به گزارش «راهبرد معاصر»؛ توافق صلح ارمنستان و آذربایجان با میانجیگری آمریکا که هشتم اوت ۲۰۲۵ در واشنگتن امضا شد و شامل توسعه کریدور زنگزور (به اصطلاح آمریکایی ها «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بینالمللی») به مدت ۹۹ سال تحت مدیریت آمریکاست، نقطه عطفی در معادلات ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی محسوب میشود. این کریدور که قرار است از استان سیونیک ارمنستان، آذربایجان را به نخجوان و در نهایت به ترکیه و اروپا متصل کند، نگرانیهای جدی امنیتی و اقتصادی برای روسیه به همراه داشته است.
روسیه درصدد است تا کنترل مسیرهای ترانزیتی و انرژی را در قفقاز جنوبی به دست بگیرد
قفقاز جنوبی از دیرباز نقش اساسی در توسعه امپراتوری های روسیه و هرگونه فعل و انفعالات و تحولات این بخش مورد توجه قرار داشته است. قفقاز جنوبی به دلیل موقعیت راهبردی خود بهعنوان دروازهای میان اروپا، آسیای میانه و غرب آسیا، برای روسیه اهمیت حیاتی دارد. این منطقه نهتنها بخشی از «خارج نزدیک» (Near Abroad) روسیه است، بلکه بهعنوان سپر امنیتی در برابر نفوذ ناتو و غرب عمل میکند. یکی از ملاحظات امنیتی روسیه در این منطقه حفظ نفوذ سیاسی و نظامی خود است. روسیه از طریق سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) و حضور نیروهای نظامی خود در ارمنستان، بهویژه پایگاه نظامی گیومری، نفوذ خود را در قفقاز جنوبی حفظ کرده است. هرگونه کاهش این نفوذ میتواند به تضعیف جایگاه روسیه بهعنوان قدرت مسلط منطقه منجر شود و رویکردهای غرب گرایانه نیکول پاشینیان می تواند این مهم را به چالش بکشد.
روسیه درصدد است تا کنترل مسیرهای ترانزیتی و انرژی را در قفقاز جنوبی به دست بگیرد. قفقاز جنوبی یکی از مسیرهای کلیدی انتقال انرژی از دریای خزر به اروپا و روسیه به دنبال حفظ کنترل یا نظارت بر این مسیرها برای جلوگیری از وابستگی کشورهای منطقه به غرب است. کریدور زنگزور با اتصال مستقیم آذربایجان به نخجوان و ترکیه، مسیر ترانزیتی مستقلی از آسیای میانه به اروپا ایجاد میکند که وابستگی به مسیرهای تحت کنترل روسیه را کاهش میدهد. این امر میتواند به حاشیهنشینی اقتصادی روسیه در منطقه منجر شود. تقویت محور ترکیه-آذربایجان با تقویت پروژههای پانترکیسم، ترکیه را بهعنوان هاب انرژی و تجارت آسیا و اروپا تثبیت میکند. این موضوع جایگاه اقتصادی روسیه را در بازارهای انرژی اروپا تضعیف خواهد کرد.
به نظر می رسد کریدور زنگزور با حمایت آمریکا و احتمالاً اروپا، بهعنوان بخشی از راهبرد مهار اقتصادی روسیه و چین عمل میکند. این کریدور میتواند جایگزینی برای مسیرهای ترانزیتی تحت نظارت روسیه، مانند کریدور شمال-جنوب باشد که ایران و روسیه در آن سرمایهگذاری کردهاند. با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند تأثیر اقتصادی این کریدور ممکن است در کوتاهمدت محدود باشد، زیرا زیرساختهای لازم برای بهرهبرداری کامل از آن هنوز تکمیل نشده و هزینههای عملیاتی آن بالا خواهد بود. با این وجود، در بلندمدت، این کریدور میتواند با تقویت محور ترکیه-آذربایجان، به کاهش درآمدهای ترانزیتی و انرژی روسیه منجر شود.
معاون نخست وزیر روسیه اعلام کرد، مسکو با سرمایهگذاری آمریکاییها در زنگزور مشکلی ندارد، اما حضور نیروهای امنیتی-نظامی روسیه و نظارت بر این مسیر باید مدنظر قرار گیرد
یکی از ملاحظات جدی روسیه به ویژه در سالهای اخیر، حضور ناتو و نیروهای غربی در نزدیکی مرزهای روسیه، بهویژه در قفقاز است که به عنوان خط قرمز امنیتی مسکو محسوب میشود. این منطقه بهعنوان حائل ژئوپلیتیکی در برابر نفوذ غرب عمل میکند؛ بنابراین میزان حضور اعضای ناتو می تواند سطح واکنش روسیه را مشخص نماید.
روسیه به ثبات مرزهای جنوبی خود بسیار حساس است و هرگونه بیثباتی در قفقاز جنوبی میتواند به سرریز شدن ناامنی به مناطق قفقاز شمالی روسیه، مانند چچن و داغستان منجر شود. توافق زنگزور، با واگذاری مدیریت یک مسیر راهبردی به آمریکا، مستقیماً این الزامات را به چالش میکشد. حضور آمریکا در کریدور میتواند به استقرار غیرمستقیم ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه منجر شود که از منظر مسکو تهدیدی جدی است. ارمنستان از قدیم به عنوان متحد سنتی روسیه محسوب می شده و با نزدیکی به غرب و مشارکت در این پروژه، ممکن است وابستگی اقتصادی خود را به مسکو کاهش دهد که این امر میتواند به کاهش نفوذ اقتصادی روسیه در این کشور منجر شود.
به نظر می رسد با توجه به درگیری روسیه در پرونده اوکراین فعلا مسکو به دلیل ملاحظات امنیتی و اقتصادی، احتمالاً با توافق زنگزور بهطور غیرمستقیم مقابله خواهد کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه هشدار داد دخالت آمریکا در این طرح میتواند به بی ثباتی امنیتی در منطقه منجر شود که نشان دهنده نگرانی عمیق مسکو از حضور ناتو در نزدیکی مرزهایش است. گرچه معاون نخست وزیر روسیه ۱۵ اوت ۲۰۲۵ در پستی در شبکه اجتماعی X اعلام کرد، روسیه با سرمایهگذاری آمریکاییها در زنگزور مشکلی ندارد، اما حضور نیروهای امنیتی-نظامی روسیه و نظارت بر این مسیر باید مدنظر قرار گیرد. او به ماده ۹ توافقنامه سهجانبه ۲۰۲۰ روسیه، آذربایجان و ارمنستان بهعنوان مبنای حقوقی این ادعا استناد کرد اما تحلیلگران معتقدند، مذاکرات صلح اوکراین و سیاست پوتین در زمینه کسب بیشترین امتیازات در اوکراین موجب شده است این کشور فعلا واکنش تندی نشان ندهد، اما به نظر می رسد در دراز مدت این مسئله حساسیت های روسیه را برانگیزد.