پیامدهای همکاری ایران و روسیه در حوزه انرژی
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ امضای توافقنامه مشارکت جامع راهبردی به وسیله رؤسای جمهور ایران و روسیه در مسکو به نقطه عطفی مهم در گسترش همکاری دو کشور در بخش کلیدی انرژی و پس از تصویب در مجالس و تأیید نهادهای داخلی دو کشور، عملاً به بازی برد-برد و گامی مهم در ارتقای روابط دوجانبه به سطحی جدید، بلندمدت و راهبردی تبدیل شده است.
با وجود حرکت ایران در زمینه تولید برق هسته‌ای، این انرژی سهم حدوداً یک درصدی در سبد منابع تولید برق کشور دارد
همکاری در حوزه انرژی اصل اساسی همکاری راهبردی است و دو کشور قصد دارند صنایع انرژی داخلی خود را تقویت کنند، تأثیر تحریم‌های غرب را کاهش و امنیت انرژی بلندمدت را افزایش دهند. بنابراین، در یک سال گذشته روند همکاری‌های چندوجهی در حوزه انرژی شتاب گرفته است، به طوری که رایزنی درباره همکاری‌ها در دیدار اخیر رؤسای جمهور ایران و روسیه در چین نیز پررنگ بود.
۱۸ سپتامبر وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه در تهران دیدار و درباره همکاری‌های دوجانبه در بخش‌های سوخت و انرژی و اجرای توافقات حاصل شده در هجدهمین اجلاس کمیسیون بین دولتی گفت وگو کردند. در واقع، سفر اخیر وزیر انرژی روسیه به تهران و دیدارش با مقام های ایرانی، گامی جدید در راستای تقویت مشارکت راهبردی دو کشور در زمینه‌های نفت، گاز و برق، افزایش مبادلات برق و تقویت سرمایه‌گذاری‌های مشترک در زیرساخت‌های انرژی و همگرایی در کریدورهای انرژی و احتمالاً افزایش تحریم‌های غرب علیه هر دو کشور انگیزه‌ای قوی برای حفظ و تقویت روابط دوجانبه در حوزه انرژی خواهد بود.
اهمیت مشارکت هسته‌ای
با وجود حرکت ایران در زمینه تولید برق هسته‌ای، این انرژی سهم حدوداً یک درصدی در سبد منابع تولید برق کشور دارد. در حال حاضر، حدود ۱۰ درصد برق جهان از انرژی هسته‌ای تأمین می‌شود و ایران برای رسیدن به سطح جهانی تولید برق باید پنج تا ۹ برابر برق هسته‌ای تولید کند.
یکی از راهبردهای مهم انرژی ایران در سال‌های اخیر، توسعه تولید برق هسته‌ای بوده است و براساس چشم‌انداز ۲۰ ساله، ۱۰ درصد برق کشور باید به وسیله انرژی هسته‌ای تأمین می‌شد. در واقع، گسترش همکاری‌های بین‌المللی یکی از محوری‌ترین راهبردهای ایران برای توسعه تولید برق هسته‌ای است.
امضای قرارداد اخیر ۲۵ میلیارد دلاری میان تهران و مسکو برای ساخت چهار نیروگاه هسته‌ای جدید در استان هرمزگان، گامی بزرگ در راستای تحقق راهبرد «تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای» و حل مشکلات موجود در زمینه ناترازی انرژی، مطابق اسناد راهبردی است.
همچنین، ایران و روسیه در زمینه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک به توافقات اولیه دست یافته‌اند. به باور مسئولان هسته‌ای ایران، موضوع نیروگاه‌های کوچک مقیاس از اهمیت بالایی برخوردار هستند و آینده جهان به سمت چنین نیروگاه‌هایی در حال حرکت است. از این رو، می‌توان بخش مهمی از فناوری ساخت آن‌ها را از روسیه دریافت کرد.
ابعاد دیگر همکاری
سال‌های اخیر همکاری ایران و روسیه در حوزه برق نیز افزایش چشمگیری داشته است. ایران و روسیه در زمینه‌های فنی و مهندسی مرتبط با استخراج و پالایش نفت و گاز همکاری گسترده‌ای داشته اند و شرکت‌های روسی در پروژه‌های نفت و گاز ایران مشارکت دارند.
بر اساس اسناد بالادستی، شرکت ملی گاز ایران موظف به تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه‌ای و یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این راستا، همکاری با روسیه است. از دیدگاه تهران، همکاری با روسیه و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا گامی مهم در مسیر تبدیل ایران به هاب انرژی منطقه‌ای است. بنابراین، تقویت روابط انرژی نه تنها بُعد اقتصادی دارد، بلکه چارچوبی را برای هر دو کشور برای ایجاد اتحادهای جدید انرژی فراهم می‌کند.
پس از سفر وزیر نفت ایران به مسکو احتمالاً صادرات گاز روسیه به شمال ایران از اواخر سال جاری و براساس برآورد تهران، دریافت گاز روسیه به وسیله آذربایجان آغاز خواهد شد. در واقع، همکاری گازی بازار جدیدی برای روسیه ایجاد و نیازهای انرژی مناطق شمالی آن را تأمین می‌کند. هدف مشترک دو کشور فراهم کردن شرایط تحویل سالانه ۵۵ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه به ایران است، اما خطوط لوله موجود ظرفیت ترانزیت حدود ۲ میلیارد متر مکعب در سال دارد. بنابراین، ساخت خط لوله گاز جدید میان دو کشور در دستور کار قرار دارد.
پس از سفر وزیر نفت ایران به مسکو احتمالاً صادرات گاز روسیه به شمال ایران از اواخر سال جاری و براساس برآورد تهران، دریافت گاز روسیه به وسیله آذربایجان آغاز خواهد شد
ایده ایجاد خط لوله مستقیم برای انتقال گاز روسیه به پاکستان و هند به وسیله ایران، پروژه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی با ابعاد چندلایه است. اهمیت اتصال مستقیم گاز ایران، آسیای جنوبی و روسیه عملاً تهران را به هاب انتقال گاز منطقه‌ای تبدیل خواهد کرد.
جدا از توافق ۴۰ میلیارد دلاری میان دو کشور برای توسعه میادین گازی ایران، قرارداد ۴ میلیارد دلاری دیگری نیز برای توسعه هفت میدان نفتی ایران در حال نهایی شدن است. چندین تفاهم‌نامه با شرکت‌های بزرگ روسی در حوزه صنایع بالادستی و نوسازی زیرساخت‌های انرژی ایران می‌تواند همکاری‌های انرژی ایران و روسیه را گسترش دهد.
چشم‌انداز روابط
چشم‌انداز همکاری بلندمدت و اتحاد انرژی روسیه و ایران به عوامل داخلی و بین‌المللی، مدیریت تحریم‌ها، تداوم همکاری مستمر، غلبه بر موانع زیرساختی و سازگاری با تحولات بحران‌های بین‌المللی و منطقه‌ای بستگی دارد. همچنین، ادامه فشار غرب بر هر دو کشور به احتمال زیاد انگیزه‌ای قوی برای حفظ و تقویت روابط دوجانبه در حوزه انرژی خواهد بود.
بدون تردید، اتحاد انرژی روسیه و ایران می‌تواند بر مسیرهای جریان انرژی و خطوط لوله جدید گاز تأثیر بگذارد. حتی همکاری انرژی ایران و روسیه می‌تواند به ظهور کریدور بزرگ انرژی اوراسیا کمک کند. در این میان، قراردادهای مشترک بیشتر در زمینه گاز طبیعی، ساخت نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها، انرژی هسته‌ای، حضور بیشتر شرکت‌های روسی در ایران، تبادل انرژی، هماهنگی سیاست‌های نفت و گاز در چارچوب اوپک پلاس و اوپک گاز قابل پیش‌بینی است. از همین روی، انتظار می‌رود سهم انرژی در چشم‌انداز افزایش تجارت دوجانبه سالانه به ۴۰ میلیارد دلار افزایش یابد.