چشم‌انداز روابط ایران و آمریکا از رهگذر تبادل زندانیان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ از سال ۲۰۱۸ زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا از توافق برنامه جامعه اقدام مشترک (برجام) خارج شد و تحریم های فلج کننده ای را علیه ایران اعمال کرد، ایالات متحده و ایران در چرخه تشدید تنش قرار گرفتند. این موضوع به مجموعه درگیری های خصمانه میان دو کشور ازجمله حملات پهپادی، موشکی، سایبری و اقدامات تروریستی منجر شد.

ایران در واکنش به خروج آمریکا از توافق 2015، پایبندی خود را به تعهدات هسته ای متوقف کرد و فراتر از حد توافق، به غنی سازی اورانیوم پرداخت و این موضوع نگرانی هایی را در زمینه رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه افزایش داده است.

تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته ای و اعمال کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران با شکست همراه و باعث شد این کشور فعالیت هسته ای خود را ازسر بگیرد

در این شرایط پرتنش و پرتلاطم که در دولت جو بایدن بهبود چندانی نیافت، توافق مبادله زندانیان میان ایالات متحده و ایران امید و انتظارات را نسبت به پیشرفت دیپلماتیک و کاهش تنش در منطقه افزایش داده است. در میان شواهد نگران کننده مانند اعزام هزاران نیروی بیشتر به وسیله آمریکا در منطقه خلیج فارس و گزارش های مربوط به استقرار نیروهای آمریکایی در کشتی های تجاری برای جلوگیری از تحرکات ایران در آب های بین المللی، این توافق تحولی مثبت شناخته می شود.

این توافق ۱۰ آگوست اعلام شد که در ازای آزادی پنج زندانی دوتابعیتی آمریکایی و ایرانی از زندان های ایران، دولت آمریکا موافقت کرد تعدادی از زندانیان ایرانی را آزاد کند و این کشور به پول های بلوکه شده خود در کره جنوبی دسترسی یابد. در حالی که این توافق بدون شک پیشرفتی خوشایند و سودمند است که زندانیان را به آغوش خانواده خود بازمی گرداند و کمک هایی را برای ایران فراهم می کند، اما این روند محدود به علل اصلی درگیری میان دو کشور نمی پردازد و راه حل پایدار و جامعی برای حل موضوع هسته ای فراهم نمی کند.

تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هسته ای و اعمال کمپین «فشار حداکثری» علیه ایران با شکست همراه و باعث شد این کشور فعالیت هسته ای خود را ازسر بگیرد و حملات بیشتری علیه ایالات متحده و متحدانش در منطقه انجام دهد. این تصمیم خطر وقوع جنگ در خلیج فارس را افزایش داد؛ جایی که چندین درگیری میان ایالات متحده و ایران یا نیروهای نیابتی آنها رخ داده است.

جنگ اقتصادی آمریکا علیه ایران که با تلاش دولت ترامپ برای مسدود کردن تمام صادرات نفت ایران آغاز شد، علت اصلی چرخه خطرناک کنونی میان دو کشور است که ایران با تهدید به جلوگیری از صادرات نفت از تنگه هرمز به این موضوع واکنش نشان داد. این پیشینه مهمی است که بیشتر به وسیله رسانه های آمریکایی نادیده گرفته می شود و به طور عمده توقیف نفتکش ها به وسیله ایران را اقدام تهاجمی در نظر می گیرند.

به نظر می آید دولت بایدن با پیشنهاد مبادله زندانیان و آزاد کردن پول های بلوکه شده ایران و همچنین افزایش حضور نظامی در منطقه و قرار دادن نیروهای آمریکایی در کشتی های تجاری به بازی هویچ و چماق روی آورده است. واشنگتن ظاهراً به دنبال این است میان روابط دیپلماتیک و اطمینان بخشی به متحدان منطقه ای، یعنی عربستان سعودی و اسرائیل که نسبت به حمایت نظامی ایالات متحده بدبین بوده اند، تعادل برقرار کند. تهدیدهای امنیتی ناشی از کارزار فشار حداکثری حتی سعودی ها و کشورهای حاشیه خلیج فارس را به عادی سازی روابط با ایران سوق داده است.

مشخصه اصلی رویکرد بایدن در قبال ایران نداشتن انسجام و ناهماهنگی است. از سویی وی تمایل خود را برای پیوستن مجدد به توافق هسته ای ابراز کرده است و از سوی دیگر همچنان به اعمال تحریم های گسترده و توقیف محموله های نفتی ایران ادامه می دهد، قوانین بین المللی را نقض می کند و ایران را به اقدام تلافی جویانه برمی انگیزد.

به نظر می آید دولت بایدن با پیشنهاد مبادله زندانیان و آزاد کردن پول های بلوکه شده ایران و همچنین افزایش حضور نظامی در منطقه و قرار دادن نیروهای آمریکایی در کشتی های تجاری به بازی هویچ و چماق روی آورده است

برای جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع و هموار کردن مسیر برای حل و فصل مسالمت آمیز، ایالات متحده باید حسن نیت نشان دهد. توافق مبادله زندانیان تنها نخستین گام است و ایالات متحده باید به دنبال مذاکره برای توافق هسته ای مبتنی بر امتیازات متقابل باشد. واشنگتن همچنین باید منافع مشروع منطقه‌ای ایران را به رسمیت بشناسد و دیپلماسی گسترده‌تری را در خاورمیانه دنبال کند که سایر بازیگران کلیدی را مانند اروپا، چین و ترکیه درگیر کند و از گشایش دیپلماتیک ایجاد شده به وسیله نزدیکی روابط ایران و عربستان بهره ببرد.

دولت بایدن از سیاست های گذشته خود عقب نشینی و درها را برای گفت و گو و همکاری بیشتر با ایران باز کرد. طبعاً شکست سیاست خصومت با ایران و تن دادن به اجرای مبادله زندانیان برای دولت آمریکا بسیار دشوار خواهد بود. تندروها اکنون به رئیس جمهور حمله خواهند کرد، وی را عامل مماشات و باج دادن به ایران خواهند خواند و تمام تلاش خود را به کار خواهند بست تا این توافق را از مسیر اصلی خود منحرف کنند.

بسیار مهم است از این فرصت برای تنش زدایی و مذاکره با حسن نیت استفاده شود. تهدیدهای هر دو کشور و منطقه بسیار زیاد است که نمی‌توان این شانس را از دست داد. جایگزین گفت وگو، مسیر تقابل و درگیری است که می تواند عواقب مخربی برای همه طرف ها داشته باشد.