ستاری: بحث فرار مغزها کلاه گشادی است که سر کشور گذاشته اند/ مهاجرت شغلی بر علمی پیشه گرفته است

به گزارش راهبرد معاصر؛ طبق گزارش‌های معتبر بین‌المللی، ایران جزء کشورهای اصلی مهاجرفرست دنیا محسوب نمی‌شود؛ طبق آمار رسمی یك درصد از دانشجویان ایرانی به رغم بزرگنمایی‌ها، تقریبا در خارج از کشور تحصیل می‌کنند که در مقایسه با نرم بین‌المللی 3 درصد، رقم پایینی است. یعنی 99 درصد از مهاجرت به خارج هیچ ارتباطی با نخبگان نداشته و به دلایل دیگری صورت می‌گیرد.

بیش از نیمی از مهاجران ایرانی به کشورهای OECD دارای تحصیلات دانشگاهی هستند، اما بر اساس آمار، هم تعداد مهاجران ایرانی با مدرک دانشگاهی و هم نسبت این افراد به کل افراد دارای تحصیلات دانشگاهی کشور، در مقایسه با سایر کشورها بسیار پایین است. طبق گزارش مشترک سازمان ملل و OECD، ایران با حضور در پایین‌ترین سطح طبقه‌بندی جهانی از نظر این شاخص، در زمره کشورهایی است که نرخ مهاجرت افراد تحصیلکرده به کل جمعیت تحصیلکرده در آن، در طبقه کمتر از 5 درصد قرار دارد؛ در واقع این نرخ برای ایران (حدود 4 درصد)، از بسیاری از کشورها با وضعیت توسعه مشابه کمتر است.

از سویی طی سالیان اخیر بیش از 1000 نفر از نخبگان از 400 دانشگاه برتر جهان که 135 نفر آنها از محصلین 20 دانشگاه برتر جهان هستند، به ایران بازگشتند.

براساس آنچه در مجله نیوزویک درباره دلایل مهاجرت نخبگان ایرانی آمده، ایران با مشکلات و بیماری‌های گوناگونی چون تورم مزمن، درجا زدن دستمزدها و بخش خصوصی بی‌بنیه ناشی از مدیریت ناکارآمد اقتصادی روبه‌رو است و تحریم‌های سیاسی نیز مزید بر علت شده تا تاخیر در واردات تجهیزات علمی وضع را برای این قشر مشکل کند؛ قطعا همه این عوامل باعث می‌شود که قشر نخبگانی اقدام به مهاجرت از کشور کند؛ ولی در این میان نباید نقش برخی از اساتید را نیز در مهاجرت دانشجویان نادیده گرفت؛ چراکه امروزه برخی اساتید دانشگاه‌های بزرگ کشور بیشتر از آنکه دانشجویان و به‌ویژه نخبگان کشور را به ماندن در کشور ترغیب کنند، نقش مشوق آنها برای خروج از ایران را بازی می‌کنند و با ایجاد یاس و ترسیم آینده مبهم برای دانشجویان نقش موثری در خروج آنان از کشور دارند؛ موضوعی که توجه بیشتری را می‌طلبد.

سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رئیس جمهور با اشاره به خروج نخبگان گفت: ما یک زمانی این‌ موضوع را خیلی محکم توضیح می‌دادیم، ولی همین بحث فرار مغزها از آن کلاه‌های گشادی که سر کشور گذاشته‌اند و من می‌دانم که این یک حرکت سازمان‌دهی شده است. یک شبکه‌ای دارد این را به جامعه‌ ما تزریق می‌کند.

وی ادامه داد: البته ما هم نفی نمی‌کنیم؛ مثل تمام جوامع دیگر ما هم خروج نخبگان را داریم. مثلاً از زمانی که اروپای واحد تشکیل شده، یکی از بالاترین نرخ‌های فرار مغزها از اروپای شرقی اتفاق افتاده است. آلمان و فرانسه هم بسیار سود برده‌اند، چون هم شرکت‌های آنها را و هم بانک‌های آنها و هم آدم‌های حسابی و نخبه‌ آنها را خریده‌اند.

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور افزود: مهاجرت یک پدیده‌ جهانی است و واقعاً این آمارها را با این وقاحت اعلام می‌کنند و با وقاحت هم تکرار می‌کنند و از یک مراکز و منابعی هم نقل قول‌هایی می‌گویند که... مثلاً از قول صندوق بین‌المللی پول می‌گویند که کشور ما رتبه‌ اول فرار مغزها را دارد. در حالی که اصلاً چنین گزارشی وجود خارجی ندارد. این را این‌قدر می‌گویند تا همان بخش نخبه‌ جامعه آن را بپذیرد. همین چیزها است که ما را اذیت می‌کند.

رصد آمارهای واقعی مهاجرت نخبگان در دانشگاه شریف

ستاری ادامه داد: ما دنبال این بودیم که به آمارهای واقعی مهاجرت برسیم. در دانشگاه صنعتی شریف، بخشی برای رصد این موضوع ایجاد شده است. البته با کمک ما نبوده و خود ما هم در بنیاد ملی نخبگان هر دو سال یک‌بار آن را پایش می‌کنیم. پایش اخیر ما نشان می‌دهد که این عدد به طور قابل توجهی رو به کاهش است.

تغییر نوع مهاجرت از علمی به شغلی

وی ادامه داد: البته نه به آن معنی که کل مهاجرت دارد کم می‌شود، بلکه نوع مهاجرت دارد به ‌سمت سرمایه‌گذاری و مهاجرت شغلی می‌رود و از آن حالت علمی بیرون می‌آید. البته طبق آمارهای کلی مهاجرت ما و آمارهایی که هر سال سازمان ملل به ‌صورت مشخص ارائه می‌دهد، ما جزء ۲۰ الی ۳۰ کشور دنیا در بحث مهاجرت نیستیم، ما اصولاً جزء کشورهایی هستیم که نه مهاجرپذیرند و نه مهاجرفرست، ولی این به معنی این هم نیست که الان مهاجرت نداریم یا اینکه نباید نسبت به آن حساس باشیم.

ستاری خاطرنشان کرد: من در این مدت هر جا که در مورد مهاجرت یک حرف غلطی مثلاً در یک همایشی می‌شنوم، دقیق رصد می‌کنم و آن فرد را پیدا می‌کنم و از او می‌خواهم که به ما بگوید با چه سند و منبعی آن را گفته است. بالأخره اغلب این افراد هم دانشمند یا تحصیل‌کرده‌اند و یک آدم تحصیل‌کرده نباید بدون منبع صحبت کند. اغلب هم می‌بینیم که جوابی برای این صحبت‌ها ندارند. بعد هم خیلی جدی به آنها فشار می‌آوریم که یا تکذیب کنید یا منبع آن را به ما بگویید.

رئیس بنیاد ملی نخبگان یادآورشد: البته این ضعف ما و مرکز آمار ایران است که باید آمار مهاجرت را مثل آمار جمعیت بدهد. ما بارها بحث کرده‌ایم با آقایان و مشکلاتی دارند که باید حل کنند؛ مثل بعضی از آمارهایی که نمی‌دهند و دیگران برای ما آمارسازی می‌کنند، ولی این جزء آمارهای اصلی کشور است که باید اتفاق بیفتد.

مهاجرت ۳۲ تا ۴۰ هزار نفر در سال

وی تاکید کرد: واقعیت این است که ما از لحاظ کمّی و نسبت به کشورهای هم‌عرضمان عدد چندان بالایی در مهاجرت نداریم. کل آمار مهاجرت ما بین ۳۲ تا ۴۰ هزار نفر در سال است و ما در بنیاد کاملاً رصد می‌کنیم که آنها کجاها می‌روند و وضعیت ویزاها چگونه است.

ستاری ادامه داد: فرض کنید ما اول انقلاب ۵۶ هزار دانشجو در آمریکا داشتیم که بیشترین کُلونی (مجموعه) دانشجوی خارجی در آمریکا بوده است. در سال ۱۹۷۷ بزرگ‌ترین کلونی دانشجویی در آمریکا را ایرانی‌ها تشکیل داده بودند. الان رتبه‌ ما بین ۱۲ تا ۱۵ است.

وی افزود: چین ۳۵۰ هزار دانشجو در آمریکا داشته و اکنون ترامپ میزان آن را کم کرده و به ۳۰۰ هزار نفر رسیده است. عربستان ۵ برابر ما در آمریکا دانشجو دارد. کره ۷ تا ۸ برابر ما دانشجو دارد. کره‌ای که نصف ما جمعیت دارد. بعد یک عده‌ای در این باره ادعاهای عجیب و غریب می‌کنند

پدیده مهاجرت را نفی نمی‌کنم

ستاری افزود: من این پدیده را نفی نمی‌کنم، ولی نه با این‌ تعدادی که راجع به آن صحبت می‌کنند. ضمن این که کیفیت بچه‌های خروجی ما بالا است و برای همین هم ما در معاونت علمی تمرکزمان را بر برگشت این بچه‌ها گذاشته‌ایم.

بازگشت حدود ۱۵۰۰ نخبه طی ۳ سال گذشته

وی ادامه داد: در سه سال گذشته توانسته‌ایم حدود ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر از آنها را برگردانیم. حدود ۶ تا ۷ هزار نفر هم آمده‌اند و از تسهیلات ما استفاده کرده‌اند و این‌جا کارگاه آموزشی گذاشته‌اند و تدریس داشته‌اند و کارهای دیگری انجام داده‌اند.

معاون علمی و فناوری رئیس جمهور افزود: بیشتر این بچه‌ها الان در استارت‌آپ‌ها و شرکت‌ها جذب می‌شوند. بر خلاف آن تصوری که بعضی‌ها فکر می‌کنند اینها جذب دانشگاه‌ها می‌شوند، در سه سال گذشته فقط حدود ۴۰۰ نفر عضو هیئت علمی‌ دانشگاه‌ها شده‌اند اما بیشتر آنها جذب شرکت‌ها می‌شوند.