تلاش صحرایی برای احیای طرح ۱۲ سال پیش در مدارس

به گزارش راهبرد معاصر، موضوع اجرای نظام دوری، این روزها از سوی مسؤولان آموزش و پرورش شنیده می‌شود؛ طرحی که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به آن اشاره شده و حتی در سال ۹۱ هم کلید خورد.

در فصل اول سند تحول بنیادین آموزش و پرورش درباره نظام دوری نوشته شده است: «نظام دوری عبارت است از همراهی معلم با دانش‌آموزان در چند پایه تحصیلی» اما در راهکار ۸-۲۱ سند تحول بر استقرار و استفاده از نظام «دوری» در سازماندهی معلمان در سه پایه اول ابتدایی تأکید شده است.

در واژه‌شناسی (ترمینولوژی) آموزش و پرورش در تعریف عبارت «نظام دوری» آمده است: در عمل یا فرآیند تدریس یک معلّم در یک پایه تحصیلی در دوره ابتدایی و همراهی او با یک گروه از دانش‌آموزان همان پایه، در چند پایه تحصیلی بالاتر.

* نظام دوری ۱۲ سال پیش کلید خورد

وزارت آموزش و پرورش ۱۲ سال پیش تصمیم گرفت نظام دوری را اجرا کند و میزان اجرای آن در سال تحصیلی ۹۱ ـ۹۰ را به اختیار استان‌ها گذاشت. در این خصوص فاطمه قربان معاون وقت وزارت آموزش و پرورش گفت: «طبیعی است که نمی‌توانیم این طرح را امسال در کل کشور عملیاتی کنیم به جهت اینکه نیازمند آموزش‌های ضمن خدمت معلمان ابتدایی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آنها هستیم؛ به همین دلیل به آموزش و پرورش استان‌ها اعلام کردیم که برای اجرای این طرح در سال تحصیلی جدید، در تابستان امسال به هر میزانی که می‌توانند معلمان دوره ابتدایی را تحت پوشش آموزش‌هایی مربوط به این طرح قرار دهند».

آن زمان معاون وقت آموزش ابتدایی گفته بود که «نظام دوری» تا ۵ سال آینده در سراسر کشور اجرا می‌شود.

فاطمه قربان ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۱ در این خصوص گفت: «استقرار نظام دوری در درصد اندکی از کلاس‌ها انجام می‌شود و فعلاً کارهای پژوهشی انجام خواهد شد؛ در اجرای آزمایشی این طرح، حداقل «در هر منطقه آموزش و پرورش یک مدرسه دخترانه و یک پسرانه تحت پوشش قرار می‌گیرند» و اگر توانستیم معلمان را آموزش دهیم و استقبال خوبی صورت گرفت، تعداد مدارس بیشتر می‌شود؛ کار پژوهشی نیز از مهرماه و همزمان با اجرای آزمایشی طرح شروع می‌شود».

حمیدرضا حاجی‌بابایی وزیر وقت آموزش و پرورش نیز درباره نظام دوری در سال ۹۱ گفت: «معتقدم معلم سه سال اول ابتدایی باید یک نفر باشد؛ اولین دیدار خیلی مهم است و دانش‌آموز کلاس اول برای اولین بار با یک معلم آشنا می‌شود، مانند اولین باری که یک فرد به زیارت می‌رود و یک صفای خاصی دارد».

وی با بیان اینکه عارضه جدا شدن دانش‌آموز از معلم کلاس اول بالاست، اضافه کرد: «وقتی سال اول ابتدایی تمام می‌شود و دانش‌آموز به سال دوم می‌رود، به راحتی با معلم پایه دوم دبستان آشنا نمی‌شود؛ به همین دلیل ما نظام «دوری» را تعریف کرده‌ایم و در آن معلم ابتدایی تا سه سال همراه دانش‌آموز است».

* اکنون بعد از سال‌ها دوباره نظام دوری بدون هیچ توضیحی بازگشت

حالا دوباره خبر رسیده است که نظام دوری قرار است که بازگردد. معصومه نجفی پازوکی معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش ۲۲ شهریور امسال(۱۴۰۲) از آغاز اجرای آزمایشی «نظام دوری» در دوره اول ابتدایی خبر داد و گفت: «قرار است در قالب این طرح، دانش‌آموزان پایه اول تا سوم دبستان با یک معلم درس بخوانند».

وی ادامه داد: «نظام دوری این هدف را دنبال می‌کند که دانش‌آموزان، سه سال اول تحصیل را با یک معلم بگذرانند و در گام‌های بعدی اهداف تربیتی مدنظر مدرسه با همراهی خانواده در این دوره سنی محقق شود».

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش افزود: «در سال تحصیلی جدید، فقط تعداد کمی از مدارس، مجری «نظام دوری» به صورت آزمایشی خواهند بود تا جایی که در مجموع ۶۴۰ کلاس درس در کل کشور تحت پوشش این طرح قرار می‌گیرند. پس از آن نتایج این طرح مورد بررسی قرار خواهد گرفت و درباره آن تصمیمات جدیدی گرفته می‌شود».

* بررسی فرایند اجرای نظام دوری

در سال ۹۷ پژوهشی درباره بررسی فرایند اجرای نظام دوری در مدارس ابتدایی (شهرستان مشهد) توسط عادله قیس و عاطفه محمدزاده منتشر شد که در خلاصه مقاله آمده: نظام دوری طرحی آموزشی است که در آن دانش‌آموزان با یک معلم ثابت برای دو سال یا بیشتر به پایه تحصیلی بعدی می‌روند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی فرایند اجرای نظام دوری در مدارس ابتدایی شهرستان مشهد انجام شده است. روش پژوهش، روش کیفی داده بنیاد و استفاده از مصاحبه‌های عمیق نیمه ساختاریافته است. جامعه آماری شامل معلمان مجری نظام دوری است. نمونه گیری به صورت هدفمند و به شیوه گلوله برفی صورت گرفت.

مدل پارادایمی نشان می دهد درحالی که مصوبع اجرای نظام دوری در سند تحول آموزش وپرورش، عامل زمینه‌ساز اجرای نظام دوری است، شرط علّی اجرای آن وجود معلمان داوطلب و دارای انگیزه است. عوامل مداخله گر، اعم از عوامل سازمانی و عوامل انسانی می‌توانند موافقت با درخواست معلم برای مشارکت در نظام دوری را تحت تأثیر قرار دهند.

بهره بردن از شناخت حاصله از دانش‌آموز و خانواده وی در راستای رفع مشکلات آموزشی و غیرآموزشی دانش‌آموز، تأثیرات مثبت آموزشی، افزایش مهارت‌های معلمان، تأثیرات مثبت روحی برای دانش‌آموز و معلم، صرفه جویی در زمان آموزش و شناخت، بهبود تعاملات افراد ذی مدخل و وابستگی دانش‌آموز به معلم، پیامدهای اجرای نظام دوری در صورت اجرای آن توسط معلم مناسب هستند.

پیامدهای اجرای نظام دوری در صورت اجرای آن توسط معلم فاقد صلاحیت عبارت هستند: از برچسب خوردن دانش‌آموز و خانواده وی در اثر شناخت حاصله، شکل‌گیری آسیب‌های آموزشی و عاطفی در دانش‌آموز، تثبیت الگوهای رفتاری- شخصیتی نامناسب اخذ شده از معلم.

یافته‌های این پژوهش اطلاعات روشمندی در خصوص پیامدهای مثبت و منفی و نیز محدودیت‌های اجرای نظام دوری در اختیار مسؤولان آموزش وپرورش قرار می‌دهد.

* نتایج پژوهش‌های نظام دوری چه شد؟

اکنون سؤال از مسؤولان نظام آموزش و پرورش این است که چرا نظام دوری متوقف شد؟ چه ایرادی در فرایند کار وجود داشت؟ مگرنتایج پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش چرا به کار گرفته نشد؟ چه تعداد دیگر از پژوهش‌های انجام شده، در اجرای مجدد این طرح استفاده شده است؟ چرا اجرای این طرح بعد از ۱۲ سال به سرانجام نرسید و آیا تضمینی وجود دارد که نظام دوری بعد از اجرای آزمایشی متوقف نشود؟/ فارس