ترک دیوار تحریم‌ها/ افزایش صادرات ایران به روسیه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دولت‌های عضو بلوک غرب تصمیم گرفتند از ابزار تحریم برای مهار، تغییر رفتار و حتی فروپاشی نظام‌های سیاسی در نقاط مختلف جهان بهره ببرند. راهبرد جدید تحریم‌ها به کشورهای حافظ وضع موجود امکان می داد بتوانند جلوی خیزش قدرت‌های نوظهور و تجدیدطلب را بگیرند. 

در این کارزار روسیه و ایران به ترتیب دارای 15 هزار و 628 و 5 هزار و 11 تحریم هستند. بحران اوکراین و پرونده ایران دو بهانه غرب برای اعمال فشار بر دو قدرت منطقه‌ای است. با وجود تلاش گسترده غرب برای جلوگیری از ارتباطات اقتصادی و پیشرفت کشورهای تحریم شده، هم‌اکنون حجم روابط اقتصادی میان تهران و مسکو به بیش از 2 میلیارد دلار رسیده است. 

دوشنبه و سه‌شنبه هفته گذشته هفدهمین جلسه کمیسیون دائمی همکاری همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی ایران و روسیه برگزار شد. در این نشست دو طرف بر استفاده از ارزهای ملی برای گسترش روابط اقتصادی در حوزه‌های مختلف تأکید کردند. 

طبق برخی آمارهای منتشر شده میان سال‌های 2017 الی 2020 میلادی، حجم روابط اقتصادی دو کشور میان 1.7 الی 2.2 میلیارد دلار در نوسان بوده است

به‌تازگی با امضای توافقنامه تجارت آزاد میان ایران با پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (به ویژه روسیه) تعرفه گمرکی میان ایران و روسیه تا 90 درصد کالاها برداشته شد. علاوه بر این، تکمیل مسیر کریدور شمال- جنوب (4 هزار و 500 مایل راه آهن و بزرگراه) امکان توسعه بیش از پیش روابط تجاری میان تهران و مسکو را تسهیل کرده است. 

نکته جالب توجه آنکه حجم تجارت میان ایران و روسیه در بازه زمانی میان 2010 الی 2015 میلادی قریب به 65 درصد (1.3 میلیارد دلار) کاهش یافته بود. پس از امضای برجام در حالی که بسیاری از اقتصاددانان منتظر باز شدن درهای «باغ سبز» اروپا و آمریکای شمالی به روی اقتصاد ایران بودند، تحول چشمگیری در این حوزه رخ نداد. 

در این بازه زمانی حجم تجارت تهران و مسکو با جهشی معنادار تا چهار برابر افزایش یافت. این روند نشان دهنده تمایل نداشتن کشورهای غربی برای حضور مؤثر در بازارهای ایران و صرفاً تلاش برای خریدن وقت برای جلوگیری از توسعه برنامه هسته‌ای کشورمان بود. 

طبق برخی آمارهای منتشر شده میان سال‌های 2017 الی 2020 میلادی، حجم روابط اقتصادی دو کشور میان 1.7 الی 2.2 میلیارد دلار در نوسان بوده است. در سال‌های 2021 تا 2022 میلادی حجم روابط اقتصادی میان دو کشور به رقم قابل توجه 5 میلیارد دلار رسید. 

منابع غربی مدعی هستند آغاز جنگ اوکراین، تحریم روسیه به‌وسیله اتحادیه اروپا و در عین حال افزایش ارتباطات نظامی میان دو کشور دلیل اصلی افزایش حجم مبادلات میان تهران و مسکو بوده است. 

از اواسط دهه 1990 تا 2023 میلادی تراز تجاری میان تهران و مسکو به سمت طرف روس مثبت بوده است. از آغاز قرن بیست‌ویکم ایران عمدتاً مواد خام همچون آهن، فولاد و محصولات کشاورزی همچون گندم را از همسایه شمالی خریداری کرده است. 

در سوی مقابل، روس‌ها بیشتر خریدار میوه‌ها و آجیل تولید شده در ایران بودند. کارشناسان معتقدند، یکی از دلایل پایین بودن حجم روابط اقتصادی این دو قدرت بزرگ اتکای هر دو به فروش و درآمدهای حاصل از نفت و گاز است. 

به عبارت دیگر، هر دو کشور صادرکننده بزرگ انرژی به بازارهای جهانی هستند. علاوه بر این، در مقاطع مختلف زمانی تحریم‌ها یا مداخله‌های طرف غربی باعث شده است دو کشور بر سر تعیین ارز یا نقل‌ و انتقالات بین بانکی (ساختار سوئیفت) دچار مشکل شوند.

امروز مهم‌ترین موضوع پیش‌ روی روابط ایران و روسیه تدوین توافقنامه همکاری راهبردی 20 ساله به جای تمدید معاهده پنج ساله 2001 میلادی است. تنظیم چنین توافقنامه‌ای علاوه بر مشخص کردن خطوط همکاری‌های راهبردی میان دو کشور، این امکان را در اختیار تهران قرار خواهد داد با کمک شرکت‌های روس فرآیند بازسازی صنعت نفت و گاز، بومی سازی تسلیحات مدرن هوایی و ایجاد نیروگاه‌های جدید را کلید بزند. 

تهران باید الگوی توسعه روابط با چین و روسیه را با سایر قدرت‌های نوظهور همچون برزیل، آفریقای جنوبی، هند و حتی ترکیه تکرار کند تا به این وسیله سبد شرکای راهبردی ایران بیش از پیش گسترش یابد.

بهره سخن

واشنگتن و بروکسل با استفاده از ادبیات «جنگ ترکیبی» قصد دارند کشورهایی همچون ایران، روسیه، چین و کره شمالی را وارد پروژه امنیتی سازی کنند و جلوی ارتباط فعال قدرت‌های مستقل را با سایر اعضای جامعه جهانی بگیرند. 

با آغاز بحران اوکراین، رسانه‌های غربی با متهم کردن ایران به ارسال انواع موشک- پهپاد به جبهه‌های نبرد میان روسیه و ناتو سعی کردند تهران را از ادامه همکاری‌های راهبردی با مسکو منصرف کنند. 

با وجود تحریم‌ها، تهدیدها و تبلیغات سیاسی-رسانه‌ای غرب علیه روابط تهران و مسکو، امروز این دو کشور همسایه دارای روابط گسترده در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی، فضایی، انرژی، گردشگری و ... هستند و رهبران دو کشور برنامه‌ای جامع برای توسعه بیش از پیش این روابط تاریخی دارند. 

بسیاری از صاحب نظران معتقدند، افزایش پیوندهای اقتصادی میان کشورهای تحریم شده می‌تواند نقش مؤثری در روند خنثی سازی تحریم‎‌های غرب و حفظ استقلال سیاسی کشورهای مستقل داشته باشد.