ابعاد دیدار نخست وزیر عراق با جولانی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ روابط پنهان و آشکار حاکمان موقت سوریه با حمایت قطر، ترکیه و همراهی نسبی کشورهای عربی منطقه و قدرت های فرامنطقه ای وارد مسیر دیپلماتیکی شده است که دیدار جولانی (احمد الشرع) و محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق را می توان در این راستا ارزیابی کرد. 

گفت وگوها زیر نظر شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر برگزار شد که مهم ترین محورهای آن موضوعات مرتبط با امنیت منطقه‌ای، احترام به حاکمیت دو کشور، خودداری از هرگونه مداخله خارجی، کنترل مرزها و مقابله با تروریسم و از سرگیری روابط تجاری و اقتصادی و تسهیل عبور کالاها و افراد از مسیر گذرگاه های مرزی دو کشور، تأکید السودانی بر لزوم ایجاد روند سیاسی جامع در سوریه با مشارکت همه گروه های اجتماعی، مذهبی و قومی، ضرورت حفاظت از مکان های مقدس و احترام به حقوق بشر، به ویژه پس از حوادث مرتبط با علویان، تأکید بر مبارزه  جدی تر با داعش و تقویت مکانیسم های همکاری امنیتی میان عراق و سوریه عنوان شد. [1]

آمریکا از ارتباط عراق با سوریه برای کاهش عمق راهبردی ایران در منطقه حمایت می کند، اما در نقطه مقابل با احتیاط به گسترش این مناسبات می نگرد

این نشست نقطه عطفی در روابط منطقه ای حاکمان موقت سوریه ارزیابی می شود، زیرا آن را می توان نخستین ملاقات جولانی[2] با یکی از متحدان راهبردی جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب  آسیا عنوان کرد. پیش از نشست قطر و قبل از تماس تلفنی سودانی با جولانی بعد از عید فطر[3]، حمید الشطری رئیس دستگاه اطلاعاتی عراق به سوریه و نیز وزیر امور خارجه سوریه به عراق سفر دیپلماتیکی داشتند و مقدمات این ملاقات را تنظیم کردند. علاوه بر این، دولت عراق به طور رسمی از جولانی برای نشست در اتحادیه عرب در سال جاری که در بغداد برگزار می شود، دعوت کرد.

نکات کلیدی

• نیاز مبرم سوریه به نفت و روابط تجاری با عراق: وضعیت بسیار بد اقتصادی سوریه ایجاب می کند این کشور توافق برای بازگشایی رسمی گذرگاه‌های مرزی و واردات نفت از مبدأ عراق را در اولویت سیاست خارجی خود قرار دهد. اقدامی که انتظار می‌رود با دیدار اخیر سودانی و جولانی به تسهیل تجارت و ازسرگیری همکاری‌های اقتصادی میان دو کشوری که سال‌ها به واسطه جغرافیا، تاریخ و منافع امنیتی مشترک به هم پیوند خورده‌اند، منجر شود.
  
  
• این دیدار به شدت در جامعه عراق بازخورد منفی داشت: بسیاری از رهبران سیاسی عراق مخالف حضور جولانی در نشست اتحادیه عرب در بغداد هستند. برای نمونه قیس خزعلی، دبیرکل عصائب اهل حق درباره دعوت نخست‌وزیر عراق از جولانی برای شرکت در اجلاس عربی بغداد گفت، با توجه به حکم بازداشت معتبر علیه حاکم موقت سوریه و حضور یافتنش در عراق، اعمال قانون و دستگیری وی به وسیله نیروهای امنیتی امکان دارد عواقبی به همراه داشته باشد. با توجه به این موضوع و مطابق با اصل تفکیک قوا، تصمیمات قوه قضائیه عراق باید مورد پایبندی و احترام همه قرار گیرد. البته جولانی موافقانی ازجمله خمیس الخنجر، حلبوسی و ... در عراق دارد که قاطبه آن از اهل سنت هستند.
  
  
• دولت جولانی با حمایت مستقیم ترکیه و قطر در چند ماه گذشته حمایت گسترده ای از کشورهای عربی منطقه و کشورهای غربی دریافت کرد: گسترش روابط دیپلماتیک همگام با تعلیق برخی تحریم های دولت سوریه و ارسال کالا و خدمات و سرمایه گذاری در دمشق، نشان دهنده این واقعیت است که عراق به دلایل مختلف سیاسی و امنیتی و اقتصادی، همگام با غرب و اعراب اقدام به پذیرش حاکمان موقت سوریه خواهد کرد.
  
  
• بغداد در سالیان اخیر نقش فعالی در میانجیگری میان کشورهای منطقه ازجمله ایران و عربستان و ایران و مصر داشت: این مهم وزن سیاسی  این کشور را به عنوان میانجی گر در تحولات منطقه افزایش داده است. عراق با رویکرد میانجیگری فعال و اقتصاد رو به رشد با پروژه های بزرگ بندر فاو، جاده توسعه و انعقاد توافقنامه های راهبردی با آمریکا، فرانسه و انگلیس و نیز دیپلماسی فعال منطقه ای و فرامنطقه ای به دنبال بازگشت پر قدرت به عنوان یکی از بازیگران بزرگ میان کشورهای عربی است. این دیدارها نشان دهنده تلاش عراق برای ایفای نقش فعال تر در بحران سوریه و گسترش روابط منطقه ای همزمان با حفظ رویکردهای امنیتی برای ارتقای جایگاه منطقه ای است. این راهبرد نیازمند توازن میان منافع داخلی، فشارهای منطقه ای و فرامنطقه ای است.
  
  
• ترکیه و قطر در سقوط نظام بشار اسد و روی کار آمدن دولت اخوانی در سوریه نقش برجسته ای داشته اند: این دو کشور در بازتعریف توازن قدرت در سوریه و کاهش عمق راهبردی جمهوری اسلامی ایران در این کشور، به دنبال همراه ساختن عراق در تحولات مرتبط با سوریه هستند. محور اخوانی که در سوریه به قدرت رسید، در تضاد با محور مقاومت قرار دارد.   
  
  
• دولت عراق به دنبال جلوگیری از سرایت ناآرامی های سوریه و حملات تروریستی داعش و بحران اردوگاه الهول و جنگ داخلی در خاک خود است: از این رو یکی از مهمترین محورهای دیدار اخیر بر همکاری امنیتی متمرکز بود که سفر رئیس دستگاه اطلاعاتی عراق به بغداد مؤید این واقعیت است.   
  
  
• همکاری امنیتی بغداد، آنکارا، دمشق و امان در مبارزه با تروریسم ادعایی غرب، بدون مشارکت جمهوری اسلامی ایران به معنای کم رنگ کردن عمق راهبردی ایران در تحولات منطقه ای معنا می شود: این مهم از راهبردهای کلان محور اخوانی در هماهنگی با غرب و رژیم صهیونیستی قرار دارد.   
  
  
• دیدار محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق با جولانی در حالی انجام شد که نقش آمریکا به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در منطقه را نمی‌توان نادیده گرفت: این نشست دیپلماتیک همزمان با با اعلام خروج نیروهای آمریکایی از سوریه برگزار شد که در واقع در چارچوب روابط پیچیده سیاسی و امنیتی منطقه ای قرار دارد که آمریکا در آن نقش مهمی ایفا می‌کند. اعلام خروج نیروهای آمریکایی از سوریه در بازه زمانی نزدیک به این نشست، کاتالیزوری برای بازیگران منطقه ای ازجمله ترکیه و عراق در تحولات مرتبط با سوریه عمل می کند.

آمریکا از ارتباط عراق با سوریه برای کاهش عمق راهبردی ایران در منطقه حمایت می کند، اما در نقطه مقابل با احتیاط به گسترش این مناسبات می نگرد، زیرا دولت سودانی دارای ارتباطات نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران است و پیش تر نقش میانجیگری با عربستان و مصر را داشت و امکان دارد در این روند نقش میانجیگر میان تهران و دمشق ایفا کند. برخی تحلیلگران نشست اخیر را تلاش بغداد برای کمک به ایران برای سازگاری با شرایط جدید منطقه ای همزمان با حفظ منافع عراق عنوان می کنند.

بهره سخن

نقشه تغییر غرب آسیا به صورت کلی بر مبنای از بین بردن نفوذ ایران و سیاست «وحدت میدان ها»ی محور مقاومت استوار است. این مهم از طرف آمریکا و کشورهای غربی  از عراق به صورت رسمی خواسته شده که به وسیله دولتش بازوهای مقاومت را قطع کند. از این رو با توجه به تحولات منطقه و سقوط نظام سوریه، بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه ای به بازتعریف برخی سیاست‌های خود در قبال عراق پرداختند که این مهم تأثیر مستقیمی بر امنیت بغداد خواهد داشت.

بغداد همراه با غرب و کشورهای منطقه ای به دنبال بازتعریف برخی سیاست های کلان خود است که دیدار سودانی با جولانی در این راستا ارزیابی می شود. تغییر سیاست منطقه ای عراق می تواند خطراتی برای جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت به همراه داشته باشد.

می توان این ادعا را مطرح کرد در سالیان اخیر، جهت گیری راهبردی عراق به نفع غرب و ترکیه بوده است که نمود بارز آن را در امضای توافقنامه راهبردی با فرانسه و انگلیس و جاده توسعه ترکیه مشاهده می کنیم. علاوه بر این، در انتخابات پارلمانی اکتبر امکان دارد تغییراتی ایجاد شود و اگر سیاستمداران مخالف یا گروه‌های حمایت ‌شده به وسیله آمریکا یا کشورهای خلیج فارس و ترکیه قدرت یابند، تغییر در سیاست های منطقه ای عراق با فشار بر گروه های مقاومت شدت بیشتری می یابد.

عراق سال جاری میلادی با چالش های راهبردی سیاسی، اقتصادی در سطح داخلی و خارجی مواجه است. ناهماهنگی و رقابت های داخلی شیعیان، موقعیت آنها را در برابر رقبای کرد، سنی و جریان های موسوم به مدنی ها و اکتبری ها تضعیف می کند و بر عملکرد دولت تأثیر منفی خواهد گذاشت. سرنوشت گروه های مقاومت و حشد الشعبی نیز برای عراق و ایران موضوع راهبردی است. 

در هر یک از موارد یاد شده، نیروهای سیاسی شیعه نیازمند داشتن طرح ها و برنامه های مطالعه شده هستند و بایستی به موقع و در زمان مناسب، نقش راهبری خود را ایفا کنند. با وجود این، می توان گفت انتقال سیاسی عراق در سال جاری میلادی نشان دهنده تمرکز بغداد بر ثبات اقتصادی و امنیتی، در میان چالش های مهم داخلی و منطقه ای است.

انتخابات پارلمانی و بودجه همچنان رویدادهای مهمی هستند که مسیر آینده عراق را تعیین خواهند کرد. در این زمینه بایستی گفت، با اجرای برنامه توسعه ملی، عراق امکان دارد شاهد بهبود زیرساخت ها و اقتصاد باشد، اما ثبات سیاسی و امنیتی به حل و فصل اختلافات داخلی و منطقه ای بستگی دارد. علاوه بر این، ثبات اقتصادی آن به سیاست های آمریکا و قیمت جهانی نفت و جلوگیری از فساد در داخل عراق وابسته است.

عراق سال جاری میلادی با چالش های راهبردی سیاسی، اقتصادی در سطح داخلی و خارجی مواجه است

به نظر می آید روند راهبردی غرب برای عراق در سال جاری میلادی بحران سیاسی، رکود اقتصادی، اعتراضات گسترده و بازگشت ناامنی است تا به این وسیله امنیت رژیم صهیونیستی را حفظ و عمق راهبردی محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران را تضعیف کنند. سال جاری ایران و جبهه مقاومت در عراق با چالش‌های چندلایه‌ای مواجه خواهند بود که از بی‌ثباتی سیاسی و امنیتی داخلی تا فشارهای خارجی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی را دربرمی‌گیرد. برای مقابله با این تهدیدها، ایران نیاز به تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و فرامنطقه ای و یافتن راه حل ‌هایی برای کاهش وابستگی عراق به رقبا، فعال سازی و به‌کارگیری سازوکارهای مختلف سیاسی_امنیتی، حقوقی، رسانه‌ای و اقتصادی-اجتماعی داخلی،منطقه ای و فرامنطقه ای برای حفظ منافع کلان و متقابل دوجانبه دارد.

______________________________________________________________________________________________________