توسعه راهبردی سازمان همکاری شانگهای

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ امروزه جهان با محیط چندقطبی در حال ظهور مواجه است که مراکز قدرت در روسیه و «پادشاهی میانه» چین و نیز سایر مناطق برای به چالش کشیدن هژمونی آمریکا به‌وجود آمده‌اند. علاوه بر این، اروپا به عنوان متحد نزدیک ایالات متحده در سال‌های اخیر از نظر منافع سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی تعریف شده در حال جدا کردن مسیر خود از منافع آمریکاست.

از نظر اقتصادی، دیپلماتیک، علمی و نظامی، غرب به دنبال سیاست «ملت‌سازی» یا حمایت از ساختارهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشورهای در حال توسعه بود، اما اکنون چین با سازمان همکاری شانگهای خود ابزار رهبری را بر عهده گرفته است. 

پینگ بر ویژگی متمایز سازمان همکاری شانگهای تأکید و آن را به عنوان همکاری راهبردی جامع دائمی توصیف کرد

روابط موفق ایجاد شده میان چین و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای سابقه‌ای ایجاد کرده است که اغلب از آن به عنوان مدل جدیدی برای تقویت یکپارچگی منطقه‌ای نام برده می‌شود. برخلاف رویکرد ژئوپلیتیکی با ذهنیتی غربی، مدل سازمان همکاری شانگهای دولت‌ها و تفاوت‌های تمدنی را شایسته احترام می‌داند و از توسعه عادلانه دفاع می‌کند. در عین حال، رویکرد سازمان همکاری شانگهای به طور کامل ژئوپلیتیک را رد و سعی می‌کند بر مبنای اصول رشد و توسعه متقابل عمل کند که از نظر کیفی با فشار کشورهای غربی برای تعیین نفوذ و حذف سایر مشارکت کنندگان، متفاوت است.

شی جین پینگ، رئیس جمهور چین برای شرکت در بیست و چهارمین نشست شورای سران کشورهای سازمان همکاری شانگهای (SCO) به آستانه قزاقستان سفر کرد. کمربند اقتصادی جاده ابریشم در طرح کمربند و جاده (BRI) به یکی از دو مسیر راهبردی اصلی می پردازد. سازمان همکاری شانگهای عمدتاً سازمانی با روابط دیپلماتیک است و انتظار می‌رود با توجه به امنیت منطقه‌ای، اتصال و مبادلات در چارچوب طرح کمربند و جاده  در آینده مسیر همکاری را تعیین کند.

پینگ بر ویژگی متمایز سازمان همکاری شانگهای تأکید و آن را به عنوان همکاری راهبردی جامع دائمی توصیف کرد. این موضوع به وسیله کشورهای عضو نیز حمایت شد، زیرا بسیاری از آنها به وسیله ابتکارات چین از ابتکار توسعه جهانی، ابتکار امنیت جهانی و ابتکار تمدن جهانی بهره برده‌اند. این مشارکت قوی و تثبیت شده است که ریشه در گرایش اجتناب از مسمومیت روابط بین‌المللی و علاقه هر دو طرف به عادی‌سازی سیاسی دارد.

مشارکت مسکو و پکن

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و همتای چینی اش تلاش کرده‌اند باشگاه امنیتی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای را به عنوان ضامن نظم و ثبات جهانی در زمینه مقابله با غرب تبدیل کنند. سازمان همکاری شانگهای سال ۲۰۰۱ به وسیله روسیه، چین و چندین کشور آسیای مرکزی تأسیس شد و اکنون هند، ایران و پاکستان را در گروه خود قرار داده که هدف اصلی اش مقابله با نهادهای غربی است.

پوتین سازمان همکاری شانگهای را به عنوان یکی از سنگ‌های اساسی در راستای ایجاد نظم جهانی چندقطبی منصفانه ستود و عنوان کرد: این بهترین روابط میان روسیه و چین است. سازمان همکاری شانگهای علیه برخی کشورها یا گروه‌های دیگر نیست.

 
پینگ این موضع را تکرار کرد و گفت، با توجه به محیط جهانی در حال تغییر، ادامه روابط دوستانه دیرینه میان چین و روسیه بسیار مهم است.

اظهارات چین و روسیه مبنی بر شراکت بدون محدودیت که اندکی قبل از حمله به اوکراین مطرح شد، اتحاد آنها را تقویت کرده است. در واقع، پینگ و پوتین با یکدیگر همگام هستند و معتقدند جهان تحت سلطه آمریکا از زمان جنگ سرد رو به افول است.

در اجلاس قبلی سازمان همکاری شانگهای، این گروه اقدامات بی‌حد و حصر و یکجانبه دفاع موشکی در سراسر جهان را محکوم کرد که به طور غیرمستقیم به فعالیت ناتو و حمایت نظامی غرب از اوکراین می پردازد. البته رویکرد عملگرایانه پینگ به روابط اقتصادی در آغاز فعالیت مسیر حمل و نقل بین المللی ترانس خزر (TITR) مشاهده شد.

 
اهمیت گسترش اعضا

اجلاس اخیر سران سازمان همکاری شانگهای از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ به ویژه اینکه بلاروس به عنوان عضو ثابت در آن مشارکت کرد و پس از الحاق آن به سازمان همکاری شانگهای، تعداد اعضای این سازمان به 10 کشور افزایش یافت و سازمان قدرتمندتر شده است. در میان رهبران کشورهای ناظر و شرکای گفت و گو نیز نمایندگان مغولستان، آذربایجان، قطر، امارات، ترکیه و ترکمنستان و نیز رئیس سازمان ملل متحد و کشورهای مشترک المنافع و سایر نمایندگانی از سازمان‌های بین المللی پیشرو حضور داشتند.

اظهارات چین و روسیه مبنی بر شراکت بدون محدودیت که اندکی قبل از حمله به اوکراین مطرح شد، اتحاد آنها را تقویت کرده است

افزایش ظرفیت سازمان همکاری شانگهای و گسترش آن مانند عضویت کامل بلاروس نشان دهنده بهبود توانایی این گروه در ساختار بین المللی است. در حال حاضر، این سازمان نزدیک به ۵۰ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود و دارای تولید ناخالص داخلی بیش از ۲۳ تریلیون دلاری است. این توسعه نیز به نقش سازمان همکاری شانگهای به عنوان کاتالیزور منطقه‌ای می پردازد و اهداف عضو در ساختار بین المللی را تصدیق می‌کند.

انتظار می‌رود در راستای معرفی سازمان همکاری شانگهای، نشستی با عنوان «وحدت جهانی برای عدالت، صلح، هماهنگی و توسعه» برگزار شود تا زمینه را برای دیپلماسی گسترده میان اعضای سازمان همکاری شانگهای  فراهم کند.

افزایش قدرت سازمان همکاری شانگهای و ظرفیت سیاسی، به معنای ارتقای نقش آن در نظام روابط بین‌الملل است. به این ترتیب، سازمان در موقعیت خوبی قرار دارد تا به عنوان بازیگری ارزشمند در تغییر لحن سیاست جهانی و جست و جوی راه‌حل‌های صلح‌آمیز برای بسیاری از موضوعات کنونی مورد توجه جهانی عمل کند.

در حوزه اقتصاد، انتظار می‌رود چین ابتکارات خود را در ارتباط با اتصال زیرساخت‌های منطقه‌ای حفظ کند. یکی از رویدادهای مهمی که مطرح شد، توسعه بخش بزرگراهی مسیر حمل‌ونقل ترانس خزر است که کریدور میانی نیز نامیده می‌شود. این مسیر با افزایش تهدیدهای سیاسی، نقش مهمی در اوراسیا دارد.

نقش چین

دخالت چین در آسیای مرکزی کاملاً متفاوت از کشورهای غربی است که کمک آن به کشوری معمولا برای رقابت ژئوپلیتیکی انجام می‌شود. از سوی دیگر، چین ظرفیت صنعتی و فناوری مورد نیاز کشورهای آسیای مرکزی را برای فرآیند مدرن‌سازی فراهم می‌کند. در نتیجه، چین با ارائه محصولات و فناوری‌های مقرون به صرفه که با روندهای ژئوپلیتیکی همراه نیستند، نقش سازنده‌ای در توسعه این کشورها ایفا می‌کند.

 به دلیل ساختار چرخشی، چین در دوره ۲۰۲۴-۲۰۲۵ ریاست سازمان همکاری شانگهای را برعهده خواهد داشت و ثبات یکی از موضوعات کلیدی در آینده است، زیرا این کشور در حال برنامه ریزی برای تقویت همکاری امنیتی و مبارزه با «سه شر» شامل تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط گرایی و نیز محافظت در برابر انقلاب‌های رنگی در برابر مداخلات خارجی است.

در حالی که چین ریاست سازمان همکاری شانگهای را برعهده می‌گیرد، به احتمال زیاد نفوذ خود را در منطقه آسیای مرکزی با هدف افزایش امنیت و رشد اقتصادی تقویت خواهد کرد. سازمان همکاری شانگهای همچنان ابزاری برای چین در راستای کاهش تأثیر مشارکت غرب در مناطق مربوطه است. با توسعه پروژه‌های زیربنایی مانند کریدور میانی، ساخت زیرساخت‌های حمل و نقل و رشد روابط تجاری، آسیای مرکزی به عنوان حلقه مهم در زنجیره تأمین جهانی باقی خواهد ماند.

سازمان همکاری شانگهای به عنوان سازمانی در رهبری چین، بازیگر مهمی در تعریف توازن قدرت منطقه‌ای آسیای مرکزی است. همچنین، این سازمان در راستای همکاری و توسعه مدلی مثبت از جهانی شدن پست مدرن در جهانی چندقطبی ایجاد می‌کند که برای همه فرهنگ‌ها ارزش قائل است.