واکاوی علل اهمیت انتخابات پارلمانی عراق

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ انتخابات ۱۱ نوامبر، ششمین انتخابات پارلمانی عراقِ پساصدام خواهد بود. عراق در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۱۰، ۲۰۱۴، ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ میلادی شاهد برگزاری پنج انتخابات پارلمانی بود. مجلس عراق ۳۲۹ کرسی دارد که در این دور از انتخابات بیش از ۳۷ ائتلاف و ۳۸ حزب برای تصدی کرسی های مجلس رقابت و ۸۰ نامزد مستقل نیز در انتخابات شرکت می‌کنند.

در آستانه برگزاری ششمین انتخابات پارلمانی عراق، رقابت‌های سیاسی افزایش یافته است

۸۳۷ نامزد به علل مختلف در انتخابات رد صلاحیت شده اند. بیش از دو سوم اعضای مجلس پنجم و نزدیک به یک‌سوم نمایندگان ادوار گذشته بار دیگر خود را نامزد کرده‌اند. افزون بر آن، بیشتر رهبران سیاسی نیز در این انتخابات حضور دارند. این انتخابات، پرهزینه‌ترین انتخابات عراق از سال ۲۰۰۳ میلادی است و هر کرسی بیش از ۵ میلیارد دینار قیمت دارد.

مطابق گزارش‌های منتشر شده، بازار خرید و فروش آرا نیز داغ و در بسیاری از مناطق، رأی با مبالغی بین ۲۵ تا ۱۵۰هزار دینار به کالایی قابل معامله تبدیل شده است. تعداد واجدان شرایط برای شرکت در انتخابات نیز ۲۱ میلیون و ۴۹۱ هزار نفر اعلام شد که این افراد به سه گروه برای رأی‌ دادن تقسیم می‌شوند:

• رأی‌گیری عمومی: ۲۰ میلیون و ۶۳ هزار و ۷۷۳ واجد شرایط رأی‌ دادن
• رأی‌گیری اقشار خاص (همچون نیروهای مسلح ...): 1 میلیون و ۳۱۳ هزار و ۹۸۰ واجد شرایط رأی‌ دادن
• رأی‌گیری آوارگان: ۲۶ هزار و ۵۳۸ نفر

وضعیت جریان‌های سیاسی در آستانه انتخابات پارلمانی

در آستانه برگزاری ششمین انتخابات پارلمانی عراق، رقابت‌های سیاسی افزایش یافته است. همچنان رقابت سیاسی در انتخابات پارلمانی عراق به صورت فرقه‌ای است و احزاب و ائتلاف‌های سنتی نیز شانس اصلی پیروزی هستند. در واقع، رقابت انتخاباتی همچنان میان احزاب و ائتلاف‌های سنتی در سه جریان شیعه، سنی و کُرد است.

در جریان شیعی، چهار ائتلاف بزرگ شامل ائتلاف دولت قانون، ائتلاف صادقون، ائتلاف نیروهای دولت ملی و ائتلاف توسعه و سازندگی رقابت می‌کنند. هاشم الکنانی، مدیر مرکز مطالعات الهدف با بیان تعدد ائتلاف‌ها در بیت شیعی، عنوان کرد: واقعیت اینکه بازیگر اصلی همچنان احزاب بزرگ و سنتی هستند که سابقه و تجربه دارند، اما ائتلافی که این دوره اضافه شده، همان ائتلاف متعلق به محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق موسوم به ائتلاف توسعه و سازندگی است. جریان صدر به رهبری مقتدا صدر نیز اعلام کرده است از مشارکت در انتخابات پارلمانی آینده خودداری می‌کند. با وجود این، صدر از هواداران خود خواسته است که کارت‌های انتخاباتی خود را به روز کنند، که این امر احتمال مشارکت غیرمستقیم آنها را باز می‌گذارد.

برآورد برخي تحليلگران نيز این است، مقتدا ‌صدر ممكن است هوادارانش را تشويق كند به فهرست نخست‌وزير رأي دهند تا رقباي سنتي شيعي‌اش را كنار بزند؛ اقدامي كه در صورت تحقق، صحنه سياسي عراق را پيش و پس از انتخابات كاملاً دگرگون خواهد كرد.

در جریان سنی نیز سه ائتلاف شامل تقدم، سیاده و عزم رقابت جدی دارند و اختلاف میان ائتلاف‌ها نیز روند افزایشی دارد. با وجود این، مطابق گزارش‌ها، شانس ائتلاف تقدم به ریاست محمد الحلبوسی بیشتر از جریان‌های دیگر است. در درون جریان کردی هم اگرچه جریان‌های کوچک‌تر نیز در صحنه انتخابات حضور دارند، اما همچنان رقابت میان دو ائتلاف اصلی دموکرات و اتحادیه میهنی است.

چرا انتخابات پیش‌رو مهم است؟

ششمین دوره انتخابات پارلمانی عراق اهمیت زیادی دارد. مانند پنج انتخابات گذشته، ترکیب مجلس آینده نقش مهمی در انتخاب رئیس‌جمهور و معرفی نخست‌وزیر عراق خواهد داشت. بنابراین، از آنجا که ترکیب مجلس در چینش قدرت و تشکیل دولت اهمیت زیادی دارد، انتخابات آینده عراق مهم خواهد بود. رهبران سیاسی عراق بر اساس یک قانون نانوشته، پست‌های کلیدی کشور شامل نخست وزیری، ریاست جمهوری و رئیس مجلس را بین طوایف قومی و مذهبی بزرگ این کشور تقسیم می کنند، به نحوی که نخست وزیری برای شیعیان، ریاست جمهوری در اختیار کُردها و ریاست مجلس با اهل سنت است.

مطابق قانون اساسی، ظرف 15 روز پس از تأیید نهایی نتیجه انتخابات، رئیس جمهور خواستار برگزاری جلسه مجلس می‌شود و جلسه نخست مجلس به ریاست مسن‌ترین نماینده برگزار خواهد شد. این جلسه به تعیین رئیس مجلس و دو معاون وی با رأی بیش از نیمی از نمایندگان اختصاص خواهد یافت و با توجه به وجود ۳۲۹ نماینده، موافقت ۱۶۵ نماینده برای تعیین رئیس مجلس و معاونانش لازم است.

نخستین دستورکار مجلس پس از تعیین رئیس و معاونانش فراهم کردن زمینه تعیین نامزد برای پست ریاست جمهوری است. برای تعیین رئیس جمهور موافقت دو سوم نمایندگان یعنی ۲۱۰ رأی لازم است و اگر هیچ یک از نامزدها حد نصاب لازم را کسب نکنند، رقابت میان دو نفر نخست خواهد بود و در دور دوم رأی‌گیری نمایندگان مجلس، نامزدی که آرای بیشتری کسب کند، رئیس جمهور خواهد شد.

رهبران سیاسی عراق بر اساس یک قانون نانوشته، پست‌های کلیدی کشور شامل نخست وزیری، ریاست جمهوری و رئیس مجلس را بین طوایف قومی و مذهبی بزرگ این کشور تقسیم می کنند

پس از تعیین رئیس جمهور، در مدت ۱۵ روز نامزد فراکسیون اکثریت را (که تشکیل آن نیز به بعد از برگزاری انتخابات موکول می‌شود و یک چالش جدی به شمار می‌رود) مکلف به تشکیل دولت خواهد کرد و اکثریت مورد نیاز برای‌ دادن رأی اعتماد و تأیید کابینه جدید، اکثریت مطلق (50 درصد + 1) تعداد نمایندگان حاضر در جلسه است. 

یکی دیگر از دلایل اهمیت انتخابات پیش‌روی عراق، مربوط به توجه بازیگران خارجی (منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای) است. این اهمیت در زمان کنونی بیش از پنج دوره قبلی نیز خواهد بود، زیرا با توجه به شرایط منطقه غرب آسیا، مداخله قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در انتخابات آینده عراق بیشتر از گذشته است. منابع سیاسی عراقی می‌گویند، فضای انتخاباتی کشور بار دیگر تحت تأثیر موجی از «تأمین مالی خارجی» قرار گرفته است؛ روندی که ممکن است انتخابات را از مسیر رقابت ملی خارج و به عرصه‌ای برای سرمایه‌گذاری سیاسی و منطقه‌ای تبدیل کند.

در سطح منطقه، عربستان، ایران، ترکیه و حتی رژیم صهیونیستی و در سطح فرامنطقه‌ای نیز بیش از همه آمریکا برای انتخابات پارلمانی عراق اهمیت زیادی قائل هستند. با توجه به تحولات منطقه در دو سال اخیر و تلاش آمریکا به همراه متحدانش برای کاستن از وزن محور مقاومت در منطقه از جمله در عراق، انتخابات پیش‌رو اهمیت بیشتری نیز پیدا می‌کند.

دلیل دیگر اهمیت انتخابات ناشی از ناامیدی مردم از تحقق مطالباتشان از درون صندوق‌های رأی و روند ریزشی مشارکت در ۲۰ سال اخیر است. در سال ۲۰۰۵ میلادی میزان مشارکت به ۷۶ درصد و سپس در سال‌های۲۰۱۰ و ۲۰۱۴ و ۲۰۱۸ میلادی به ترتیب به ۶۲، ۶۰ و ۴۴ درصد کاهش یافت و در سال ۲۰۲۱ میلادی روند نزولی ادامه یافت و میزان مشارکت به۴۱ درصد رسید. کاهش مشارکت نشان‌دهنده کاهش اعتماد عمومی به فرآیند انتخاباتی و نظام سیاسی و مهم‌ترین دلیلش گسترش دامنه فساد در مؤسسات مختلف دولتی و ضعف دولت در حل مشکلات است. آخرین برآوردها حاکی از این است، مشارکت در انتخابات نوامبر آینده کاهش خواهد داشت.

بهره سخن

می‌توان گفت، انتخابات آینده عراق مهم‌ترین انتخابات پارلمانی این کشور پس از سقوط رژیم بعثی است. به طور کلی؛ ناظران سیاسی بر این باورند انتخابات فرارو نقطه عطفی در تقابل دو جریان اصلی عراق خواهد بود؛ جریان‌های ملی و حامی مقاومت که بر حاکمیت و پایان حضور خارجی تأکید دارند و جریان‌های غرب‌گرا که به دنبال حفظ مناسبات با آمریکا و غرب هستند.

در همین حال، دوره پس از برگزاری انتخابات پارلمانی حتی از برگزاری انتخابات نیز مهم‌تر است، زیرا نمایندگان باید برای تعیین رئیس مجلس، رئیس جمهور و نخست وزیر اقدام کنند که در پنج مجلس گذشته همواره موضوعی چالش‌برانگیز و زمان‌بر بوده به نحوی که در سال ۲۰۱۰ میلادی پس از ۱۰ ماه نخست وزیر عراق انتخاب شد.

با برگزاری انتخابات پارلمانی آتی ممکن است عمر نخست وزیری سودانی نیز پایان یابد و وی نیز مانند حیدر العبادی (چهار سال)، عادل عبدالمهدی (تنها یک سال نخست وزیر بود) و مصطفی الکاظمی (۲۹ ماه) برای بار دوم به عنوان نخست وزیر انتخاب نشود. در شرایط کنونی، همچنان شیاع السودانی شانس اصلی برای تصدی پست نخست‌وزیری عراق است.