چشم‌انداز آتش‌بس پاکستان و افغانستان
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ ماه‌ها پس از آتش‌بس میان هند و پاکستان، درگیری‌ها دوباره در مرز پاکستان (نه با دهلی نو، بلکه با کابل) آغاز شد. این درگیری‌ها خشونت‌آمیزترین درگیری‌های دهه‌های اخیر توصیف شد که ده‌ها کشته و صدها زخمی برجای گذاشت. بسته شدن مرز دو کشور خساراتی را به بار آورده است که تخمین زده می‌شود میلیون‌ها دلار باشد.
پس از میانجیگری قطر، ترکیه و چین، طرف‌های افغان و پاکستانی با آتش‌بس فوری، تضمین احترام به سرزمین‌های هر دو کشور، ایجاد کمیته هماهنگی و سازوکار نظارتی برای رسیدگی فوری به موارد نقض آتش‌بس و از سرگیری تجارت مرزی و تردد انسانی موافقت کردند.
تنش‌ها میان کابل و اسلام‌آباد به تازگی افزایش یافته و به درگیری‌های مسلحانه و حملات هوایی منجر شده است
روابط پرتنش
اختلاف پاکستان و افغانستان موضوع جدیدی نیست. روابط دو کشور با وجود ریشه‌های فرهنگی و تاریخ مشترک، مدت‌ها پرتنش بوده است. موضوع اصلی در اختلاف جاری، خط مرزی دیورند و افغانستان پیوسته آن را به عنوان مرزبندی واهی رد کرده است. با وجود این، پاکستان اصرار دارد خط مرزی دیورند قانونی و از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است.
تنش‌های دو کشور همچنین در وهله نخست به طالبان پاکستان یا تحریک طالبان پاکستان که سال ۲۰۰۷ میلادی به وسیله بیت‌الله محسود تأسیس شد و روابطش با افغانستان مربوط می‌شود. اسلام‌آباد مدعی است، طالبان افغانستان به تحریک طالبان پاکستان در حملات تروریستی پاکستان کمک می‌کند. این ادعا به وسیله طالبان افغانستان رد می‌شود و در عوض اسلام‌آباد را به مسلح کردن و آموزش عناصر داعش و سپس اعزام آنها به افغانستان برای فعالیت‌های خرابکارانه متهم و پاکستان نیز این موضوع را انکار می‌کند.
تنش‌ها میان کابل و اسلام‌آباد به تازگی افزایش یافته و به درگیری‌های مسلحانه و حملات هوایی منجر شده است. پاکستان تلاش کرد نور ولی محسود، سرکرده طالبان پاکستان را در حمله هوایی در کابل ترور کند. افغانستان با حملاتی به چندین سایت پاکستانی به این اقدام پاسخ داد و درگیری‌هایی میان دو طرف آغاز شد.
از زمان به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان پس از خروج مفتضحانه آمریکا در سال ۲۰۲۱ میلادی حملات مسلحانه علیه پاکستان افزایش یافته است. سال ۲۰۲۴ میلادی خونین‌ترین سال ثبت شده بود که در آن بیش از ۲ هزار و 500 نفر در خشونت‌ها کشته شدند.
طبق گزارش مؤسسه مطالعات درگیری و امنیت پاکستان، اندیشکده مستقر در اسلام آباد، تعداد مرگ و میر ناشی از خشونت در سه ماهه نخست سال جاری میلادی تقریباً با تعداد کل مرگ و میر سال ۲۰۲۴ میلادی مطابقت داشته است. گزارش دیگری از پروژه داده‌های مکان و رویداد درگیری‌های مسلحانه نشان داد، طالبان پاکستان سال ۲۰۲۴ میلادی دست کم ۶۰۰ حمله به نیروهای امنیتی انجام دادند.
در مواجهه با حملات فزاینده به پاکستان، این کشور با راهبرد بازدارندگی و مجازات، با اخراج ده‌ها هزار پناهنده افغان به افغانستان و گهگاه بمباران اهداف طالبان پاکستانی در افغانستان، درصدد مقابله با تهدیدات برآمده است.
طرف‌های خارجی
درگیری‌ها میان اسلام‌آباد و کابل همزمان با سفر امیرخان متقی، وزیر امور خارجه طالبان به هند بود؛ جایی که دو کشور از تقویت روابط خبر دادند. این سفر نگرانی‌هایی را در پاکستان ایجاد و هند را به تحریک طالبان علیه خود متهم کرد، به ویژه از آنجایی که وزیر امور خارجه طالبان هشدارهای عمومی به پاکستان در زمینه خاک هند داده بود؛ اقدامی بی‌سابقه و نگران‌کننده که پاکستان پیش‌بینی نکرده بود.
افغانستان در بیانیه مشترکی که پس از مذاکرات میان وزیران امور خارجه دو کشور منتشر شد، اعتراف کرد حمله پهلگام در ایالت جامو و کشمیر هند رخ داد. این موضوع پاکستان را تحریک و سفیر افغانستان را احضار کرد. این شاید نخستین باری باشد که طالبان رسماً، هرچند تلویحی، کشمیر را به عنوان بخشی از هند به رسمیت می‌شناسد.
سیاست‌گذاران پاکستانی امکان دارد متوجه شده باشند طالبان افغانستان، که اسلام‌آباد در دوران اشغال شوروی و آمریکا از آنها حمایت می‌کرد، در حال خارج شدن از کنترلشان و چرخش به سمت هند هستند، که آن هم به طالبان افغانستان نزدیک‌تر می‌شود.
اسلام آباد، دهلی نو را به حمایت از گروه‌های مسلح و جدایی‌طلبان داخل خاک خود با هدف تهدید امنیت متهم می‌کند. هند همچنین از نزدیکی پاکستان و چین، به ویژه با توجه به افزایش رقابت هند و چین بیم دارد. با وجود نزدیکی اخیر پکن و دهلی نو که به عنوان نزدیکی ضروری برای مقابله با فشار آمریکا توصیف می‌شود، هند از نزدیکی چین با طالبان بیم دارد.
آمریکا همچنین در تلاش است تا گسترش چین در جنوب آسیا را مهار کند، بنابراین به دنبال ایجاد روابط حسنه با پاکستان است تا این کشور را از پکن دور کند. واشنگتن برای حفظ جایگاه خود در این منطقه مهم راهبردی، خواستار بازپس‌گیری پایگاه نظامی بگرام به وسیله کابل شد، درخواستی که طالبان آن را رد کرده است.
سیاست‌گذاران پاکستانی امکان دارد متوجه شده باشند طالبان افغانستان، که اسلام‌آباد در دوران اشغال شوروی و آمریکا از آنها حمایت می‌کرد، در حال خارج شدن از کنترلشان و چرخش به سمت هند هستند
سایه روشن تداوم آتش‌بس
گرچه طرف‌های افغان و پاکستانی فعلاً بر سر آتش‌بس به توافق دست یافته‌اند، اما بعید است آتش‌بس پایدار باشد، زیرا سابقه نشان می‌دهد احتمال شعله‌ور شدن دوباره درگیری‌ها وجود دارد.
علاوه بر این، آنچه پاکستان از افغانستان می‌خواهد اینکه اقدامات طالبان پاکستان را مهار کند. این موضوع به صراحت به وسیله خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان بیان شد و وی گفت، توافق آتش‌بس دولت‌های اسلام‌آباد و کابل به توانایی طالبان افغانستان در مهار شبه‌نظامیانی منوط است که از مرز به پاکستان حمله می‌کنند.
این بیانیه باعث خشم افغانستان شد، آن را منفی تلقی کرد و گفت، افغانستان مسئول اتفاقات مرزهای خود است، نه در داخل پاکستان. بنابراین، نبود تفاهم میان دو کشور در زمینه چگونگی توقف حملات مسلحانه در داخل خاکشان، تنش‌ها را حفظ خواهد کرد.
طالبان افغانستان امکان دارد قادر به متوقف کردن حملات طالبان پاکستان نباشند یا امکان دارد به دلیل نزدیکی ایدئولوژیکی و ترس از اتحاد این جنبش با داعش خراسان که علیه نیروهای امنیتی طالبان عملیات انجام می‌دهد و تهدید قابل توجهی برای طالبان به شمار می روند، تمایلی به اعمال فشار بر این جنبش نداشته باشند.
در حالی که پاکستان در دوران نخست وزیری عمران خان وارد مذاکرات مستقیم با طالبان پاکستان شد، دولت فعلی این رویکرد را رد و تماس‌های خود را به طالبان افغانستان محدود کرده است که امکان دارد قادر به اعمال فشار بر طالبان پاکستان نباشد.
علاوه بر این، چین بارها تلاش کرده است میان افغانستان و پاکستان میانجیگری کند، میزبان مقام های هر دو طرف باشد و پیشنهاد دهد افغانستان در کریدور اقتصادی چین-پاکستان گنجانده شود. با وجود این، درگیری‌ها میان دو کشور ازسر گرفته شده است.
ناگفته نماند، رقابت برای نفوذ در جنوب آسیا، به دلیل مداخلات خارجی، فضای میان افغانستان و پاکستان را متشنج نگه خواهد داشت. وقتی طالبان افغانستان سال ۲۰۲۱ میلادی به قدرت رسیدند، پاکستانی‌ها با توجه به رابطه قوی که با این جنبش داشتند، خوش‌بین بودند. با وجود این، اوضاع آنطور که پاکستان امیدوار بود پیش نرفت. طالبان تعاملات خود را با اسلام‌آباد تغییر دادند و شروع به تنوع بخشیدن به مشارکت‌های خود با چین، روسیه و هند کردند تا نفوذ پاکستان بر خود را کاهش دهند.
شکی نیست عوامل داخلی و خارجی و همچنین مبارزه برای نفوذ در جنوب آسیا که از نظر اقتصادی و سیاسی مهم است، دست به دست هم داده و تنش‌ها میان پاکستان و افغانستان را افزایش داده‌اند. با توجه به وخامت اوضاع اقتصادی و سیاسی، هیچ یک از دو کشور در موقعیتی نیستند که جنگ راه بیندازند. علاوه بر این، وقوع جنگ میان آنها به ویژه با افزایش حملات تروریستی بر کل منطقه تأثیر خواهد گذاشت. بنابراین، بسیاری از کشورها برای ایفای نقش میانجی برای آرام کردن اوضاع و برقراری آتش‌بس عجله کرده‌اند.