مستند «منهای نفت»: هر بوته چای، به اندازه یک بشکه نفت ارزآوری دارد

به گزارش راهبرد معاصر؛ مستند منهای نفت، در قسمت چهارم به بررسی وضعیت صنعت چای ایران پرداخت و با گفتگو با چای کاران و فعالان صنعت چای در شهرهای فومن و لاهیجان، مسائل و مشکلات آنها را بررسی کرد. در این برنامه منهای نفت، تاریخچه و ظرفیت های صنعت چای ایران و سایر کشورها از جمله چین به عنوان بزرگترین تولید کننده چای جهان ارزیابی شد و راه های موفقیت کارآفرین موفق این صنعت معرفی شد. 

 

برنامه تلویزیونی منهای نفت در این قسمت به تاریخچه صنعت چای اشاره می کند که چگونه این محصول وارد ایران شد و چه میزان ارزآوری برای کشور دارد. منهای نفت به این قابلیت می پردازد که هر بوته چای می تواند به اندازه یک بشکه نفت برای کشور درآمدزایی و ارز آوری داشته باشد که مغفول مانده است. مطالب طرح شده در این مستند، به تفصیل در ادامه می آید.

 

مستند منهای نفت، قسمت چهارم

 

مستند منهای نفت: به گفته یک تولید کننده چای، سازمان جهانی خواروبار(فائو) هر دو سال یک بار، آزمایشاتی بر روی نوشیدنی ها و خوراکی ها در نقاط مختلف جهان انجام می دهد. بر اساس گزارش فائو در سال 2014، چای ایران ارگانیک ترین چای دنیا نام گذاری شد. بیشتر باغ داران ما از کود حیوانی استفاده می کنند و همین باعث طبیعی بودن محصول ایرانی شده است. همین ویژگی یعنی بازار جهانی بهتر، اما متاسفانه ذائقه مصرف به سمت چای خارجی رفته است. همین تغییر ذائقه باعث شده که چای کاران مجبور به فروش باغ هایشان شوند.

 

چای واژه ای چینی است که در شمال هندوستان و چین به کار می رود و تقریبا با همان تلفظ وارد زبان فارسی شده است. بعد از آب، چای یکی از پرطرفدارترین نوشیدنی ها در جهان است و در بین ما ایرانی ها نیز طرفداران بسیاری دارد. یک قرن پیش انگلیسی ها به دلیل سود بالای تجارت چای در هند، اجازه انتقال دانش این گیاه را نمی دادند. اما محمد میرزا کاشف السلطنه، ژنرال کنسول ایران در هند توانست با زحمت فراوان چند بوته چای را مخفیانه به ایران بیاورد. به این ترتیب کشت چای در ایران از سال 1279 هجری شمسی و در لاهیجان آغاز شد. چای سیاه، چای سبز، چای سفید و چای تخمیری از جمله انواع چای به شمار می روند و هر کدام نحوه مصرف خاص خودشان را دارند. در حال حاضر حدود 26 هزار هکتار باغ چای در دو استان گیلان و مازندران قرار دارد که از این مقدار حدود 21 هزار هکتار مورد بهره برداری قرار می گیرد. به طور متوسط 500 هزار نفر مستقیم و غیر مستقیم در صنعت چای اشتغال دارند و این تعداد غیر از تعداد شاغلینی است که در بخش بسته بندی و فروش مشغول کارند. استفاده نکردن از سموم دفع آفات در باغ های چای و تولید محصول ارگانیک از جمله ویژگی های چای ایران است و عطر و طعم خاص آن به دلیل کشت در منطقه معتدل شمال ایران است که آن را از نمونه های خارجی متمایز کرده است. 

 

برگ چای ابتدا توسط کارشناسان مورد بررسی قرار می گیرد وکیفیتش مورد ارزیابی قرار می گیرد و درجه بندی می شود. سپس به مدت 18 ساعت در دستگاه های مخصوصی می ماند تا اصطلاحا پلاس شود. بعد از این مرحله و طی مالشی که برگ چای می بیند، تغییر رنگ پیدا می کند و سیاه می شود. بعد از مرحله تخمیر به مرحله خشک کردن می رسیم.

 

حجم تولید جهانی چای در سال به 3 الی 4 میلیون تن می رسد. محصولی که در برخی از مناطق با شرایط آب و هوایی خاص کشت می شود. کشورهای آسیایی سهم عمده ای از تولید و تجارت این محصول را در دست دارند و رتبه های برتر کشت چای به چین و هند و سریلانکا اختصاص دارد. چای امروزه یکی از رایج ترین نوشیدنی های جهان است اما در گذشته های دور محصولی با ارزش و گران قیمت بود که تاجران و دریانوردان برای تجارت این محصول از چین به سایر نقاط جهان جان خود را به خطر می انداختند.

 

این روزها چین تولید کننده صدها نوع چای مختلف است و مزارع چای این کشور با سیلاب های بهاری که مواد معدنی و ترکیباتی شفا بخش دارند آبیاری می شود. این نوشیدنی در میان چینی ها از محبوبیت زیادی برخوردار است و وسعت اراضی و مساعد بودن شرایط کشت، موجب شده است این کشور به بزرگترین تولید کننده چای در جهان تبدیل شود. چین با رتبه اول در کشت چای، سالانه چیزی در حدود یک میلیون و 640 هزار تن تولید دارد. علاقه زیاد به صرف چای و جمعیت زیاد این کشور باعث شده است تا چینی ها مشتری بزرگ چای خودشان باشند. بنابراین تنها سهم کوچکی از تولیدات این کشور وارد بازارهای جهانی می شود. رقمی حدود سیصد هزار تن در سال. کشت هزار ساله چای در چین باعث شد  این کشور تا دهه 1800 میلادی سلطه صادرات چای را در اختیار داشته باشد. این میراث، برای این کشور در حدود 965 میلیون دلار درآمد دارد و 35 درصد از صادرات چای جهان را تشکیل می دهد. چین در راستای سیاست های اقتصادی و اشتغال زایی خود، صادرات مواد خام طبیعی را ممنوع کرده و سیاست گذاری توسعه در این کشور بر مبنای تکمیل زنجیره های  ارزش در تمامی صنایع بنا شده است. استان آن هوی از مناطق مهم کشت چای در چین به حساب می آید. شهرستان شی تای در این استان به خاطر تولید چای سرشار از سلنیوم به نام چای یون هو یا چای ابر و مه در جهان شهرت دارد. 

 

به گفته چای کاران،  حدود سال 1380 بود که واردات چای آزاد شد و نتیجه آن از بین رفتن چند هزار فرصت شغلی بود. اگر چایکاران را 60 هزار خانوار در نظر بگیریم، 300 هزار نفر تحت تاثیر این تصمیم قرار گرفتند و کارخانه های بسیاری تعطیل شدند. صنعت چای برای شکوفایی نیاز به حمایت دولت دارد و شاید اگر دولت خرید چای را از خودش آغاز کند و ارگان های دولتی موظف به خرید چای ایرانی باشند، بسیاری از مشکلات چای کاران شود.

 

تا سال 1378 چای در انصار دولت بود و دولت برگ سبز را از باغ دار می خرید و به دست کارخانه ها می رساند. در سال 1379 دولت وقت تصمیم به حذف یارانه پرداختی می گیرد تا کارخانه ها بی واسطه برگ سبز را از کشاورزان خریداری کنند. این طرح که باید 5 ساله اجرا می شد، یک ساله به اجرا درآمد و با اجرای یکباره طرح کارخانه ها برای پرداخت هزینه چای، مجبور شدند از بانک ها استقراض کنند. در نتیجه برخی از واحدها تعطیل شدند و قاچاق چای افزایش یافت. در سال 83 نیز دولت با هدف اصلاح باغات تصمیم به عدم برداشت چای سبز گرفت و اکثر کشاورزان دیگر تمایلی به برداشت چای سبز نشان ندادند و تولید به شدت کاهش یافت و از 70 هزار تن در دهه هفتاد به 26 هزار تن رسید. به دنبال آن انبوهی از چای سبز در انبارها ماند و چای خارجی به بهانه تامین نیاز کشور، وارد شد. بی تدبیری که فعالان صنعت چای آن را اصلی ترین ضربه به این صنعت می دانند.

 

در حال حاضر ایران رتبه پانزدهم کشت چای و رتبه دوازدهم مصرف این نوشیدند را در جهان دارد. احیای 4 هزار هکتار باغات رها شده چای و تشکیل صندوق حمایت از چای از جمله اقدامات مثبتی است که در سال های اخیر انجام شده است

 

در سال 93 مردم ایران 7 هزار تن کالای داخلی مصرف کردند که در سال 95 به حدود 25 هزار تن رسید که نشانه افزایش تمایل به چای ایرانی است. گردش مالی صنعت چای در ایران، حدود دو تا سه هزار میلیارد تومان است که به دلیل ارتباط کم تولید کننده و بازار، سهم ناچیزی عاید چای کاران می شود که به تعطیلی برخی کارخانه ها و رها شدن باغ ها منجر شده است. در سال 95، بر اساس آمار گمرک، 55 هزار تن چای به ایران وارد شده که به 259 میلیون دلار خروج ارز منجر شده است. در حالی که هر بوته چای می تواند معادل یک بشکه نفت ارز آوری داشته باشد.

 

تعیین قیمت خرید تضمینی مناسب، بسته بندی زیبا، برند سازی، احیای باغات فرسوده و حمایت از کارخانه داران با وام های کم بهره و فوری و تشویق مصرف کننده داخلی به چای ایرانی از جمله اقداماتی است که به شکوفایی صنعت چای کمک خواهد کرد.

 

شایان ذکر است، مستند منهای نفت هر پنجشنبه شب از شبکه سوم سیما پخش می شود و مسائل، ظرفیت ها و مشکلات صنایع تولیدی و کشاورزی ایران را مورد بررسی قرار می دهد. در منهای نفت، کارآفرین های برتر کشور در حوزه های مورد بررسی، نظراتشان را ارائه می کنند. در قسمت های قبلی، چرم ایرانی، خرمای ایرانی و میگوی ایرانی معرفی شدند.