رویکرد مسکو و تهران به «مسیر ترامپ»

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ اسرائیل از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون با یمن، لبنان و ایران در جنگ بوده است. هرچند جنگ اسرائیل و ایران متوقف شده، اما هر لحظه احتمال آغاز مجدد آن وجود دارد. طبق برخی گزارش‌ها، روسیه و چین از ایران در جنگ مشترک با اسرائیل و آمریکا حمایت خواهند کرد.

آذربایجان سال ۲۰۲۰ با ارمنستان بر سر اختلاف ارضی در قره باغ کوهستانی وارد جنگ شد

در مقابل دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا با دور زدن ایران و روسیه در منطقه راهبردی قفقاز به دنبال آسیب رساندن به آن‌هاست تا ضربه بزرگی به ترکیب ژئوپلیتیکی روسیه و ایران وارد کند.  ترامپ هشتم آگوست، آذربایجان و ارمنستان را مجبور به امضای تفاهم نامه صلح کرد که به آمریکا اجازه می‌دهد درست در همسایگی ایران مستقر شود. الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان و نزدیکترین متحد اسرائیل، به نوعی امتداد اسرائیل در خارج از کشورش محسوب می‌شود؛ به طوری که وی نیز خواستار دریافت جایزه نوبل از ترامپ شده است.

آذربایجان روزگاری بخشی از ایران بود، اما به تسلط اتحاد جماهیر شوروی درآمد که پس از فروپاشی آن، به کشوری جدید تبدیل شد. باکو پس از استقلال با ایالات متحده، اروپا و اسرائیل مشارکت داشته و در مقابل ایران با روسیه و چین همسوست. در واقع، ایران و آذربایجان رویکرد همسو ندارند، به ویژه اینکه تهران به تازگی باکو را به همکاری با اسرائیل در جاسوسی متهم کرده؛ اقدامی که به کشته شدن چندین فرمانده نظامی ایران و دانشمندان هسته‌ای منجر شده است.

آذربایجان کشوری مسلمان با ۶۵ درصد شیعه و ۳۵ درصد سنی، سال ۲۰۲۰ با ارمنستان که ۹۵ درصد آن مسیحی است، بر سر اختلاف ارضی در قره باغ کوهستانی وارد جنگ شد. به احتمال زیاد اسرائیل از پایگاه‌های نظامی آذربایجان به ایران حمله کرد. اکنون ترامپ نمی‌خواهد آذربایجان درگیر چالش دیگری به ویژه با ارمنستان شود، از این رو تصمیم گرفت برای نابودی اهداف ژئوپلیتیکی روسیه و ایران، به آذربایجان پاس گل دهد؛ به طوری که آذربایجان و ارمنستان اعلام کردند، به دشمنی ۳۵ ساله خود پایان می دهند و با کنسرسیوم خصوصی آمریکایی برای کنترل کریدور راهبردی در مرز ایران موافقت کردند. 

در این راستا و به زودی کریدور زنگزور با عنوان «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» (TRIPP) از جنوب ارمنستان عبور و آذربایجان را به منطقه نخجوان متصل خواهد کرد و ایالات متحده برای ۹۹ سال آینده، در حاکمیت ارمنستان آنجا را کنترل خواهد داشت.

البته پیش از امضای توافق ایران هشدارهایی داده بود. تهران همواره این پروژه را «طرح گوبل» نامیده است که ارتباط ایران با ارمنستان و دسترسی زمینی آن به کشورهای اروپایی را قطع می‌کند. روسیه و ایران ۳۴ سال گذشته در برابر آن مقاومت کرده‌اند، اما اکنون با نام جدیدی یعنی «کریدور زنگزور» مطرح شده و از حامیان این طرح ناتو، ترکیه، اسرائیل و اروپا هستند. جلسات مربوط به این کریدور در ترکیه، ابوظبی و امارات متحده عربی بدون حضور روسیه برگزار شد.

ایران تردید دارد این طرح صرفاً توسعه جاده‌ای باشد، بلکه بیش از پروژه ای اقتصادی است و اسرائیل از حریم هوایی این کریدور می‌تواند برای حمله به تهران استفاده کند. همچنین، احتمال دارد آذربایجان و ارمنستان به ناتو بپیوندند، زیرا ۲۴ آوریل ۲۰۲۶ و در استانبول با حضور ترامپ، امانوئل مکرون، رجب طیب اردوغان، نیکول پاشینیان و علی‌اف توافق‌نامه صلح جامع میان آذربایجان و ارمنستان امضا خواهد شد. امنیت کریدور به وسیله کنسرسیوم اداره و به ناتو سپرده خواهد شد.

این موضوع به وضوح خطوط قرمز روسیه و ایران را نقض کرده است. روسیه صرفاً به این دلیل وارد جنگ با اوکراین شد که این کشور به دنبال پیوستن به ناتو بود. اکنون این پرسش مطرح است، اگر پروژه به مرحله اجرا برسد، ایران و روسیه چه واکنشی به آن نشان خواهند داد؟ 

ایران تردید دارد این طرح صرفاً توسعه جاده‌ای باشد، بلکه بیش از پروژه ای اقتصادی است و اسرائیل از حریم هوایی این کریدور می‌تواند برای حمله به تهران استفاده کند

به باور عمومی ایران، کریدور شامل ناتو، آمریکا، اروپا، اسرائیل و پان ترکیسم است. اقتصاد تنها بهانه است و زنگزور لایه‌های عمیق‌تری دارد. آیا تاکنون مانعی بر سر راه اقتصاد وجود داشته است؟ خیر. بیش از ۳۰ سال ایران آزادانه اجازه اتصال آذربایجان و ارمنستان را داده است. کریدور ارس نیز در حال ساخت و مسیر را کوتاه‌تر خواهد کرد. بنابراین، ایالات متحده پس از ۳۴ سال تلاش می‌کند با استفاده از مهره‌های خود، پاشینیان و علی‌اف، طرحش را اجرا کند.

راهبرد ایالات متحده ساده و آن منزوی کردن روسیه است. اما واقعیت اینکه روسیه سال ۲۰۲۰ میانجی صلح میان ارمنستان و آذربایجان شده بود. بنابراین، هدفش بیرون راندن روسیه از قفقاز است؛ اما روسیه به مانند خرسی خفته اما با چشمانی باز، تصمیم گرفته این اقدام قریب‌الوقوع را خنثی کند. برای نمونه، مسکو تأسیسات انرژی آذربایجان را در داخل اوکراین بمباران و  به تازگی آذربایجان روزنامه‌نگاران روسی را به اتهام جاسوسی دستگیر کرد.

دیدار اخیر ولادیمیر پوتین و ترامپ برای تعیین سرنوشت جنگ اوکراین انجام شد. اما پیش از این ملاقات، اقدام راهبردی ترامپ، ایران را تحریک کرده است؛ به طوری که مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران با نخست وزیر ارمنستان تماس تلفنی گرفت و به وی درباره هرگونه مداخله نظامی و امنیتی ایالات متحده هشدار داد. باید منتظر ماند و دید در ارمنستان، دروازه قفقاز، چه روی خواهد افتاد؛ اما پیش از آن، احتمالاً جنگ تمام عیار اسرائیل و ایران نیز در راه است و ابرهای جنگ بر فراز هند و پاکستان نیز در حال پرواز هستند. آیا همه این موارد به جنگ جهانی سوم منجر خواهد شد؟