تزلزل قدرت نتانیاهو
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ برای سفر دیوانه‌واری که اسرائیلی‌ها، به همراه دولت ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا از الان تا پایان سال برنامه‌ریزی کرده‌اند، آماده شوید؛ زیرا نخست‌وزیر اسرائیل، مردی که تقریباً هر حرکتش به عزمش برای ماندن در قدرت گره خورده است، در حال برنامه‌ریزی و ترسیم کمپین انتخاب مجدد خود، به احتمال زیاد در اوایل سال ۲۰۲۶ است.
موضوع خدمت اجباری سربازی برای یهودیان ارتدکس افراطی به‌تازگی کابینه بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل را متزلزل کرده، اما عنصر دونالد ترامپ از کمپین انتخاب مجدد نتانیاهو جداست. در واقع، رئیس جمهور ایالات متحده امکان دارد تنها عامل شکل دهنده آینده سیاسی نتانیاهو نباشد، اما بی‌تردید یکی از عوامل مهم است.
کابینه فعلی به سومین سال خود نزدیک می‌شود، دستاوردی چشمگیر با توجه به شوک‌های 1.5 سال گذشته
این موضوع به ترامپ که روابطش با نتانیاهو گاهی اوقات پرتنش بوده است، اهرم فشار قابل توجهی می‌دهد و می‌تواند به تلاش نتانیاهو برای گسترش سلطه اش بر چشم‌انداز سیاسی اسرائیل کمک کند یا به آن آسیب برساند.
ترامپ چگونه نقش‌آفرینی خواهد کرد؟
پاسخ این سؤال می‌تواند بر نحوه برخورد ترامپ و نتانیاهو با چالش‌های غزه، ایران و بی‌ثباتی سیاسی در اسرائیل در ماه‌های آینده تأثیر بگذارد. نظام پارلمانی اسرائیل به خاطر آشفتگی‌اش شناخته شده است؛ میانگین دوره تصدی کابینه اسرائیل از زمان استقلال حدود ۱.۹ سال است و اسرائیلی‌ها بیش از تقریباً هر طرف دیگری در سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) به پای صندوق‌های رأی می‌روند.
کابینه فعلی به سومین سال خود نزدیک می‌شود، دستاوردی چشمگیر با توجه به شوک‌های 1.5 سال گذشته. این نخستین کابینه راست‌گراترین در تاریخ اسرائیل است، ترکیبی از حزب لیکود نتانیاهو، احزاب ارتدکس افراطی (حریدیم) و ملی‌گرایان افراطی (به رهبری ایتامار بن گویر و بزالل اسموتریچ).
اگر کابینه به پایان دوره خود برسد، انتخابات باید تا اواخر اکتبر ۲۰۲۶ برگزار شود. اما بی‌تردید نشانه‌هایی وجود دارد که ائتلاف ممکن است تا آن زمان دوام نیاورد؛ ازجمله اینکه کابینه نتانیاهو درگیر بحران خدمت سربازی یهودیان ارتدکس افراطی شده است، یهودیانی که با خدمت اجباری سربازی در اسرائیل مخالفند و خواستار لایحه‌ای هستند که به‌طور رسمی آن‌ها را از خدمت سربازی معاف کند.
هفته گذشته وزیران دو حزب ارتدکس افراطی به دلیل بن‌بست در لایحه خدمت سربازی از کابینه استعفا دادند و عملاً نتانیاهو را با کابینه اقلیت با ۵۰ کرسی (از ۱۲۰ کرسی) تنها گذاشتند. با شروع تعطیلات تابستانی سه ماهه کنست در ۲۷ جولای، نتانیاهو فعلاً قدرت نسبتاً امنی دارد، اما زمان رو به اتمام است.
بی‌بی، مغز متفکر سیاسی در حال آماده‌سازی اقدام بعدی خود و تدوین برنامه‌ای است که انتخاب مجدد و بقای سیاسی اش را تضمین کند. در حالی که جنگ ۱۲ روزه اسرائیل با ایران در ماه ژوئن باعث افزایش اندک آرای وی در نظرسنجی‌ها شد، انتظار می‌رود ائتلاف نتانیاهو همچنان حائز اکثریت آرا نباشد.
گزینه‌های نتانیاهو
نخست‌وزیر اسرائیل برای فرار از این وضعیت گزینه‌هایی دارد، ازجمله توافقی برای آزادی گروگان‌ها، طرحی برای روز بعد از آن شامل خلع سلاح حماس و بیرون راندن بسیاری از فلسطینیان از غزه، توافق با سوریه و مسیری برای عادی‌سازی روابط با عربستان.
بسیاری از این موارد شاید دور از ذهن باشند، اما برای وقوع هر یک از آن‌ها، نتانیاهو به حمایت ترامپ نیاز خواهد داشت. ترامپ در دوره نخست ریاست جمهوری اش نتانیاهو را غرق در اقدامات سیاسی سودمند کرد. وی نخستین سفر خارجی اش را به عربستان و اسرائیل انجام داد، نخستين رئیس جمهور ایالات متحده بود که در دیوار ندبه نماز خواند، اورشلیم را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و سفارت آمریکا را به آنجا منتقل کرد.
ترامپ همچنین حاکمیت اسرائیل را بر ارتفاعات مورد مناقشه جولان به رسمیت شناخت و طرح صلحی اعلام کرد که شهرک‌سازی‌ها را در جای خود باقی می‌گذاشت و 30 درصد کرانه باختری را به اسرائیل اعطا می‌کرد. در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ، محبوبیت نتانیاهو اغلب با اقدامات سیاست خارجی ترامپ گره خورده بود؛ ازجمله وقتی ترامپ سال 2018 از توافق هسته‌ای ایران خارج شد، محبوبیت حزب لیکود نتانیاهو در نظرسنجی‌ها افزایش یافت.
ترامپ برخلاف سایر جاها، در اسرائیل از محبوبیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، به طوری که ۶۹ درصد افراد مورد بررسی مرکز تحقیقات پیو، نظر مساعدی نسبت به رئیس جمهور آمریکا دارند و این به وی نفوذ زیادی بر سرنوشت سیاست اسرائیل و شخص نتانیاهو می‌دهد.
نتانیاهو شریک ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری‌اش است؟
در نگاه نخست، 6 ماه بعد ریاست جمهوری ترامپ به نظر می‌آید پاسخ مثبت است. ترامپ تعدادی بسته کمکی به نفع اسرائیل ارائه داده است؛ ازجمله تحویل محموله‌های بمب ۲ هزار پوندی که به‌وسیله دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور سابق آمریکا متوقف شده بود؛ لغو تحریم‌ها علیه شهرک‌نشینان کرانه باختری، میزبانی از نتانیاهو در کاخ سفید به عنوان نخستین بازدیدکننده خارجی‌اش، دادن آزادی عمل گسترده به نتانیاهو برای ادامه جنگ در غزه، تأیید طرح‌هایی که به طور ضمنی به جابجایی ساکنان غزه منجر می‌شود و شاید در بزرگترین اقدام خود تاکنون، پیوستن به جنگ اسرائیل با بمباران سه سایت هسته‌ای ایران.
ترامپ همچنین حاکمیت اسرائیل را بر ارتفاعات مورد مناقشه جولان به رسمیت شناخت و طرح صلحی اعلام کرد که شهرک‌سازی‌ها را در جای خود باقی می‌گذاشت
با وجود این، دیدگاه ترامپ نسبت به نتانیاهو همچنان پیچیده است. برخلاف جو بایدن، بیل کلینتون و رونالد ریگان، رؤسای جمهور سابق آمریکا، رویکرد ترامپ به اسرائیل احساسی نیست و به شدت معامله‌گرایانه، موقعیتی و بر مبنای دستاوردهایش عمل می‌کند. ترامپ این واقعیت را پنهان نکرد که در دوره نخست ریاست جمهوری اش درباره ایران احساس می‌کرد به‌وسیله نتانیاهو مورد سوءاستفاده قرار گرفت و وقتی نخست وزیر به بایدن نزدیک شد، نتانیاهو را به دلیل حمایت سیاسی‌اش ناسپاس دید.
در چند ماه گذشته ترامپ اقداماتی انجام داده که نتانیاهو را در مواردی که به نفعش بوده، به حاشیه رانده است؛ ازجمله آغاز گفت‌وگو با حماس، توافق با حوثی‌ها بدون اطلاع اسرائیل، اعلام مذاکره با ایران با وجود مخالفت نتانیاهو و لغو تحریم‌های سوریه با وجود مخالفت‌های نتانیاهو.
در واقع، گزارش شده است ترامپ زمانی که اسرائیل تنها کلیسای مسیحی غزه را ۱۷ ژوئیه بمباران کرد، خشمگین شد و نتانیاهو را وادار به عذرخواهی کرد. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد تیم ترامپ اعتقاد دارد نتانیاهو پس از بمباران سوریه به‌وسیله اسرائیل، کنترل اوضاع را از دست داده است.
هم‌زمان با ترسیم آینده سیاسی نتانیاهو، عامل ترامپ به ویژه در تلاش‌هایش برای به حداکثر رساندن موفقیت‌ها و به حداقل رساندن نقاط ضعفش، بسیار پررنگ می‌شود. ترامپ نه تنها در اسرائیل محبوب‌تر از نتانیاهوست، بلکه ایالات متحده نقش محوری در اعتباربخشی به روایت نتانیاهو درباره دو مورد از مهم‌ترین دستاوردهای امنیت ملی اش دارد؛ ادامه جنگ غزه (ازجمله آزادی گروگان‌های حماس) و ادامه فشار بر ایران.
اگر ترامپ با فشار بر نتانیاهو برای پایان دادن به جنگ با حماس (که اکثریت مردم اسرائیل خواهانش هستند) بدون دستیابی به هدف اعلام شده خود یعنی «پیروزی کامل» بر حماس و بازگشت به دیپلماسی با ایران، مسیر خود را تغییر دهد، نتانیاهو امکان دارد با ائتلاف راست‌گرای خود دچار مشکل شود که با روایت پیروزی خودش در تضاد است.
نتانیاهو علاقه حیاتی دارد به اندازه کافی برای خشنودی ترامپ تلاش کند، اما نه آنقدر که باعث شود شرکای راست‌گرا وی را رها کنند. چیزی که نتانیاهو نمی‌تواند تحمل کند، از دست دادن ترامپ و خراب کردن روابطش با واشنگتن است.
ترامپ از نفوذ بر نتانیاهو بهره می‌برد؟
کنست پایان ماه ژوئیه تعطیل می‌شود و تا اواخر اکتبر، پس از تعطیلات یهودی، تشکیل جلسه نخواهد داد. مدت‌ها پیش از آن، نتانیاهو احتمالاً با موافقت با پیشنهاد ایالات متحده برای آزادی گروگان‌های بیشتر در ازای آتش‌بس دو ماهه و توافق بر سر تحویل کمک‌ها، پیروزی دیگری را به ترامپ تقدیم خواهد کرد.
بعید است اختلاف نظر بزرگی میان اسرائیل و ایالات متحده بر سر ایران ایجاد شود، مگر اینکه تهران و واشنگتن به طرز معجزه‌آسایی خود را در نزدیکی توافق بر سر موضوع هسته‌ای بیابند که اسرائیل با آن مخالف است. درباره سوریه، نتانیاهو امکان دارد به اندازه کافی باهوش باشد تا حملات نظامی که مقام‌های دولت ترامپ را خشمگین کرده است، اصلاح کند.
بعید است برنامه‌ریزی برای روز بعد درباره غزه شتاب بیشتری بگیرد، زیرا حماس همچنان گروگان‌ها را در اختیار دارد و اگر گزارش‌ها مبنی بر اینکه اسرائیل به دنبال کمک کابینه برای یافتن کشورهایی است که فلسطینیان را بپذیرند، درست باشد؛ شاید اختلاف نظر کمی میان اسرائیل و ایالات متحده بر سر گام‌های بعدی درباره غزه وجود داشته باشد.
ترامپ چه می‌خواهد؟
از آنجایی که پایان دادن به جنگ‌ها یکی از شعارهای اوست، می‌خواهد اعتبار دستیابی به آن در غزه را به خود اختصاص دهد. البته دستیابی به صلح یکی دیگر از اهداف اوست، هرچند تصور چیزی پایدار میان اسرائیلی‌ها و فلسطینیان در آینده نزدیک دشوار است. واشنگتن از حاشیه نظاره‌گر بوده است که اسرائیل زمینه را برای الحاق کرانه باختری به خاک خود، به جز نام، فراهم می‌کند.
برخی تحلیلگران معتقدند، اگر ماه اکتبر توافقی درباره خدمت اجباری یهودیان ارتدکس افراطی حاصل نشود، انتخابات زودهنگام در مدت چند ماه برنامه‌ریزی خواهد شد. وعده‌های انتخاباتی نتانیاهو شامل انتخاب شدن برای تکمیل این مأموریت، آزادی گروگان‌های باقی‌مانده و هموار کردن راه برای عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی بود.
همچنین موضوع محاکمه نتانیاهو که چندان بی‌اهمیت نیست و فقدان هرگونه پاسخگویی در قبال قصور امنیتی اسرائیل که پیش از حمله حماس در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ رخ داد، وجود دارد.
احتمال دیگر اینکه موضوع سربازگیری به نحوی حل شود و کابینه فعلی به دنبال کردن دستور کار راست‌گرایانه خود ادامه دهد و به ضرب‌المثل طعنه‌آمیز بنجامین فرانکلین درباره استعمارگران آمریکایی و بریتانیایی استناد کند، «یا باید همه با هم باشیم یا همه جدا از هم باشیم». هر مسیری که نتانیاهو انتخاب کند (چه به سمت مرکز حرکت کند و چه کاملاً در سمت راست باقی بماند) به حمایت ترامپ نیاز خواهد داشت.
برای ترامپ که روی هر موضوعی متمرکز است، نتانیاهو مهره‌ای ثابت است. ترامپ امکان دارد از نخست وزیر اسرائیل خوشش نیاید یا به وی بی اعتماد باشد، اما بی‌بی می‌تواند مفید تلقی شود، زیرا همیشه آماده است از ترامپ تعریف و وی را نسخه مدرن هری ترومن و دیگران توصیف کند. در نهایت، نتانیاهو به ترامپ فرصت داد تا کارشناسان و اسلاف خود را با اولویتی جدید شگفت‌زده کند؛ یعنی ادعای موفقیت در «نابودی» برنامه هسته‌ای ایران بدون جنگ بزرگ.
هرچند تصور این موضوع اکنون دشوار است، ولی نتانیاهو می‌تواند هدیه دیگری به وی بدهد؛ توافق عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل و جایزه نوبل دست‌نیافتنی. حمایت از نتانیاهو که محبوب راست یهودی و بسیاری از جمهوری‌خواهان، به ویژه مسیحیان انجیلی قدیمی‌تر است، سیاست هوشمندانه‌ای نیز هست و به ترامپ کمک می‌کند تا دموکرات‌هایی را که نمی‌توانند نخست‌وزیر را تحمل کنند، به عنوان ضداسرائیل به تصویر بکشد.
ترامپ در روابط با نتانیاهو کارت‌های بیشتری نسبت به وی دارد، اما هنوز نوعی وابستگی و نیاز متقابل میان‌شان وجود دارد. اگر ترامپ پیروزی بزرگتر یا بهتری را با نخست‌وزیر دیگری در اسرائیل ببیند، نتانیاهو را رها خواهد کرد، اما اگر انتخابات برگزار شود، احتمالاً ترامپ شیطان تسلیم‌شده‌ای را که می‌شناسد به شیطانی که نمی‌شناسد ترجیح خواهد داد.