حذف 4 صفر از پول ملی و تجربه کشورها

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ هیأت وزیران در جلسه نهم مردادماه ۱۳۹۸ لایحه پیشنهادی بانک مرکزی مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر را به تصویب رساند. در پانزدهم اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ مجلس شورای اسلامی کلیات لایحه حذف چهار صفر و تبدیل پول ملی ایران از ریال به تومان را تصویب کرد. مجددا این موضوع، در قالب لایحه یک فوریتی در دولت چهاردهم به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. 

در متن لایحه آمده است که واحد پول ایران «تومان» خواهد بود و هر تومان معادل ۱۰ هزار ریال جاری و یکصد پارسه است. همچنین، به منظور تسهیل روند انتقال به سیستم جدید، دوره‌ای دو ساله به عنوان «دوره گذار» برای استفاده همزمان از تومان و ریال در نظر گرفته شده است. در این مدت، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران موظف است ترتیبات اجرایی لازم را برای جمع‌آوری و جایگزینی اسکناس‌ها و سکه‌های ریال با تومان فراهم کند.

رمز موفقیت ترکیه در این بود که ابتدا توانست نرخ رشد تورم را به زیر ۱۰ درصد رسانده و بعد از اینکه ارزش پول ملی به ثبات نسبی رسید، صفرهای پول را حذف کرد

در این یادداشت، ضمن بررسی سوابق حذف تعدادی صفر از پول ملی کشورهای مختلف و ارزیابی موفقیت یا عدم موفقیت اجرای این طرح، چرایی حذف چهار صفر از پول ملی ایران را مورد کنکاش قرار داده و راهکاری سیاستی در این خصوص ارائه خواهد گردید.

سوابق حذف صفر از پول ملی 

۱. ترکیه 

ترکیه در اواخر دهه ۹۰ میلادی، تورم بالایی پیدا کرد و اقتصاد این کشور با کاهش چشمگیر ارزش پول ملی روبه‌رو بود. در سال ۲۰۰۴ دستور حذف ۶ صفر از لیره ترکیه صادر و در سال ۲۰۰۵ اجرا شد. کارشناسان صندوق بین‌المللی پول، اجرای این سیاست را موفقیت‌آمیز می دانستند؛ ولی برخی از کارشناسان اعتقاد داشتند صرف حذف صفرهای پول ملی موجب برون رفت ترکیه از بحران نیست. 

رمز موفقیت ترکیه در این بود که ابتدا توانست نرخ رشد تورم را به زیر ۱۰ درصد رسانده و بعد از اینکه ارزش پول ملی به ثبات نسبی رسید، صفرهای پول را حذف کرد. در پی این اصلاحات، تورم ۱۰۶ درصدی سال ۱۹۹۴ به ۷/۷ درصد در سال ۲۰۰۵ رسید.

۲. برزیل

ارزش ماهانه پول ملی برزیل در دهه های ۶۰و ۷۰ میلادی که این کشور با تورم شدیدی روبرو بود حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یافت. پیش از آن در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ میلادی هم واحد پول برزیل دو مرتبه تغییر نام داد، اما در سال ۱۹۶۷ برای نخستین بار سه صفر از پول ملی این کشور حذف شد و همزمان تغییر نام پیدا کرد. 

با این حال حذف سه صفر از پول ملی، در دهه ۸۰ تورم این کشور به بالای ۱۰۰ درصد رسید و بار دیگر سه صفر از این پول حذف شد. در سال ۱۹۸۱ تورم بار دیگر افزایش یافت و به یک‌هزار و ۴۳۱ درصد رسید. دولت برزیل دوباره صفرهای بازگشته به پول ملی را حذف کرد و نام آن را تغییر داد. 

سال ۱۹۹۳ و در زمانی که تورم در مرز 2 هزار درصد قرار داشت، سه صفر دیگر از پول ملی برزیل حذف شد. اما از اواسط دهه ۹۰ میلادی برزیل موفق شد نرخ تورم را دورقمی کند و در دهه نخست قرن بیست و یکم نیز این نرخ به زیر ۱۰ درصد رسید. نتیجه اینکه برزیل از سال ۱۹۳۰ میلادی طی ۶ مرحله ۱۸ صفر را از پول ملی خود حذف کرد و هشت مرتبه نیز نام این پول را تغییر داد تا در نهایت نام پول ملی برزیل به «رئال» تغییر یافت.

۳. ونزوئلا

سال ۲۰۱۵ میلادی تورم این کشور به بالای ۱۰۰درصد افزایش یافت و این آغازی برای تورم های سه رقمی افسار گسیخته در سالهای بعد بود، به نحوی که در سالهای ۲۰۱۷، ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ تورم ونزوئلا به ترتیب به ۴۳۸ ، ۱۳۰ هزار و ۳۰۰ هزار درصد رسید. این نرخ در سال ۲۰۲۱ به رقم ۶۸۶ درصد کاهش یافت که البته تورم همچنان بالایی به شمار می‌رفت. 

در عکس العمل به این سیل تورمی، سیاستگذار نسبت به حذف صفر از پول ملی اقدام کرد و در نهایت و از سال ۲۰۰۸ به بعد، ۱۴ صفر از پول ملی ونزوئلا حذف شده است.

۴.زیمبابوه

در انتهای دهه ۹۰ میلادی، نرخ تورم زیمبابوه شروع به افزایش کرد. در سال ۱۹۹۹ نرخ تورم به ۵۶ درصد رسید و سه سال بعد و در سال ۲۰۰۲ به مرز ۱۴۰ درصد نزدیک شد. نرخ تورم این کشور در سال ۲۰۰۳ از ۴۰۰ درصد عبور کرد و در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ به حدود ۳۰۰ درصد رسید.

پس از نرخ‌های سه‌رقمی تورم، در سال ۲۰۰۶ سه صفر از پول ملی این کشور حذف شد، اما سیاست‌گذاران هیچ اقدامی در خصوص مهار تورم انجام ندادند و این موضوع باعث شد سال‌های بعد، این کشور نرخ‌های چند هزار درصد تورم را تجربه کند. 

سال ۲۰۰۸ پس از رخ دادن این ابرتورم، دولت زیمبابوه با حذف ۱۰ صفر دیگر از پول ملی، اسکناس‌های جدیدی عرضه کرد و در سال ۲۰۰۹ دوباره ۱۲ صفر دیگر از پول ملی این کشور حذف شد.

تورم زیمبابوه سال ۲۰۱۰ کنترل شد و تا سال ۲۰۱۸ به زیر ۱۰ درصد رسید و دیگر نیازی نبود تعداد صفرها کاهش یابد. البته در سال‌های اخیر دوباره نرخ تورم این کشور سه‌رقمی شده است.

۵. روسیه 

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه ۹۰ میلادی، کشور روسیه با تورم‌های سه‌رقمی مواجه شد و در این دوران، اسکناس‌های روبل به اشکال متنوعی چاپ شدند. از سال ۱۹۹۳ روند تورم نزولی شد و در سال ۱۹۹۷ به زیر ۲۰ درصد رسید. به دنبال تورم‌های بالا در اوایل دهه ۹۰ قیمت‌هایی که روی کالاها درج شده بود، دارای صفرهای فراوان بود.

تورم زیمبابوه سال ۲۰۱۰ کنترل شد و تا سال ۲۰۱۸ به زیر ۱۰ درصد رسید و دیگر نیازی نبود تعداد صفرها کاهش یابد

بعد از اینکه نرخ تورم روسیه به ثبات نسبی رسید، در سال ۱۹۹۷ دولت تصمیم گرفت روبل جدیدی چاپ کند و طی این اقدام سه صفر را از روی این اسکناس حذف کرد .

۶. سایر کشورها

آلمان: در سال ۱۹۲۳، 12 صفر از پول ملی خود حذف و واحد پول جدیدی معرفی کرد. 

مجارستان: بعد از جنگ جهانی دوم، 12 صفر از پول ملی خود حذف و واحد پول جدیدی معرفی کرد.

فرانسه: در سال ۱۹۶۰، دو‌صفر از پول ملی خود حذف و فرانک جدیدی معرفی کرد.

هلند: در دهه ۶۰میلادی، چهار صفر از پول ملی خود حذف کرد.

کره جنوبی: در سال ۱۹۵۷، دو صفر و در سال ۱۹۶۳، یک صفر دیگر از پول ملی خود حذف کرد.

بلغارستان: در سال ۱۹۹۹ میلادی سه صفر از پول ملی خود را حذف کرد.

با نگاهی به تجربه سایر کشورها مشخص می شود حذف صفر از پول ملی نمی تواند به عنوان یک عامل اثرگذار، تورم را کاهش داده و اقتصاد کشور و معیشت مردم را در مسیر پیشرفت و توسعه قرار دهد ؛ بلکه قبل از هر اقدامی لازم است نسبت به اصلاحات ساختاری و در یک کلام رفع ناترازیها در اقتصاد کشور اقدام نموده و در نهایت به عنوان آخرین حلقه اصلاحات پولی و بعد از کنترل تورم نسبت به حذف صفر از پول ملی مبادرت نمود. 

بی شک تا زمانی که قدرت واقعی پول ملی و قدرت خرید مردم از طریق افزایش دستمزدهای حقیقی (نه دستمزد اسمی) به جایگاه مطلوب خود نرسد، هر اقدامی در این خصوص فقط جنبه ظاهری داشته و صرفاً محاسبات حسابداری را تسهیل خواهد کرد .