مستند «منهای نفت»/ چرا 63 درصد ایرانی ها برنج خارجی مصرف می کنند؟ + فیلم

به گزارش راهبرد معاصر؛ مستند منهای نفت در قسمت ششم به صنعت برنج، مشکلات و راهکارهای توسعه آن پرداخت و با سفر به استان های شمالی پای درد دل فعالان و کشاورزان این حوزه نشست و نشان داد چگونه با مدیریت صحیح، می توان کشور را از واردات برنج بی کیفیت خارجی رها کرد و با توسعه صادرات، ارزآوری داشت.

بر اساس این گزارش، برنج یکی از اصلی ترین اجزای سفره ایرانی ها است و برنج ایرانی یکی از مرغوب ترین برنج های دنیا است. طی چند سال گذشته کاشت برنج ارگانیک در مزارع شمال کشور رو به گسترش است که می تواند به افزایش صادرات این محصول کمک کند.

امکان تولید و صادرات برنج ارگانیک، در صورت حمایت مسئولان
برنج ارگانیکی برنجی است که در تولید آن هیچ گونه نهاده های شیمیایی به کار نمی رود و این روند دو الی سه سال بسته نوع استفاده از زمین پیش از آن دوره گذار دارد تا گواهی ارگانیک اخذ شود. در حال حاضر تنها یک نفر در استان گیلان به کشت برنج ارگانیک اقدام کرده است! در این زمین، بذرها تراریخته نیستند و از نظر ژنتیکی دستکاری نشده اند و بذر خودمصرفی محسوب می شود. یکی از محصول سال جاری برای بذر سال آینده کنار گذاشته می شود.

بذر تراریخته علاوه بر آنکه ممکن است عوارضی داشته باشد، انحصار ایجاد می کند چون تولید یا واردات آن بذر در انحصار یک یا چند نفر است و باقی کشاورزان باید از آنها با هر شرایطی که مشخص کنند خرید داشته باشند. در مقابل خودمصرفی و کشت ارگانیک از ذخایر ژنتیکی بذر کشور حراست می کند و مانع از نابودی آن می شود.

به گزارش مستند منهای نفت، در کشت ارگانیک میزان محصول در نسبت با کشت غیرارگانیک می تواند کاهش پیدا کند اما یک کشاورز گیلانی با تجربه 8 ساله کشت ارگانیک موفق شده است میزان کاهش محصول خود را به حداقل کاهش دهد. وقتی در مزرعه از بذر ارگانیک استفاده می شود پس از چند سال خاک مزرعه به دلیل بذر با کیفیت غنی می شود و محصول بیشتری می دهد.

به گفته این کشاورز، چرخه تولید محصول برنج باعث اشتغالزایی گسترده می شود و تمرکز روی تولید همین یک محصول بخش بزرگی از بیکاری استان های شمالی را از بین می برد. برنج ارگانیک بازار خوبی دارد و در نمایشگاه محصولات ارگانیک تهران که 10 سال است برگزار می شود، برای محصولات ارگانیک، چندین مشتری برای صادرات وجود داشت که متاسفانه سطح زیر کشت به دلیل عدم حمایت، بالا نبود و اگر حمایت وجود داشت به مراتب محصول بیشتری را تولید می شد.

تاریخچه صنعت برنج
اسناد تاریخی نشان می دهد برنج برای نخستین بار در هند و چین کشت شده است. در ایران نیز از زمان هخامنشیان کشت برنج را داشته ایم و این محصول در گیلان، مازندران و خراسان رواج داشته است. لفظ پلو که برای برنج به کار می رود از دوره صفویه رایج شده است.

برنج از غنی ترین غلات ایت و غذای اصلی نیمی از مردم جهان محسوب می شود. آمارهای سازمان بین المللی غذا نشان می دهند چین با 209 میلیون و 503 هزار تن بزرگترین تولید کننده برنج جهان است که به تنهایی 28 درصد برنج جهان را تامین می کند.

ایران با تولید 2 میلیون و 400 هزار تن برنج در سال، در رتبه 26 جهان قرار دارد و عمده ترین سطوح کشت در استان های مازندران و گیلان قرار دارد. برنج هاشمی، علی کاظمی، دم سیاه، طارم از مهمترین و مشهورترین برنج های ایرانی هستند.

افزایش بازدهی شالی کوبی با فناوری های وطنی
محصول برنج پس از برداشت راهی کارگاه های شالی کوبی می شود تا برنج از سبوس جدا شود. این کار به صورت سنتی در کشور ما انجام می شود اما با ورود جوانان محقق طی سال های اخیر تحولاتی در آن ایجاد شده است.

میزان استخراج برنج از شالی ها بستگی به محصول دارد اما با تکنولوژی های جدیدی که استفاده می شود، از شالی های مرغوب و مرطوب، بیش از 55 الی 57 درصد برنج به دست می آید که 5 درصد آن ضایعات است.

آن گونه که مستند منهای نفت نشان می دهد، آقای رمضانی از فعالان صنعت برنج کشور توانسته است با تغییر دستگاه های شالی کوبی، راندمان تولید محصول برنج را بالا ببرد و محصول بیشتری به کشاورزان دهد.

رمضانی معتقد است محصولات ارگانیک ارزش بالایی دارند و بازار خوبی برای فروش دارند اما رفتن به سمت تولید محصولات ارگانیک نیازمند آموزش کشاورزان است و به دلیل دانش کم، زارعین ما به این سمت نمی روند. با علم روز و کمک کارشناسان نخبه قطعا می توانیم میزان کشت محصولات ارگانیک در کشور را افزایش دهیم.

طی سالیان اخیر روند تولید برنج در کشور بسیار صنعتی تر شده و برنج خیلی ساده تر تولید می شود اما هزینه های بالا باعث شده سود ناچیزی عاید کشاورز شود که نیازمند آموزش است و مسئولان بدانند که شالیکاران ما بسیار آموزش پذیرند و اگر برنامه ریزی دقیقی انجام شود تولید این محصول بسیار افزایش خواهد یافت.

اظهارات غیرکارشناسی مبنی بر توقف کشت برنج به دلیل کم آبی
در سال های قبل، زمزمه هایی شنیده می شود مبنی بر توقف کشت برنج در کشور به دلیل کم آبی و به صرفه نبودن و انتقال آن به سایر کشورها مانند تایلند در قالب کشت فراسرزمینی. کشور تایلند در سال های اخیر، خود با بحران فروش برنج مواجه بوده و پیشنهادات این گونه باعث اشتغال برنج کاران تایلندی بر روی زمین های اجاره ای با محصولات پیش خرید شده می شود. این نظرات غیرکارشناسی در شرایطی مطرح می شود که دانشمندان جوان ایرانی به شیوه های مناسب برای کشت و آبیاری برنج در ایران دست یافته اند که می توان از آن طریق با مصرف بسیار کمتر آب، تا دوبار در سال محصول گرفت که برای کشاورزان نیز به صرفه و پرسود است.

با انتقال کشت برنج به کشور ثانویه، شالیزارها با سرعت بیشتر به ویلا تبدیل می شوند و در صورت بروز کوچکترین مشکلی با آن کشور، امنیت غذایی ما با مخاطره روبرو خواهد شد.

مستند منهای نفت، در قسمت ششم خود، نمونه راهکار کشت سود ده برنج، را در کشور به نمایش کشید و نشان داد چگونه یک کشاورز با آبیاری تناوبی علاوه بر کاهش مصرف آب باعث تقویت ریشه و اکسیژن رسانی به آن شد و هم زمان با پرورش ماهی و اردک در شالیزار به تقویت این محصول و از بین رفتن آفت ها کمک کرده است.

علل موفقیت اندونزی در خودکفایی تولید برنج
برنج یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی جهان است و تولید کنندگان اصلی آن، همان مصرف کنندگان آن هستند؛ یعنی چین و کشورهای آسیایی که بیش از 90 درصد از تولید خودشان را مصرف می کنند. این محصول غذای بیش از 3.5 میلیارد نفر را تشکیل می دهد.

هر کشوری نمی تواند برنج کشت کند چون این محصول به آب و هوای گرم و بارندگی بالا نیاز دارد و بهترین مناطق کشت در آسیا قرار دارد.

در میان کشورهای تولید کننده عمده برنج، اندونزی با 249 میلیون نفر جمعیت، سومین تولید کننده بزرگ به شمار می رود و طی سال های قبل تلاش کردند که به خودکفایی برسند. برای این منظور اقدامات گسترده ای شامل معرفی فناوری های کشاورزی مکانیزه، ترمیم زیرساخت های آسیب دیده کشاورزی، ایجاد مزارع جدید برنج و استفاده از فناوری بذرهای هیبریدی را برنامه ریزی کردند و همین موارد امکان کشت برنج را به سه بار در سال افزایش داده است.

اندونزی توانست در سال 2016 بیش از 79 میلیون تن برنج تولید کند؛ یعنی سه تن بیش از مصرف ملی خودش. تکنولوژی های کشاورزی که آنها در کشت برنج استفاده کردند باعث شده هزینه های کشت برنج تا 50 درصد کاهش یابد و کشت یک هکتار برنج که 12 میلیون روپیه هزینه داشت، به 6 میلیون روپیه رسید.

اقدام دیگر اندونزی نظارت بر تولید کود و برخورد با تولید کنندگان کودهای مضر و شیمیایی بود و در مقابل با تقویت کشاورزی ارگانیک که قیمت محصولات را تا ده برابر افزایش می دهد، گام بلندی را در مسیر رفاه تولیدکنندگان برنج برداشت.

توزیع حدود 160 هزار دستگاه ماشین آلات و ابزار کشاورزی قدم بزرگ دیگری بود که اندونزی در نوسازی تجهیزات و زیرساخت ها برداشت. ایجاد دو هزار هکتار مزرعه جدید در سال 2016 و مجموعا 9 میلیون هکتار سطح زیر کشت، این کشور را به رتبه سوم کشت برنج جهان را رساند.

63 درصد ایرانی ها برنج خارجی مصرف می کنند
آمارهای گمرک نشان می دهد که ایران در سال 96 بیش از یک میلیارد و 214 میلرون دلار واردات برنج داشته و هند با صادرات بیش از 836 میلیون دلار در رتبه اول و پاکستان و تایلند در رتبه های بعدی صادرات برنج به ایران قرار دارند. البته آمار قاچاق را هم باید در نظر گرفت.

سالانه حدود 3 میلیون 300 هزار تن برنج در کشور مصرف می شود و تقریبا 63 درصد مردم برنج خارجی مصرف می کنند که یکی از دلایل اصلی آن اختلاف قیمت برنج ایرانی و خارجی است.

بسیاری از شالیکاران مجبورند به دلیل مشکلات مالی، محصولاتشان را به قیمت بسیار پایین پیش فروش کنند و پای دلالان در این میان باز می شود. سختی های کشت برنج و سود ناچیز، باعث شده بسیاری از کشاورزان به فکر فروش زمین ها و ویلاسازی در مزارع برنج باشند.

کم شدن تولید برنج ایرانی و افزایش تقاضا نیز باعث افزایش مضاعف قیمت برنج ایرانی شده است. بذر خوب، کود و سم، قطعات یدکی یتلر و تراکتور، هزینه دستمزد کارگر و... برای شالیکار گران تمام می شود و با کسر این ها از درآمد سالانه، سود ناچیزی برای کشاورز باقی می ماند. این در حالی است که با ظرفیت های موجود، در صورت مدیریت صحیح علاوه بر خودکفایی در تولید برنج، امکان ارزآوری بالا وجود دارد.