افزایش نفوذ ایران در منطقه ساحل آفریقا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ منطقه ساحل شامل ۱۱ کشور غرب و مرکز آفریقا با چالش‌های مهمی مانند رشد جمعیت، فقر، تغییرات آب و هوایی و شورش‌های خشونت آمیز مواجه است. برای حل این مشکلات دولت‌های محلی به دنبال کمک‌های خارجی هستند.

اهداف ایران در ساحل

در حالی که رقبای ایران مانند ایالات متحده و اسرائیل همچنان بر خطرات احتمالی ناشی از هلال شیعی تحت سلطه ایران از لبنان تا یمن درگیر هستند، تهران به تدریج در حال ایجاد بنیان برای دومین هلال ایرانی است.

منطقه ساحل محل استقرار جوامع مهم شیعه به ویژه در گینه، مالی، موریتانی، نیجر، شمال نیجریه و سنگال است

 در منطقه ساحل آفریقا که از نظر راهبردی مهم است، ایران از آسیب‌پذیری‌های قدرت‌های غربی برای تقویت بیشتر قدرت اقتصادی و نظامی خود، دستیابی به منابع حیاتی و شکست روند عادی‌سازی روابط اسرائیل و اعراب بهره می‌برد. 

ایران اهداف متعددی در منطقه ساحل دارد؛ نخست، اینکه به دنبال ارتقای مشروعیت بین‌المللی و کسب مزیت در رقابت با عربستان سعودی و غرب و دوم، اینکه به دنبال گسترش ایدئولوژی شیعی خود و افزایش بازار برای صادرات تجاری خود است.

منطقه ساحل محل استقرار جوامع مهم شیعه به ویژه در گینه، مالی، موریتانی، نیجر، شمال نیجریه و سنگال است. این جوامع اغلب میان جمعیت عمدتاً سنی اقلیت در نظر گرفته می‌شوند و ارتباطات اقتصادی و سیاسی آنها تحت تأثیر رابطه با ایران و سایر قدرت‌های منطقه‌ای است.

ایران روابط دیپلماتیک دوجانبه با کشورهای ساحل دارد و بازدیدها و موافقت‌نامه‌های متعددی در سطوح عالی در زمینه همکاری در زمینه‌های مختلف از جمله مبارزه با تروریسم، توسعه اقتصادی و آموزش داشته است.

از نظر اقتصادی، هدف ایران دستیابی به منابع طبیعی منطقه مانند طلا، اورانیوم و سایر مواد معدنی ارزشمند برای تأمین نیازهای اقتصادی خود و به دنبال ارائه کمک‌های اقتصادی به کشورهای ساحل ازجمله پروژه‌های زیربنایی برای افزایش نفوذ خود است.

موج کودتاهای اخیر در منطقه ساحل فرصت‌هایی را برای ایران فراهم می‌کند تا برنامه ضدغربی خود را پیش ببرد. به دلیل اینکه مردم محلی از استعمار نوی فرانسوی و سایر کشورهای غربی خسته شده‌اند، ایران می‌تواند از این تغییر در تحولات منطقه بهره ببرد. این موضوع بالقوه می‌تواند به میدان جنگ اقتصادی جدید میان ایران و قدرت‌های غربی در منطقه ساحل تبدیل شود.

در این میان؛ ترکیه، ایران و مراکش برای حضور اقتصادی و نظامی بزرگتر در ساحل با فروش پهپادهای جنگی پیشرفته و توسعه کریدور فراصحرایی از خلیج گینه به الجزایر با یکدیگر رقابت می‌کنند. 

زمینه تاریخی 

تعامل ایران در منطقه ساحل دارای پیشینه تاریخی است که می‌توان آن را به اوایل دهه ۱۹۸۰ و پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ جست و جو کرد. پیش تر ایران در دوران جنگ سرد با آمریکا و متحدانش همسو بود. با وجود این، پس از انقلاب اسلامی، ایران گسترش آموزه‌های شیعی در غرب آفریقا و ساحل را به وسیله ابزارهای مختلف مانند ابتکارات فرهنگی، دیپلماتیک و رسانه‌ای دنبال کرد. البته این تلاش با مخالفت کشورها و گروه‌های ذیل رهبری عربستان و حامی منافع این کشور مواجه شد.

در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ ایران روابط دیپلماتیک دوجانبه با کشورهای ساحل داشت که شامل دیدار مکرر رهبران ایران از منطقه و دیدارهای متقابل رهبران ساحلی از تهران بود. این دوره ادامه تلاش ایران برای تثبیت و تقویت حضور خود در ساحل بود.

در دهه ۲۰۰۰ حضور ایران در منطقه ساحل با تمرکز ویژه بر مقابله با تروریسم و ​​افراط‌گرایی تشدید شد. علاوه بر این، ایران در راستای راهبرد تعامل خود به دنبال ارتقای روابط اقتصادی در بخش‌های مختلف بود.

در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ ایران روابط دیپلماتیک دوجانبه با کشورهای ساحل داشت که شامل دیدار مکرر رهبران ایران از منطقه و دیدارهای متقابل رهبران ساحلی از تهران بود

با ورود به دهه ۲۰۱۰ ارتباط دیپلماتیک ایران با منطقه ساحل ادامه یافت که مشخصه آن بازدیدهای سطح بالا و توافقات در زمینه همکاری در زمینه‌های مختلف بود. این همکاری شامل مبارزه با تروریسم، توسعه اقتصادی و آموزش بود که نشان دهنده رویکرد چندوجهی ایران برای گسترش نفوذ خود در منطقه بود.

در دهه ۲۰۲۰ ایران از شکاف فزاینده میان رهبران کودتا در ساحل و کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده و فرانسه بهره برد. این شکاف فرصتی را برای ایران فراهم کرد تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد.

 
جوامع شیعی ساحل

درک نفوذ ایران میان جوامع محلی شیعه منطقه ساحل متفاوت است. در حالی که برخی ایران را مدافع منافع خود و مروج باورهای دینی خود می‌دانند، برخی دیگر با احتیاط به حضور آن می‌پردازند. حامیان حضور ایران معتقدند، این به موازنه نفوذ گروه‌های افراطی سنی و قدرت‌های غربی به ویژه به دلیل روابط تاریخی با لبنان کمک می‌کند. علاوه بر این، آنها از تلاش‌های ایران برای گسترش آموزه‌های کلامی و شیوه‌های فرهنگی شیعی قدردانی می‌کنند، زیرا این موضوع هویت دینی آنها و ارتباط با سایر جوامع شیعه را در سراسر جهان تقویت می‌کند. 

بخش تجاری شیعه که نگران آسیب احتمالی به روابط اقتصادی و سیاسی خود در تجارت با گروه‌های سنی و طرفداران غربی هستند، تمایل دارند در فعالیت‌های سیاسی حامی ایران جایگاه سطح پایین داشته باشند. نیاز به حفظ روابط خوب با دولت‌های عمدتاً سنی که احتمالا نسبت به نفوذ ایران محتاط هستند، به رویکرد محتاطانه بخش شیعه نسبت به ایران کمک می‌کند. 

 قدرت نرم ایران

راهبردهای قدرت نرم ایران در منطقه ساحل طیف متنوعی از رویکردها از جمله ابتکارات آموزشی، فرهنگی و خیریه را دربر می‌گیرد. این تلاش‌های چند وجهی به دقت برای پیشبرد اهداف ایدئولوژیک و سیاسی جمهوری اسلامی، تقویت جایگاه بین‌المللی و گسترش نفوذ آن در منطقه انجام می شود.

یکی از جنبه‌های مهم راهبرد قدرت نرم ایران، گسترش دانشگاه آزاد اسلامی به خارج از مرزهای ملی با تمرکز ویژه بر منطقه ساحل است. این حرکت راهبردی به عنوان مؤلفه‌ای حیاتی در رویکرد پیچیده ایران برای پیشبرد اهداف ایدئولوژیک و سیاسی خود عمل می‌کند. در راستای این راهبرد، ایران پیشنهادهایی برای ایجاد شعبه‌های دانشگاه آزاد اسلامی در شهرهای مهم سوریه و عراق ازجمله دمشق، کربلا، نجف، بغداد، بصره و اربیل ارائه کرده است. با این اقدام، ایران قصد دارد حضور و نفوذ خود را در این مناطق کلیدی مستحکم و به اهداف خود در منطقه کمک کند.

یکی دیگر از عناصر کلیدی راهبردهای قدرت نرم ایران، ترویج اسلام به ویژه در مناطقی با جمعیت قابل توجه شیعه است. این موضوع مستلزم حمایت از جوامع محلی و انتشار آموزه‌های الهیات شیعی است. ایران با مشارکت فعال در این تلاش‌ها به دنبال تقویت روابط با کشورهای ساحل و گسترش نفوذ خود در میان مردم محلی است.

علاوه بر این، برنامه‌های تبادل فرهنگی نقش حیاتی در تلاش‌های ایران برای تقویت ارتباط با کشورهای ساحل دارد. ایران با ابتکارات آموزشی و فرهنگی تلاش می‌کند روابط خود را با جوامع محلی گسترش و به این وسیله نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد. این برنامه‌ها به عنوان بستری برای درک و همکاری متقابل و تسهیل گسترش ارزش‌های فرهنگی ایران است.

سازمان‌های خیریه ایران مانند جمعیت هلال احمر پیوسته در منطقه ساحل فعالیت و کمک‌های بشردوستانه ضروری و امدادرسانی به بلایای طبیعی ارائه می‌کنند. این تلاش‌های بشردوستانه نه تنها به رفاه مردم محلی، بلکه به پرورش حسن نیت و ارتقای اعتبار ایران به‌عنوان بازیگر خیرخواه در عرصه بین‌المللی کمک کرده است.

پیامدهای حضور ایران

ایران از شکاف فزاینده میان رهبران کودتا در ساحل و کشورهای غربی مانند ایالات متحده و فرانسه استفاده می‌کند. هدف ایران این است به نیروهای مسلح محلی در شکست دادن سازمان‌های تندرو کمک کند. این راهبرد ایران را قادر می‌سازد برنامه ضدغربی خود را پیش ببرد و با غرب در منطقه به رقابت بپردازد.

منطقه ساحل دارای منابع طبیعی فراوانی مانند طلا، اورانیوم، لیتیوم و سایر مواد معدنی است. ایران به دنبال بهره برداری از این منابع برای دور زدن تحریم‌ها و تقویت اقتصاد خود است که به طور بالقوه باعث ایجاد رقابت اقتصادی با غرب می‌شود. 

انتظار می‌رود ایران با گسترش مشارکت‌های اقتصادی، به‌ویژه در حوزه‌های بهره‌برداری از منابع طبیعی و توسعه زیرساخت‌ها، حضور خود را در منطقه ساحل بیشتر تقویت کند. علاوه بر این، ایران در ارائه کمک‌های نظامی و آموزش به کشورهای ساحل، تقویت قابلیت‌های دفاعی آنها و مقابله با نفوذ غرب پافشاری خواهد کرد.