خط آهن سراسری؛ پروژه احتمالی محور ریاض از العلمین مصر تا دوبی امارات + نقشه

به گزارش راهبرد معاصر؛ یکی از عوامل مهم در حفظ و تقویب روابط میان دولت ها، وجود تبادل تجاری میان آن هاست. در همین رابطه نظریه ای تحت عنوان کارکردگرایی در روابط بین الملل مطرح است که طبق آن، همکاری در زمینه سیاست ادنی (مانند تجارت)، به مرور به عرصه سیاست اعلی (شامل برنامه های امنیتی و نظامی) سرایت پیدا می کند. استناد این نظریه بر مواردی است که دولت هایی با مبادلات تجاری بالایی، هرگز وارد بک تقابل مستقیم با هم نشده اند و تمام تلاش خود را به کار بسته اند تا اختلافات خود را با "بده-بستان" حل کنند.

محور ریاض به رهبری سعودی ها، بلندی پروازی های منطقه ای و تا حدودی جهانی مشهودی دارد و در تلاش است بی وقفه به عمق روابط کشورهای عضو بیفزاید. 4 کشور رکن محور ریاض عربستان، مصر، بحرین و امارات هستند که در تقابل با جمهوری اسلامی ایران و سیاست های منطقه ای، کاملا هماهنگ عمل می کنند. در کنار این 4 کشور، دولت های عربی دیگری قرار دارند که هرچند کاملا ذوب در محور نشده اند ولی تا حد زیادی در هماهنگی با آن عمل می کنند. این کشورها شامل کویت، سودان، اردن، جیبوتی، اریتره و سومالی می شوند. طی روزهای گذشته اخباری از 2 کشور رکن محور ریاض منتشر شد که نشان از پروژه احتمالی آن ها برای تقویت روابط با تاسیس خط آهن سراسری دارد. افتتاح خط آهن سراسری البته علاوه بر بالا بردن سطح روابط در میان اعضای محور ریاض، مزایای عدیده دیگری هم دارد که در ادامه آن ها را بر می شماریم.

کلید خوردن ساخت خط آهن مصر: از دریای سرخ تا مدیترانه

در روز 21 اسفند، الشرق الاوسط به نقل از هشام عرفات، وزیر حمل و نقل مصر خبر داد: قاهره تا نیمه دوم سال 2018، قرار داد ساخت خط آهن العلمین (در سواحل دریای مدیترانه) به السخنة (در سواحل دریای سرخ) را به امضا می رساند. از گفته های عرفات می توان فهمید که مصر خواهان افتتاح سریع این پروژه است. نگاه موشکافانه در مبدا و مقصد این خط آهن، اهمیت آن را برای محور ریاض روشن می سازد. دلایل اهمیت این پروژه را می توان در موارد زیر جست:

اول آن که وصل کردن مدیترانه به دریای سرخ بدون شک به معنای پیوند دادن اروپا به شبه جزیره عربستان است. اگرچه با کانال سوئز راه دریایی برای چنین پیوندی مهیا بود ولی با توجه به برتری یافتن حمل و نقل ترکیبی در جهان امروز، ایجاد یک خط آهن که به مراتب سریع تر از کشتی می تواند مسافر و بار را جا به جا کند، برای محور ریاض جویای قدرت حائز اهمیت مضاعف شده است. با توجه به اقلیم بیابانی مصر و مبدا و مقصد اعلام شده برای خط آهن مدیترانه به دریای سرخ، می توان مسیر آن را طبق نقشه زیر تخمین زد.

نقشه 1: خط آهن مدیترانه به دریای سرخ؛ طول تقریبی: 350 کیلومتر

دلیل دوم اهمیت این پروژه در تسهیل جابجایی مسافران اروپایی به شهر رویایی "نئوم" است. نئوم در شرق مصر تاسیس می شود و مسیر خط آهن در دست احداث هم رو به سوی شرق دارد.

سومین دلیل اهمیت این پروژه، جدا کردن مسیر ترانزیت قاهره به ریاض از شمال صحرای سینا (که بر اساس گزارش اندیشکده رند، قدرتمندترین شاخه داعش در آن جولان می دهد)، رژیم صهیونیستی و اردن است. در حال حاضر، جاده ای که مصر را به عربستان وصل می کند، از شمال صحرای سینا، اردن و فلسطین اشغالی می گذرد حال آن که صحرای سینا درگیر نا امنی است، رژیم صهیونیستی هرگز نمی تواند شریکی قابل اعتماد برای عربستان باشد و اردن بر سر قدس، دچار روابطی سرد با سعودی ها شده است. بنابراین، راه جایگزینی که ارتباط ریاض با قاهره را بدون نیاز به سینا، تل آویو و عَمّان، برقرار سازد، می تواند گلوگاه ارتباطی اعضای محور ریاض را از تهدید قطع شدن خارج سازد.

چهارمین دلیل اهمیت این طرح، در پیوند دادن عربستان و امارات به آفریقاست. قاره آفریقا با معادن غنی و بازاری بزرگ، تا سال 2050 احتمالا در اولویت سیاست خارجی شرق و غرب قرار خواهد گرفت و در چنین بستری، پیوند ریلی با آن می تواند بسیار سودمند باشد. اگر چنین طرحی محقق شود، مسیر صادرات شرق دور به آفریقا، به احتمال زیاد از راه آهن سراسری محور ریاض خواهد گذشت. 

لازم به ذکر است که علاوه بر مصر، کشورهای اریتره و سودان هم با عربستان در دریای سرخ همجوارند ولی نگاهی به پیچیدگی های روابط این دولت ها با ارکان محور ریاض نشان می دهد که تکیه بر آن ها برای ورود به آفریقا بدون ریسک نخواهد بود. اریتره علیرغم روابط حسنه را عربستان، چندان رابطه مستحکمی با امارات ندارد و در مواردی علنا از سیاست های این کشور انتقاد کرده است. سودان با تحویل جزیره سواکن به اردوغان نشان داد که بیشتر به جبهه آنکارا تعلق خاطر دارد تا ریاض، در کنار این، بحث اختلافات مرزی با مصر هم مطرح است که روابط البشیر و السیسی را تیره کرد و حتی تا فراخوانی سفیر پیش رفت. بنابراین، مصر تنها گزینه ای است که با اتکا بر آن، محور ریاض می تواند با طیب خاطر به آفریقا متصل گردد.

گام های بعدی در پروژه احتمالی خط آهن سراسری محور ریاض

اگر این فرض را بپذیریم که خط آهن مدیترانه به دریای سرخ در مصر، بخشی از پروژه کلان خط آهن محور ریاض است، پیوند ریلی بندر "دوبا" در خاک عربستان در دریای سرخ به جزایر تیران و صنافیر و سپس جنوب شبه جزیره سینا (شرم الشبخ) و در نهایت السخنة، گام های بعدی خواهد بود. توضیح آن که بندر دوبا در عربستان، نزدیک ترین بندر این کشور به مصر است که قرار است به شبکه ریلی وارد شود.

نقشه 2: دوبا، نزدیک ترین بندر عربستان به مصر که به زودی به خط آهن مجهز می شود

پس از رسیدن ریل راه آهن به بندر دوبا، گام بعدی عربستان برای پیوند ریلی با مصر، احتمالا به صورتی خواهد بود که جزایر کوچک در دریای سرخ به تیران و صنافیر وصل شوند. اگر چنین طرحی مورد تائید قرار گیرد، نیاز است تا حداقل 6 پل روی دریای سرخ از تیران تا دوبا احداث شود که به طور میانگین، هرکدام تقریبا 25 کیلومتر طول خواهند داشت. لازم به ذکر است که عربستان پیش از این، با احداث پلی 25 کیلومتری روی خلیج فارس، به بحرین متصل شده بود و اکنون احداث 6 نمونه دیگر، چندان پروژه سنگینی برای دولت سعودی ثروتمند نیست.

نقشه 3: پروژه احتمالی خط آهن دوبا- تیران؛ طول تقریبی: 140 کیلومتر

جناح غربی پروژه احتمالی خط آهن سراسری محور ریاض، در مصر است. دولت السیسی احتمالا پس از اتمام خط آهن مدیترانه به دریای سرخ، به سوی پیوند ریلی میان السخنه و تیران گام بر می دارد. این خط ریلی اگر ساخته شود احتمالا 300 کیلومتر می شود و دو پل 10 (از شرم الشیخ تا تیران) و 30 کیلومتری (از السخنه تا صحرای سینا) روی دریا خواهد داشت.

نقشه 4: پروژه احتمالی خط آهن السخنه به تیران؛ طول تقریبی: 300 کیلومتر

امارات در پروژه احتمالی خط آهن سراسری محور ریاض

درست در همان روزی که خبر واگذاری پروژه راه آهن مدیترانه به دریای سرخ از سوی رسانه سعودی منتشر شد، العربیه، رسانه دیگر سعودی به نقل از عبدالله سالم الکثیری، مدیر اتحادیه ارتباطات بری و بحری امارات از پایان یافتن پروژه خط آهن سریع السیر ریاض به ابوظبی تا پایان سال 2021 پرده برداشت. این خط آهن سریع السیر در پروژه احتمالی راه آهن سراسری محور ریاض، بخش غربی را تامین می کند.

جمع بندی

در حال حاضر نمی توان به قطعیت از خط آهن سراسری محور ریاض از العلمین تا دوبی سخن گفت ولی آن چه که حتمی است، تلاش مصر برای رساندن خط آهن به دریای سرخ است و در طرف غرب عربستان هم، امارات قصد خود برای تاسیس قطار سریع السیر در مسیر ریاض – ابوظبی را تائید کرده است. با توجه به بلند پروازی های بن سلمان، هیچ بعید نیست که پروژه خط آهن سراسری در دستور کار قرار گرفته باشد یا قرار گیرد زیرا اوج سختی این طرح در سخت پل های روی دریای سرخ خواهد بود که مشابه آن بین عربستان و بحرین برپا شده است.