ابعاد گسترش همکاری فضایی ایران و روسیه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در میان اتهام‌زنی های غرب مبنی بر اینکه تهران قصد دارد از فناوری فضایی برای اهداف نظامی استفاده کند، ایران گام‌های عملی برای توسعه این بخش را با کمک روسیه جدی‌تر برمی‌دارد.

 

طبق گزارش اینتلیجنس آنلاین در اوایل ژوئیه ۲۰۲۴، پیشرفت ناگهانی ایران در برنامه فضایی نگرانی‌هایی را در غرب ایجاد کرده است و نشان می‌دهد تهران کمک‌های قابل توجهی از روسیه دریافت می‌کند.

مرکز فضایی امام خمینی (ره) در شمال استان سمنان، نخستین پایگاه پرتاب دائمی ایران از زمان افتتاح آن در سال ۲۰۱۷، نقشی محوری در تلاش‌های فضایی تهران ایفا کرده است

ایران و فضا

حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران ۲۴ خرداد ۱۴۰۳ اعلام کرد، ایران تا 10 سال آینده به هاب پرتاب فضا تبدیل خواهد شد. شورای عالی فضای مجازی نیز پیش‌تر برنامه فضایی 10 ساله ای را با هدف تبدیل کشور به قدرت منطقه‌ای در فناوری فضایی و پرتاب ماهواره در دهه آینده تصویب کرده بود.

عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز اعلام کرد، ایران در حال ساخت بزرگترین مرکز فضایی منطقه غرب آسیا در شهر ساحلی چابهار است که تا اوایل فوریه ۲۰۲۵ به بهره برداری می‌رسد. به گفته وی، تأسیسات فضایی در نظر گرفته شده در راستای پاسخگویی به نیازهای پرتاب ماهواره ایران، تقویت همکاری کشور با شرکای بین المللی و افزایش درآمدهای کشور است.

مرکز فضایی امام خمینی (ره) در شمال استان سمنان، نخستین پایگاه پرتاب دائمی ایران از زمان افتتاح آن در سال ۲۰۱۷، نقشی محوری در تلاش‌های فضایی تهران ایفا کرده است. این مرکز تمامی مراحل مأموریت‌های فضایی، از آماده‌سازی ماهواره تا پرتاب، کنترل و هدایت را دربرمی‌گیرد و نیازمندی‌های ایران در مدار پایین زمین را در مرحله نهایی برآورده می‌کند.

ایران اکنون قصد دارد فضانورد ایرانی به فضا بفرستد. پس از پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره «یا مهدی (عج)» در پایان ژانویه ۲۰۲۴، تهران بازاریابی بین‌المللی پرتابگر سیمرغ را آغاز کرد. مارس ۲۰۲۴، بازدیدکنندگان از نمایشگاه دفاعی DIMDex در دوحه از دیدن بروشورهای چندزبانه پرتابگر سفیر ۲ که نام تجاری سیمرغ است، شگفت زده شدند و آن را به عنوان ابزار قابل اعتماد آینده برای محموله‌های ۲۰۰ تا یک‌هزار کیلوگرمی معرفی کردند.

در نهایت، سالاریه ۲۴ خرداد بار دیگر بر تلاش ایران برای تبدیل شدن به هاب پرتاب فضا در دهه آینده تأکید کرد.

حمایت روسیه

همکاری روسیه با ایران در برنامه فضایی‌ و تأثیرات مثبت آن از دید غربی‌ها دور نمانده است. در این راستا، واشنگتن دفتر شناسایی ملی (NRO) و ماهواره‌های قرارداد تجاری با پنتاگون (SkySat از Planet و Worldview از Maxar) را برای این کار مأمور کرد. از سوی اروپا نیز ماهواره‌های Pleiades و Pleiades Neo از گروه ایرباس، تلاش‌های فضایی ایران را رصد می‌کنند.

به گزارش اینتلیجنس آنلاین، آمریکا و اروپا می‌خواهند بدانند تهران چگونه با کمک روسیه به چنین پیشرفت سریعی در برنامه فضایی خود دست یافته است.

همکاری فضایی ایران و روسیه بر پرتاب ماهواره متمرکز شده است. تهران نخستین ماهواره ارتباطی ساخته خود را به نام «امید» سال ۲۰۰۹ پرتاب و سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ تکرار کرد. نخستین استقرار موفقیت‌آمیز ماهواره نظامی ایرانی آوریل ۲۰۲۰ و نیز دو سال بعد انجام شد.

نگرانی‌های غرب پس از توافق ایران و روسیه در زمینه توسعه ماهواره‌های سنجش از دور «خیام» افزایش یافت که نخستین آن سال ۲۰۲۲ از پایگاه فضایی بایکونور با مدیریت روسیه در قزاقستان با موشک سایوز پرتاب شد. همین توافق به ایرانیان اجازه داد ۲۹ فوریه ماهواره «پارس-۱» را با استفاده از موشک دیگر سایوز پرتاب کنند. این موفقیت و پیشرفت دستیابی ایران به موشک سایوز را سرعت بخشید.

برنامه فضایی ایران میان سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ به سه پرتاب موفق پیاپی دست یافت. نور ۱ به مدت ۲۳ ماه با وضوح ۱۲-۱۵ متر فعال بود، نور ۲ در ۱۷ می ۲۰۲۳ وارد مدار شد و نور ۳ سپتامبر ۲۰۲۳ به فضا پرتاب شد.

نیروی هوافضای سپاه پاسداران ایران پیشرفت قابل توجهی در زمینه برنامه رصد زمین دارد که به نظر می‌آید از کمک روسیه نیز برخوردار باشد. پرتابگر «قاصد» که تنها قادر به حمل ماهواره‌های ۴۰ کیلوگرمی در مدار پایین زمین است، بخشی از این برنامه به‌شمار می‌رود. موشک دیگری به نام «سلمان» به عنوان پیشرفت ایرانی معرفی شد، اما مرحله دوم آن شباهت زیادی به سکوی پرتاب پیشرفته روسی Breeze-M دارد.

با توجه به این تحولات، انتظار می‌رود نهادهای نظارتی غربی از نزدیک سایت‌های پرتاب ایران را برای دریافت نشانه‌های ملموس همکاری جدید رصد کنند.

سازمان فضایی ایران و روسکاسموس روسیه اواخر سال ۲۰۲۲ توافقنامه‌ای برای افزایش همکاری میان صنایع فضایی خود امضا کردند. این موضوع در جریان یازدهمین نمایشگاه بین المللی هوافضای ایران اعلام شد.

این توافقنامه بسیار مهم است، زیرا بخش اساسی برنامه فضایی ایران را تشکیل می‌دهد. رئیس سازمان فضایی ایران در مراسم امضای این قرارداد گفت، توافق با روسکوسموس به تهران کمک می‌کند به اهداف فضایی خود به‌ویژه با کمک‌های خارجی در توسعه زیرساخت‌ها، وسایل پرتاب، سنجش از دور، ارتباطات و ناوبری سریع‌تر دست یابد.

در ادامه، ماهواره سنجش و تصویربرداری از راه دور ایرانی «پارس ۱»‌ به‌وسیله موشک سایوز روسی از پایگاه فضایی وستوچنی ۲۹ فوریه ۲۰۲۴ به فضا پرتاب شد. زارع‌پور اعلام کرد، ماهواره پارس-۱ کاملاً به صورت داخلی توسعه یافته است.

نیروی هوافضای سپاه پاسداران ایران پیشرفت قابل توجهی در زمینه برنامه رصد زمین دارد که به نظر می‌آید از کمک روسیه نیز برخوردار باشد

این پرتاب به‌دنبال اعلام ایران مبنی بر پرتاب هم‌زمان سه ماهواره به مدار در ژانویه ۲۰۲۴ با استفاده از موشک خود و تقریباً یک هفته پس از پرتاب ماهواره تحقیقاتی ایران انجام شد.

دولت‌های غربی، ازجمله ایالات متحده بارها به ایران درباره چنین پرتاب‌هایی هشدار داده‌ و مدعی شده بودند، می‌توان از همین فناوری در موشک‌های بالستیک استفاده کرد.

ایران که از زمان خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸، زیر تحریم‌های آمریکاست، بارها اعلام کرده به دنبال سلاح‌های هسته‌ای نیست و پرتاب‌های ماهواره و موشک‌هایش فقط با اهداف دفاعی و غیرنظامی است.

گسترش همکاری‌ها

پیشرفت مهم بعدی ابتکار مشترک ایران و روسیه در آگوست ۲۰۲۲ بود. در این راستا، روسیه ماهواره ایرانی سنجش از دور «خیام» را از قزاقستان به مدار زمین پرتاب کرد که نشان دهنده همکاری علمی عمیق‌تر میان دو کشور است. خیام ماهواره‌ای با وضوح بالاست که به نام عمر خیام، شاعر و فیلسوف ایرانی قرن یازدهم نامگذاری شد.

بایکونور پایگاه شوروی سابق در قزاقستان است که اکنون به‌وسیله آستانه به مسکو اجاره داده شده و بزرگترین مرکز پرتاب فضایی عملیاتی جهان است. پرتاب ماهواره‌ ایران اندکی پس از آن انجام شد که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و آیت الله سید علی خامنه‌ای، رهبر انقلاب در جریان سفر پوتین به ایران در ژوئیه ۲۰۲۲ توافق کردند در برابر فشارهای غرب از یکدیگر حمایت کنند. 

این نخستین سفر بین‌المللی پوتین به خارج از اتحاد جماهیر شوروی سابق از زمان جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ بود. از همین روی، کارشناسان فضایی بر نقش همکاری روسیه در موفقیت پرتاب‌های ایران تمرکز کردند.

حمایت مسکو و استفاده از راکت سایوز (وسیله پرتاب قابل اعتماد و پرکاربرد) برای استقرار خیام در مدار بسیار مهم بود. بنا به گزارش چهارم آگوست ۲۰۲۲ واشنگتن پست، روسیه قصد داشت از خیام برای تقویت نظارت بر اهداف نظامی استفاده کند.

کارشناسان تأکید می‌کنند، حتی اگر ایرانی‌ها از حقوق انحصاری دریافت داده‌های ماهواره خیام برخوردار باشند، مانع از اشتراک‌گذاری تصاویر با روسیه نیست.
برنامه‌های فضایی ایران همچنین شامل توسعه و پرتاب ماهواره‌های جدید به نام «منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی» است که اوایل سال ۲۰۲۳ اعلام شد.

اهمیت ژئوپلیتیکی

فراتر از جنبه‌های تحقیقاتی، علمی و فنی، توسعه همکاری‌های فضایی ایران و روسیه از نظر ژئوپلیتیکی حائز اهمیت است. به باور کارشناسان، روسیه در واکنش به تحریم‌های غرب، همکاری فضایی با اتحادیه اروپا و آمریکا را پایان داد و از توافق جدید با تهران بهره می‌برد.

بنابراین، امضای توافقنامه میان سازمان فضایی ایران تحریم شده از سوی ایالات متحده در سپتامبر ۲۰۱۹ و روسکوسموس روسیه که همکاری خود را با غرب قطع کرده است، هر دو طرف را از حمایت متقابل مورد نیاز برخوردار می‌کند. 

گرچه ایران هنوز فضاپیمای سرنشین‌دار پرتاب نکرده، اما تمایل به پرتاب انسان به فضا تا حدودی ناشی از پیشرفت‌های فضایی قابل توجه کشورهای آسیایی مانند چین و هند و نیز رقبای منطقه‌ای آن است.

با وجود این، مأموریت فضایی سرنشین دار مستلزم پرتاب موفقیت آمیز ماهواره‌ای با وزن دست‌کم ۲ هزار کیلوگرم است. رئیس سازمان فضایی ایران آگوست ۲۰۲۲ گفت، ایران در حال رایزنی با روسیه برای ارسال انسان به فضاست.