان ایران و کشورهای غربی ید طولایی دارد. در سال های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۳ عمان میانجی گر آزادی چندین زندانی میان آمریکا و ایران بود که به کاهش تنش میان دو طرف کمک و مسیر را برای دستیابی به توافق مهم میان ایران و گروه 1+5 هموار کرد.

با روی کار آمدن دولت آیت الله رئیسی، تهران از هرگونه ملاقات مستقیم با آمریکا خودداری کرد. با وجود این، دو طرف وارد چندین دور مذاکرات غیرمستقیم برای رفع تحریم ها شدند

علاوه بر این، عمان میزبان بخشی از روند مذاکرات میان ایران و آمریکا بود که به امضای توافق هسته ای موسوم به «برجام» منجر شد و ایران در ازای لغو تحریم ها، با محدودیت های هسته ای موافقت کرد. پس از خروج دولت ترامپ از برجام، ایران در اقدامی متقابل و گام به گام، از میزان تعهدات خود کاست و برنامه هسته ای خود را به طور قابل توجهی توسعه داد. جو بایدن از زمان انتخابش به سمت رئیس جمهور آمریکا (۲۰۲۰) قول داد برای بازگشت به برجام تلاش کند.

با روی کار آمدن دولت آیت الله رئیسی، تهران از هرگونه ملاقات مستقیم با آمریکا خودداری کرد. با وجود این، دو طرف وارد چندین دور مذاکرات غیرمستقیم برای رفع تحریم ها شدند که از دور نخست مذاکرات در وین (۲۰۲۱) پیشرفت چندانی نداشت. میانجی گری عمان در شرایطی انجام می شود که بی اعتمادی میان ایران و غرب به بالاترین حد خود رسیده است.

اوایل ژوئن مقام های ارشد ایران اعلام کردند درباره توافق هسته ای و مبادله زندانیان، به وسیله مسقط به مذاکرات غیرمستقیم خود با آمریکا ادامه می دهند. دولت بایدن از ایران می‌خواهد چند آمریکایی دوتابعیتی را که به اتهام جاسوسی در تهران بازداشت شدند، آزاد کند. ایران همچنین به دنبال آزادی ده ها شهروند خود است که به دلیل دور زدن تحریم های آمریکا در این کشور بازداشت شده اند.

اگر مبادله زندانیان موفقیت آمیز باشد، عمان نقش خود را به عنوان واسطه با نفوذ میان ایران و غرب تقویت خواهد کرد و به بازگرداندن شرایط و زمینه برای توافق جامع تر کمک خواهد کرد.

فراتر از ایالات متحده، عمان نیز به عنوان پل ارتباطی مفید میان تهران و همسایگان خلیج فارس عمل کرده است. عمان تا حد زیادی از جانبداری در منازعات پرهیز می کند، نقشی که این امکان را نیز فراهم کرده است تا گفت وگو میان ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را تسهیل کند و به تنش میان آنها پایان دهد.

وقوع درگیری یمن در سال 2015 نمونه‌ای از این دست است. در آن سال، عمان به عنوان تنها کشور عربی حاشیه خلیج فارس ظاهر شد که از پیوستن به ائتلاف به سرکردگی عربستان برای عقب راندن شبه‌نظامیان حوثی از صنعا خودداری کرد. مسقط با وجود خودداری از پیوستن به ائتلاف، روابط مستحکمی با همه طرف‌های درگیر در مناقشه برقرار کرد. موضع بی طرفی مسقط این امکان را به آنها داد تا در میزبانی مذاکرات برای پایان دادن به مناقشه 9 ساله، ازجمله اجرای مسیر میانجی گری به موازات تلاش های صلح سازمان ملل متحد نقش برجسته ای ایفا کند.

عمان همچنین میزبان مذاکرات مستقیم میان حوثی‌ها و عربستان سعودی بوده است، زیرا آتش‌بس با حمایت سازمان ملل متحد اکتبر 2022 بدون تمدید پایان یافت. مسقط به تازگی در تنش زدایی روابط میان ایران و عربستان سعودی نقش مهمی ایفا کرد. در ماه آوریل هیئت‌های عربستانی و عمانی برای گفت‌وگو با مقام های حوثی به صنعا رفتند و این امید را ایجاد کردند چرخش جدید منطقه‌ای به سمت کاهش تنش ممکن است راه‌حلی برای یمن به همراه داشته باشد. عمان احتمالاً به ایفای نقش محوری خود به عنوان میانجی در یمن ادامه خواهد داد و فعالانه طرف ها را برای پایان دادن به مناقشه به میز گفت و گو خواهد آورد.

عمان همچنین میزبان مذاکرات مستقیم میان حوثی‌ها و عربستان سعودی بوده است، زیرا آتش‌بس با حمایت سازمان ملل متحد اکتبر 2022 بدون تمدید پایان یافت

عمان و ایران فراتر از دیپلماسی، روابط اقتصادی قوی خود را حفظ کرده اند که تا حدی ناشی از منافع مشترک آنهاست. این دو کشور با تنگه هرمز هم مرز و برای اطمینان از باقی ماندن گذرگاه ایمن برای کشتی هایشان، به شدت به یکدیگر وابسته هستند. دو کشور در زمینه امنیت دریایی و نظامی نیز همکاری دارند. در جولای 2022، دو کشور چندین توافقنامه دوجانبه امضا کردند که همکاری نظامی خود را در خلیج عمان افزایش دادند. در اکتبر همان سال تهران اعلام کرد دو طرف مانور مشترک امنیتی دریایی دوجانبه برگزار کردند و به این وسیله همکاری رو به رشد خود را به طور برجسته به نمایش گذاشتند.

در سال‌های اخیر عمان و ایران  برای گسترش روابط تجاری خود اقدامات گسترده ای انجام داده اند. در ژوئیه 2022 اتاق بازرگانی مشترک ایران و عمان به توافقی میان دو طرف مبنی بر افزایش جریان تجارت غیرنفتی دست یافت. قیس محمد الیوسف، وزیر بازرگانی، صنعت و توسعه سرمایه گذاری عمان نیز در حاشیه دیدار سران دو کشور در ماه می با همتای ایرانی خود دیدار کرد و درباره مسیرهای افزایش فرصت های تجاری و سرمایه گذاری با یکدیگر گفت و گو و رایزنی کردند.

این دیدار با دو یادداشت تفاهم پایان یافت که در آن قصدشان برای ترویج سرمایه گذاری و تقویت توسعه در مناطق اقتصادی و آزاد تجاری بیان شد. طبق گزارش خبرگزاری عمان، وزیران دو کشور توافقنامه هایی در زمینه مبادله اطلاعات نفتی و برنامه ریزی برای انجام مطالعه مشترک در زمینه پروژه میدان هنگام - باخا امضا کردند. دو کشور پیش تر نیز قراردادهای متعددی در زمینه گردشگری، محیط زیست، کشتیرانی دریایی و گمرک امضا کرده بودند.

در ماه می 2022 به نظر می آمد احیای این پروژه دور از انتظار نیست، زیرا دو کشور قراردادهایی را در زمینه توسعه دو خط لوله گاز و یک میدان مشترک نفت و گاز امضا کرده بودند. قرار است برنامه های آغاز ساخت خط لوله اواخر سال جاری آغاز شود. در صورت توسعه، این خط لوله می‌تواند عمان را به قطب منطقه‌ای توزیع گاز ایران به جهان تبدیل و نقش مهم‌تری برای عمان به‌عنوان بازیگر میانجی گر میان تهران، همسایگان خلیج فارس و غرب فراهم کند.

روابط تجاری میان عمان و ایران در مسیر صعودی قرار دارد و در دو سال گذشته نزدیک به 30 درصد رشد کرده و سالانه به 2 میلیارد دلار رسیده است، آن هم در شرایطی که ایران با فشار تحریم‌های بین‌المللی مواجه است. ایران با گسترش همکاری خود با قدرت های غیر غربی فراتر از عمان ازجمله هند که سرمایه گذار پیشرو در بندر چابهار است، به تحریم های بین المللی پاسخ داد.

پس از تکمیل پروژه چابهار به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران خواهد بود که مزایای قابل توجهی برای هند فراهم خواهد کرد، این کشور را قادر می سازد پاکستان را دور بزند و مسیر مستقیم به آسیای مرکزی ایجاد کند. این بندر حضور دریایی تهران را تقویت و هر دو کشور را بیشتر به ابتکار «یک کمربند، یک جاده» چین متصل می کند.

این بندر به هدف هر دو کشور برای افزایش روابط تجاری و اقتصادی با قدرت های غیر غربی کمک و روابط تجاری ایران و عمان احتمالاً در بلندمدت رشد خواهد کرد، زیرا هر دو طرف به دنبال فرصت‌هایی برای توسعه هستند. نفت و گاز ازجمله حوزه هایی است که دو کشور مایل به افزایش همکاری هستند و مایلند امکان توسعه منابع نفت و گاز مشترک خود را در تنگه هرمز، ازجمله میدان هنگام بررسی کنند.

روابط تجاری گسترده مسقط را قادر می سازد به نقش میانجی گری میان ایران و غرب ادامه دهد و ظرفیت این کشور را در تقویت روابط اقتصادی میان ایران و همسایگان خلیج فارس بالا ببرد. بهبود روابط ایران و عربستان سعودی خبر خوبی برای مسقط است که از فضای کاهش تنش منطقه ای سود برد و دیگر به ایجاد موازنه میان هدفش برای پیگیری روابط قوی با ایران و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیازی ندارد. همچنین ممکن است به پیشرفت ملموس در مناطقی منجر شود که عمان به عنوان میانجی میان بازیگران مورد حمایت خلیج فارس و بازیگران تحت حمایت ایران عمل می کند.

با توجه به تداوم تنش میان طرف ها و به وجود نیامدن هیچ پیشرفتی در زمینه احیای برجام، نقش عمان به عنوان بازیگر میانجی میان ایران و غرب همچنان ضروری و اجتناب ناپذیر خواهد بود. گسترش روابط ایران و عمان به نقش میانجی گرایانه این کشور در حل اختلافات میان ایران و آمریکا و نقش موازنه بخش مسقط میان تهران و سایر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس وابسته است.