یادداشت اختصاصی بشیر اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی؛
نقاط قوت و ضعف نشست مشترک روسیه و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس
با رخدادی حاشیه‌ساز، سایر رخدادهای مثبت نشست روسیه و شورای همکاری خلیج‌فارس تحت‌الشعاع قرار گرفت، ازجمله اینکه برگزاری نشست در مسکو می‌تواند نشان‌دهنده حمایت ضمنی اعراب حوزه خلیج‌فارس از روسیه و اتخاذ موضع مخالف آمریکا تلقی شود. علاوه بر این، بعد از سال‌ها دشمنی شورا با کشورمان، اعلام شد از توافق عربستان و ایران استقبال می‌شود.
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در حاشیه نشست یک روزه وزیران امور خارجه شورای همکاری خلیج فارس و روسیه که به تازگی در مسکو برگزار شد، رخدادی جنجال برانگیز شد و آن ادعاهای تکراری در زمینه جزایر سه گانه ایرانی بود.
این موضوع واکنش‌های زیادی در ایران به همراه داشت؛ اتفاقی مشابه که چند ماه پیش هنگام حضور شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در عربستان به وجود آمده بود.
قبل از آنکه به موضع روسیه پرداخته شود، باید گفت رخدادهای مثبت این نشست تحت الشعاع موضوع جزایر سه گانه قرار گرفتند و بازتاب خبری نداشتند. برخی از این نکات مثبت به شرح زیر هستند:
- حضور وزیران امور خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در مسکو در حالی انجام شد که تحرکات جدید آمریکا در اوکراین به ویژه ارسال بمب‌های خوشه‌ای به آن کشور حاکی از نیت آمریکا برای اعمال فشار بیشتر به روسیه است.
همزمان، برگزاری این نشست در مسکو می‌تواند نشان دهنده حمایت ضمنی اعراب حوزه خلیج فارس از روسیه و اتخاذ موضع مخالف آمریکا تلقی شود.در بیانیه مشترک، امارات متحده عربی از طرح ادعای مالکیت بر جزایر پرهیز کرد و در عوض خواستار گفت و گوی دوجانبه یا داوری زیر نظر سازمان ملل متحد برای حل و فصل اختلاف شد
گرچه عربستان سعودی و دیگر کشورهای همسایه آن، متحدان آمریکا به شمار می‌روند، اما در جریان جنگ اوکراین، خلاف نظر آمریکا مواضع متعادلی اتخاذ کردند. عربستان سعودی با وجود اصرار آمریکا به افزایش تولید نفت که موجب کاهش قیمت و بالطبع درآمد ارزی روسیه می‌شد، به طور مستقلی عمل کرد.
ضمن اینکه نزدیکی همزمان سعودی به چین و روسیه به ویژه در زمینه همکاری‌های اقتصادی و حوزه انرژی، نشان دهنده سیاست نوین این کشورها در چرخش نگاه به سوی متحدان غیر غربی است.
در این نشست پیرو روند نزدیکی روسیه با اعراب خلیج فارس، بر این نکته تأکید شد در رابطه با همکاری میان روسیه و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز اهمیت گفت و گوی راهبردی میان دو طرف در راستای دستیابی به منافع مشترک و تقویت روابط دوستی، اعتماد متقابل و همکاری دوجانبه و همچنین نقش مهم کشورهای خود در پشتیبانی از اقتصاد جهانی، ثبات بازارهای انرژی و ارتقای رفاه و شکوفایی مورد تأکید است. - بعد از سال‌ها دشمنی شورای همکاری خلیج فارس با کشورمان که حتی طرح ایجاد ناتوی عربی را علیه جمهوری اسلامی ایران در دست بررسی داشتند، در نشست اخیر اعلام شد از توافق میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران که با تلاش و میانجیگری عمان، عراق و چین شکل گرفت و شامل ازسرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور خواهد شد، استقبال می‌شود و اعضای نشست ابراز امیدواری کردند این توافق گامی مثبت برای حل و فصل اختلافات و پایان دادن به همه کشمکش های منطقه ای به وسیله گفت و گو و ابزارهای دیپلماتیک باشد.
علاوه بر این، وزیران امور خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و روسیه با تأکید بر اهمیت روابط میان کشورها بر مبنای اصولی مانند تفاهم، احترام متقابل و حسن همجواری، عنوان کردند، از کاهش تنش و اقدامات اعتمادساز میان کشورهای منطقه در راستای تقویت و تضمین امنیت در این منطقه دارای اهمیت راهبردی در جهان پشتیبانی می کنند.
اعلام این موضع از طرف شورای همکاری خلیج فارس که نشست‌های آنها تا چندی پیش معمولاً با اعلام مواضع خصمانه و اتهام زنی به ایران پایان می‌یافت، موضوعی بدیع است که با وجود همه اختلاف نظرات، نوید بهبود روابط را در آینده می‌دهد. - اعضا به موضوعات منطقه‌ای توجه و برای حل و فصل آنها اعلام آمادگی کردند؛ مواردی مانند حل و فصل موضوع فلسطین، تلاش در راستای حل و فصل بحران های یمن و سوریه، تعیین مرزهای دریایی میان کویت و عراق، لزوم خروج مزدوران از لیبی، توقف درگیری در سودان و بازگرداندن امنیت و ثبات به افغانستان. این‌بار برخلاف گذشته دعوت به تعامل و همکاری برای حل موضوعات منطقه ای مورد تأکید قرار گرفت.
نکته ای که وجود دارد، اینکه در بیانیه مشترک، امارات متحده عربی از طرح ادعای مالکیت بر جزایر پرهیز کرد و در عوض خواستار گفت و گوی دوجانبه یا داوری زیر نظر سازمان ملل متحد برای حل و فصل اختلاف شد. موضوعی که به نظر می آید دستاویزی برای روسیه باشد تا از عبارت «حل و فصل مسالمت آمیز» برای همراهی با اقدام شورای همکاری خلیج فارس استفاده کند.
درواقع موضوع جزایر سه گانه ابتدا ذیل عنوان کلی «همه تلاش‌‌های صلح آمیز» آمده است و در ادامه عبارت تهدیدآمیز یا تحریک کننده‌ای به چشم نمی‌خورد و متن به گونه‌ای بسیار دیپلماتیک و محتاطانه طراحی شده است تا امکان تفسیر موسع از آن وجود داشته باشد.
با وجود این توجیهات و دستاویزها، حتماً مقام های روسی به این موضوع واقف بوده‌اند آب، خاک و تمامیت ارضی موضوعاتی هستند که هرگز مورد مذاکره ولو به صورت مسالمت آمیز قرار نخواهند گرفت و حتی چنین طرز بیان ملایمی نیز برای جمهوری اسلامی ایران قابل تحمل نیست. آخرین تجربه تلخ ایران از مذاکره درباره آب و خاک خود به مذاکرات انگلیسی ها با محمدرضا پهلوی بازمی‌گردد که به جدایی بحرین از ایران انجامید.
بنابراین موضوع تمامیت ارضی برای هر کشوری به ویژه ایرانیان خط قرمز مطلق به شمار می‌رود که کشورهای دیگر به ویژه متحدان و هم‌پیمانان بایست نسبت به بار معنایی کلمات و عبارت ها درباره آن کمال دقت را داشته باشند.
موضوع مهم دیگر، نگاه راهبردی به روند تغییر آرایش قدرت در جهان است؛ در واقع بلوک قدرت جدیدی در حال شکل‌گیری است که سه کشور منتقد هژمونی آمریکا در جهان، یعنی چین، روسیه و ایران محوریت آن را تشکیل داده‌اند. باید توجه کرد این همگرایی در ابتدای راه خود قرار دارد و همچنان بسیار آسیب پذیر است. طبعاً آمریکا تمام تلاش خود را برای کارشکنی و تفرقه افکنی با هدف جلوگیری از اتحاد این کشورها با همدیگر به کار خواهد بست. بنابراین در زمینه های بسیار حساسی مانند جزایر سه‌گانه، روسیه و چین باید آگاه باشند مبادا به اعتماد متقابلی که به سختی پدید آمده است، لطمه وارد کنند.
موضوع تمامیت ارضی برای هر کشوری به ویژه ایرانیان خط قرمز مطلق به شمار می‌رود که کشورهای دیگر به ویژه متحدان و هم‌پیمانان بایست نسبت به بار معنایی کلمات و عبارت ها درباره آن کمال دقت را داشته باشند
کشورهای حوزه خلیج فارس نیز باید واقف شوند، اکنون که بعد از سال‌ها موقعیتی برای تنش زدایی با جمهوری اسلامی ایران پدید آمده است، با پیش کشیدن مداوم موضوع جزایر سه‌گانه فرصت را از بین نبرند. در نظام بین‌الملل، فرصت‌های دوستی بسیار کمیاب‌تر از ظرفیت‌های تنش هستند و باید از هر فرصتی برای ایجاد روابط دوستانه به دقت محافظت کرد. یادآوری اختلافات در شرایط ترمیم روابط، حاصلی غیر از توقف یا کند شدن تنش زدایی نخواهد داشت.
بعد از انتشار خبر نشست شورای همکاری خلیج فارس، موجی از واکنش‌های اغراق شده رسانه‌های طرفدار غرب را شاهد بودیم. در واقع این رسانه ها می خواهند جمهوری اسلامی را با بازی دو سر باخت مواجه کنند، زیرا اگر به جرم نشر اکاذیب مورد پیگرد قضایی قرار گیرند، موج جدیدی به راه می‌افتد و اگر اعتنایی نشود، انحراف افکار عمومی ادامه خواهد یافت. این روند به طریق اولی در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بازنمایی می‌شود و افکار عمومی را علیه کشورهای دوست و هم پیمان جهت‌دهی می‌کند.
روس‌ها بایست بدانند بی‌احتیاطی در رفتار بین‌المللی، خوراک لازم را برای تقویت جنگ روانی علیه آنها فراهم خواهد آورد و این موضوع در دراز مدت ادامه همکاری و ائتلاف دو کشور را دشوار خواهد کرد. امید اینکه مقام های جمهوری اسلامی ایران در تعاملات دیپلماتیک مراتب نارضایتی ایران را به طور کامل منتقل کرده باشند تا چنین مواردی در آینده تکرار نشود.