دغدغه‌ی موشکی اروپا درباره ایران؛ واقعی اما بی‌دلیل

به گزارش راهبرد معاصر. برنامه‌ی موشکی ایران، که در سال‌های اخیر با توسعه پرشتابی همراه بوده، رکن اساسی استراتژی‌های دفاعی ایران محسوب می‌شود. تلاش ایران برای مقابله با هژمونی آمریکا در غرب آسیا و تغییر در نظم منطقه، با تکیه بر همین توانایی‌های دفاعی دنبال می‌شود. همین مسئله هم موجب شده تا کشورهای غربی تلاش کنند، پیشرفت برنامه موشکی ایران را دست‌کم با کاهش سرعت مواجه کنند.

در همین رابطه، سه کشور اروپایی در روزهای اخیر با بیانیه‌ای، برنامه موشکی ایران را مورد حملات لفظی قرار دادند. ایجاد جنجال‌های رسانه‌ای، بیانیه‌های سیاسی و البته تحریم، رویکردهایی است که از طرف این کشورها دنبال می‌شود. بر همین اساس، وبسایت آمریکایی «پولیتیکو» در تاریخ چهار ژوئیه با انتشار گزارشی به قلم بهنام بن طالب لو، یکی از اعضای ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی، حفظ و گسترش تحریم‌ها را راه‌حلی برای توقف توسعه موشکی ایران معرفی کرده است.

این گزارش با اشاره به رونمایی از جدیدترین موشک‌های دوربرد ایران، یعنی خیبر و خرمشهر، نوع جدید موشک‌های ایران را تهدید جدی برای سیستم دفاع موشکی ایالات متحده و اروپا معرفی می‌کند. بر اساس این گزارش، برنامه موشکی ایران موجب افزایش تهدید ها برای اروپاست. گزارش پولیتیکو همچنین در ادامه با توضیح موفقیت‌های موشکی ایران می‌نویسد: « در سال 2022 تهران چند عملیات موشکی فرامرزی در عراق انجام داد، شهروند آمریکایی کشت و بزرگترین موتور سوخت جامد را برای بهره برداری در صنعت فضایی توسعه داد؛ موتوری که به طور بالقوه می‌تواند برای توسعه موشک‌های قاره پیما استفاده شود.» نویسنده پولیتیکو در نهایت، افزایش فشارها علیه ایران و حفظ تحریم های موشکی را تنها راه مقابله با موشک‌های ایران مطرح می‌کند. در رابطه با گزارش پولیتیکو و نگرانی دولت‌های اروپایی از برنامه موشکی ایران، مواردی قابل توجه است که در ادامه به آن اشاره می‌شود.

رفتار تهاجمی اروپا، به نفع اروپایی‌ها نیست

برنامه موشکی ایران ساختاری کاملا دفاعی دارد. این واقعیت را تاریخ دهه‌های اخیر ایران تائید می‌کند؛ ایران علی رغم آن‌که توانایی ایجاد تهدید تهاجمی نظامی برای برخی کشورهای همسایه را داشته، از اعمال آن خودداری کرده است. از این گذشته، ایران حتی در زمینه دفاع نیز در استفاده از توان موشکی محتاطانه عمل می‌کند. به همین دلیل هم ایران برد موشک‌های خود را به طور خود خواسته تا 2000 کیلومتر محدود کرده است.

این محدودیت خود خواسته، به صراحت برای حفظ روابط مسالمت‌آمیز با اروپا انتخاب شده است. چنانچه سردار حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران اعلام کرده بود، ایران به عمد و برای «حفظ احترام اروپایی‌ها» برد موشک‌های خود را محدود نگه داشته است. آن‌هم در حالی که گزارش‌ها -از جمله گزارش اخیر پولیتیکو- نشان می‌دهد که ایران از توان فنی توسعه برد موشکی برخوردار است. هاآرتص در گزارشی در سال 2022 صراحتا گفته بود ایران توانایی توسعه موشک‌های قاره‌پیما را هم دارد.

با این‌حال، دست‌کم در مواضع رسمی و علنی، ایران تا این لحظه میل عملی به افزایش برد موشک‌های خود به ترتیبی که اروپا را هم تحت شعاع قرار دهد نشان نداده است. با این وجود، در سال‌های اخیر علائمی از تغییر دیدگاه مقامات ایران دیده شده است. بر همین اساس فرماندهان سپاه تهدید کرده‌اند «اگر اروپا مراعات نکند، ایران برد موشک‌های خود را افزایش خواهد داد.»

این تغییر دیدگاه تا حد زیادی به دلیل تغییرات اساسی در مواضع کشورهای اروپایی اتخاذ شده است. برای دهه‌ها، کشورهای اروپایی علی رغم مواضع خصمانه علیه جمهوری اسلامی، از اعمال «تهدیدات وجودی» علیه ایران خودداری می‌کردند؛ با این‌حال مواضعی همچون امکان مطرح شدن نام سپاه به عنوان گروه تروریستی مناسبات ایران و اروپا را تغییر خواهد داد. تهدیدات وجودی، تهدیداتی هستند که مستقیما بقای کشورها را هدف قرار می‌دهند؛ تهدید به استفاده از تسلیحات اتمی یا هدف قرار دادن بنیان نیروهای مسلح رسمی از جمله مواردی است با تهدیدات عادی دیگر متفاوت است. همچنین، تلاش کشورهای اروپایی برای برای تمدید محدودیت‌های موشکی ایران که در بیانیه چند روز پیش سه کشور اروپایی مورد تاکید قرار گرفته بود، چیزی نیست که از طرف ایران قابل تحمل باشد.

در واقع چیزی که سرعت‌بخش توسعه برنامه‌موشکی ایران برای تبدیل شدن به یک تهدید واقعی برای اروپا محسوب می‌شود، اتفاقا افزایش رفتار‌های خصمانه اروپا و تحول منفی در مناسبت‌های دو طرف است. آن‌چه گزارش پولیتیکو اروپایی‌ها را به آن توصیه می‌کند- یعنی اعمال محدودیت بیشتر بر ایران- همان نتیجه‌ای را به دنبال دارد که اروپا از آن می‌هراسد. اروپا اگر مایل نیست موشک‌های ایران به لندن و پاریس برسد، باید از رفتارهای تهاجمی دست بردارد.

نگرانی اروپا از ظهور ایران

از این گذشته، سیاست خارجی ایران در طول سال‌های اخیر، به جای پیروی از دستور العمل‌های از پیش‌ تعیین شده قدرت‌های بزرگ، به سمت اتخاذ راهبردهای واقع‌گرایانه پیش رفته است. به طوری که هر تهدید از طرف کشورهای دیگر، با راهبردهای ضد تهدید از طرف ایران مواجه می‌شود. در واقع، متناسب با افزایش تهدیدها از طرف اروپا، توان دفاعی ایران هم افزایش یافته است. بر خلاف رویه‌ای که برای دهه‌ها، تا پیش از انقلاب اسلامی به امری عادی بدل شده بود و منافع ملی کشور را با مشکل مواجه می‌کرد.

بنابراین، پیش از آن‌که کشورهای اروپایی از برنامه موشکی ایران نگران باشد، منطقی است که ایران نسبت به تسلیحات تهاجمی اروپا احساس خطر کند. در حالی که برد اعلامی موشک‌های ایران هنوز از 2000 کیلومتر فراتر نرفته، کشورهای اروپایی از موشک‌های دوربرد قاره پیما برخوردارند. انگلیس و فرانسه، که در بیانیه چهار روز پیش، برنامه موشکی ایران را خلاف قواعد بین المللی اعلام کرده‌اند، هرکدام دارای موشک‌های قاره‌پیما با بردی بلند هستند که اتفاقا قابلیت حمل کلاهک اتمی هم دارد.

علاوه بر این، اروپا از یک نیروی هوایی توسعه یافته برخوردار است که ایران به دلیل تحریم‌ها نتوانسته به موازنه سازی در برابر آن بپردازد. در کنار این موارد و با وجود تجربه تاریخی رفتارهای خصمانه اروپا در غرب آسیا، طبیعی است که مقامات ایرانی در قبال آینده امنیت ایران نگران باشند. به همین دلیل هم توسعه برنامه موشکی ایران به ترتیبی که اروپا از آن احساس نگرانی کند، رویکردی واقع‌گرایانه است که هر کشور مستقلی در جهان آن‌را دنبال می‌کند. بنابراین، دولت‌های اروپایی با وجود تهدیداتی که علیه ایران اعمال می‌کنند، باید هم نسبت به توسعه موشکی ایران نگران باشند. این نگرانی، همان پدیده‌ای است که در محافل کارشناسی به عنوان بازدارندگی شناخته می‌شود.

با این حال، علی رغم آن‌که توسعه برنامه موشکی ایران، واقعا برای اروپا تهدید محسوب می‌شود، دلهره اصلی کشورهای اروپایی نه این مسئله که ظهور ایران به عنوان یک قدرت منطقه‌ای است. هیاهوی رسانه‌ای در برابر برنامه‌ی اتمی و برنامه موشکی ایران، در همین راستا ایجاد می‌شود. آن‌هم به این دلیل که برنامه اتمی و برنامه موشکی، برای توسعه نفوذ هر قدرت نوظهور در نظام بین الملل کنونی، امری ضروری است./ تسنیم