نشست بی‌نتیجه جده و تداوم بن‌بست بحران اوکراین

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از نتیجه نداشتن نشست کپنهاگ، شهر جده عربستان در نشستی دو روزه میزبان مذاکرات صلح اوکراین بود. طبق اخبار منتشر شده، نمایندگان و مشاوران امنیت ملی کشورهایی همچون آمریکا، چین، برزیل، هند، آفریقای جنوبی و نماینده اتحادیه اروپا با هدف بررسی آخرین تحولات جاری در اوکراین و امکان‌ برقراری صلح میان مسکو و کی یف به گفت و گو نشستند.

با وجود دعوت از نماینده اوکراین در نشست جده، از نمایندگان روسیه به عنوان طرف دوم مناقشه دعوت به عمل نیامد. انطباق نداشتن واقعیت‌های میدانی و بیانیه‌های صادر شده در سلسله نشست‌های صلح اوکراین سبب شد کارشناسان حوزه امنیت بین‌الملل اقدامات جاری را «غیر واقعی« توصیف کنند.

در جریان نشست‌های کپنهاگ و جده دولت‌های غربی به دنبال امتحان مجدد شانس خود برای جذب کشورهای بی‌طرف به سمت جبهه غرب هستند

گروهی دیگر با نگاه بدبینانه‌تر برگزاری نشست جده از سوی ریاض را صرفاً اقدامی برای بهبود چهره سعودی در نظام بین‌الملل و کسب جایگاه سیاسی برای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان اعلام کردند که هیچ تأثیر ملموسی بر روند جاری در جنگ نخواهد داشت.

پس از آغاز جنگ اوکراین کشورهای غربی به سرکردگی آمریکا تلاش کردند با ایجاد کمپین جهانی علیه روس‌ها، مسکو را در محیط بین‌المللی منزوی کنند. برخلاف نظر واشنگتن و بروکسل، دولت‌های مهم و تأثیرگذار جهان همچون چین، هند، آفریقای جنوبی، ایران، ترکیه، پادشاهی سعودی، امارات و ... نه تنها در جبهه غرب قرار نگرفتند، بلکه با اتخاذ موضع بی‌طرفی فعال، خواستار میانجی‌گری میان دو طرف منازعه و پایان جنگ در میدان اوکراین شدند.

به عنوان نمونه، پکن پس از آغاز جنگ واردات نفت از روسیه را افزایش داد. ریاض که به عنوان یکی از اجزای کلیدی چرخه «پترو دلار» در سازمان اوپک شناخته می‌شد، برخلاف رویه سنتی تصمیم گرفت در قالب سازوکار اوپک پلاس به کاهش روزانه دو تا 1.6 میلیون بشکه نفت در روز و تنظیم قیمت انرژی در بازارهای جهانی کمک کند. در منطقه اوراسیا، ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو با خودداری از حمایت کامل از کی یف، به بازیگر میانجی برای انتقال غلات اوکراین به بازارهای جهانی و دور زدن تحریم‌های اقتصادی علیه تجار و شرکت‌های روسی بدل شده است.

در جریان نشست‌های کپنهاگ و جده دولت‌های غربی به دنبال امتحان مجدد شانس خود برای جذب کشورهای بی‌طرف به سمت جبهه غرب هستند. این سیاست به این امید دنبال می‌شود که به تدریج کشورهای تأثیرگذار عضو «بریکس» همچون چین یا هند از طرح 10 ماده‌ای اوکراین حمایت کنند. به عبارت دیگر، آمریکا در نشست جده به دنبال جلب نظر کشورهای حوزه «جنوب» برای حمایت از اوکراین است تا به این وسیله بتواند در مذاکرات نهایی صلح، زمینه عقب‌نشینی روسیه را از خاک اوکراین یا دست کم قدرت‌چانبه‌زنی دولت کی یف را افزایش دهد.

با وجود این، برخی کارشناسان با غیرواقع‌بینانه خواندن مذاکرات جده، احیای تمامیت ارضی اوکراین را خواسته‌ای دور از ذهن می‌دانند. مهم‌ترین چالش برای اعلام آتش‌بس در جبهه‌های نبرد و انعقاد توافق صلح پایدار میان روسیه و اوکراین، پذیرش شرایط جدید از سوی کی یف است. اوکراینی‌ها پیش شرط اصلی هرگونه صلح با روسیه را عقب‌نشینی مسکو از خاک این کشور و احیای تمامیت ارضی اوکراین طبق نقشه‌های پیش از سال 2014 میلادی اعلام کرده اند.

با وجود مبهم بودن دورنمای صلح بلند مدت میان مسکو و کی یف، به نظر می‌آید امکان توافق کوتاه مدت در زمینه تبادل اسیران و احیای توافق غلات دریای سیاه از سوی بازیگران میانجی وجود داشته باشد. دو هفته پیش روسیه اعلام کرد، به دلیل سوءاستفاده طرف اوکراینی از کریدور انتقال غلات، توافق دریای سیاه از روسیه تمدید نخواهد شد.

در عین حال روس‌ها اعلام کردند، رایگان غلات اوکراین را در اختیار کشورهای آفریقایی قرار خواهند داد. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز اعلام کرد، با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه تماس خواهد گرفت و برای تمدید توافق بین‌المللی نظر مسکو را جلب خواهد کرد.

با وجود مبهم بودن دورنمای صلح بلند مدت میان مسکو و کی یف، به نظر می‌آید امکان توافق کوتاه مدت در زمینه تبادل اسیران و احیای توافق غلات دریای سیاه از سوی بازیگران میانجی وجود داشته باشد

برخی کارشناسان بر این اعتقادند سفر ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین به ترکیه، حمایت اردوغان از وی و آزادسازی فرماندهان آزوف موجب واکنش منفی مسکو شد و با «غیر دوست» خواندن ترکیه، تنبیه آنکارا را در دستور کار قرار داد. با وجود تخاصم مقطعی، به نظر می آید اقدامات اردوغان با هدف افزایش قدرت چانه‌زنی این کشور با پوتین انجام شده باشد و احتمال توافق غلات دریای سیاه وجود دارد. در حوزه تبادل اسیران، علاوه بر خط میانجی‌گری امارات و پادشاهی سعودی، قطر نیز به کانال میانجی‌گری میان دو طرف منازعه بدل شده است.

بهره سخن

با وجود نتیجه ملموس نداشتن نشست جده، کشورهای اروپایی اعلان کردند شرکت کنندگان بر سر ایجاد کارگروه‌هایی برای رسیدگی به مشکلات ناشی از جنگ توافق کرده اند. افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی، رژیم تحریمی غرب علیه روسیه و متحدانش و خطر بروز جنگ جدید در اروپا می‌تواند تأثیر منفی در روابط بین‌الملل و تثبیت نظم چند قطبی برجای بگذارد.

در چنین شرایطی لازم است اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد با همراهی قدرت‌های منطقه‌ای، با در نظر گرفتن ملاحظات راهبردی مسکو و کی یف طرح صلحی تدوین کنند که امکان برقراری آتش‌بس و صلح پایدار میان دو طرف را فراهم کند.
در این میان برگزاری اجلاس های بی نتیجه همچون نشست جده صرفاً در خدمت اهداف کشور میزبان و تقویت قدرت نرم آن در محیط بین‌المللی خواهد بود و تأثیر اندکی در روند واقعی بحران برجای خواهد گذاشت.