نقش محوری چابهار در تجارت هند و افغانستان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ اوایل ماه جاری آریانا ایرلاینز، شرکت هواپیمایی ملی افغانستان اعلام کرد، تعرفه‌های حمل بار برای تجارت با هند را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. این تصمیم می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای تجارت میان دو کشور باشد.

براساس برآوردها، تجارت دو کشور سال ۲۰۲۴ تقریبا ۱ میلیارد دلار بود، البته پیش از روی کارآمدن مجدد طالبان در سال ۲۰۲۱، تجارت دو طرف تا ۱.۸ میلیارد دلار هم برآورد می‌شد. عمده صادرات افغانستان به هند شامل کالاهای کشاورزی و مواد معدنی بود و در مقابل، صادرات اصلی هند به افغانستان شامل منسوجات، دارو، شکر، چای و برنج است. 

سال ۲۰۲۴ هند قراردادی ۱۰ساله با ایران برای مدیریت پایانه شهید بهشتی بندر چابهار امضا کرد

نقش بندر چابهار

الحاج نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان در جریان سفر پنج روزه خود به هند در ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵ بر لزوم روابط تجاری بیشتر بین دو کشور تأکید کرد و گفت، سطح کنونی مبادلات بسیار پایین‌تر از ظرفیت موجود است. وی با مقام های ارشد هند مانند جایشنکار وزیر امور خارجه، جتین پراساد وزیر دولت در امور تجارت و صنایع و پیوش گویال وزیر تجارت هند دیدار کرد. 

به تازگی وزیر حمل و نقل افغانستان از هند خواسته است تا عملیات بندر چابهار ایران را گسترش دهد و خطوط کشتیرانی منظم از چابهار را با هدف گسترش تجارت میان دو کشور راه اندازی کند. دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا با وجود وضع تحریم‌های متعدد علیه ایران، معافیت 6 ماهه برای هند در رابطه با بندر چابهار اعمال کرده است که از ۲۹ اکتبر ۲۰۲۵ لازم‌الاجرا می‌شود. 

پروژه بندر چابهار دروازه هند به افغانستان و آسیای مرکزی به شمار می رود و به دو دلیل اهمیت دارد؛ نخست، پاکستان به طور مداوم اتصال زمینی میان هند و افغانستان را مسدود می‌کند. دوم؛ برخی کارشناسان چابهار را رقیب بندر گوادر می‌دانند که یکی از اجزای مهم کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) است. 

سال ۲۰۲۴ هند قراردادی ۱۰ساله با ایران برای مدیریت پایانه شهید بهشتی بندر چابهار امضا کرد. دهلی به دنبال ارتقای ارتباط سه‌جانبه بیشتر بین هند، افغانستان و ایران به وسیله چابهار بوده و قرارداد سه‌جانبه نیز سال ۲۰۱۶ امضا شد. در این راستا و از سال ۲۰۱۸ در حال توسعه بندر چابهار است. 

این بندر برای انتقال مواد کمکی به افغانستان مورد استفاده قرار گرفت. همچنین، هند تمایل دارد بندر بخشی از کریدور شمال-جنوب شود که به وسیله آن دهلی روابط تجاری خود را با روسیه و فراتر از آن تقویت خواهد کرد. 

افزایش ارتباطات هوایی

علاوه بر بندر چابهار، دهلی و کابل نیاز به تقویت اتصالات هوایی دارند. در این راستا، هند از آغاز کریدور ترانزیت هوایی در مسیرهای دهلی-کابل و امریتسار-کابل و از سرگیری پروازهای باری هوایی خبر داد. این موضوع در جریان سفر مولوی امیرخان متقی، وزیر امور خارجه افغانستان مورد توافق قرار گرفت. همچنین، هر دو طرف اعلام کردند به ترتیب در دهلی و کابل، وابسته‌های تجاری منصوب خواهند کرد. 

برخی دیگر از موضوعات لجستیکی که وزیر افغان به آن‌ها پرداخت شامل تسهیل صدور ویزا برای بازرگانان افغان و پردازش محموله‌ها در بندر نهاوا شیوا در نزدیک بمبئی است. 

تحولات اخیر در حوزه روابط افغانستان و هند بسیار مهم است، اما باید به موانع پیچیده لجستیکی و ژئوپلیتیکی غلبه کرد

همچنین حاج نورالدین عزیزی به برخی اقدامات طالبان برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی پرداخت و حوزه‌های اولویت‌دار را بخش سیمان، برنج، نساجی، داروسازی و معدن اعلام کرد.  این مقام ارشد افغان گفت: فرصت‌های بزرگی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌هایی مانند معدن، کشاورزی، بهداشت و فناوری اطلاعات وجود دارد. ما محیطی توانمندساز برای بازرگانان ایجاد کرده‌ایم و از سرمایه‌گذاران کاملاً حمایت خواهیم کرد.

برخی اقدامات مهم دولت برای جذب سرمایه‌گذاران مانند تعرفه یک درصدی بر مواد اولیه و ماشین‌آلات، تأمین برق پایدار و معافیت‌های مالیاتی پنج‌ساله برای صنایع جدید نیز مطرح شد. 

اهمیت رایزنی مقام های ارشد

این دیدارها از چند جنبه قابل ارزیابی است:

نخست، اینکه سفر دو مقام ارشد طالبان به دهلی نشان می‌دهد هند و افغانستان مایل به گسترش روابط دوجانبه در شرایط پیچیده ژئوپلیتیکی هستند. 

دوم، در راستای تقویت تجارت دوجانبه باید به چالش‌های لجستیکی نیز پرداخت و همه ذی نفعان ازجمله بازرگانان، در این زمینه مشارکت داشته باشند. 

سوم، هرچند بندر چابهار در چارچوب روابط اقتصادی هند و افغانستان اهمیت دارد، اما تصمیم ایالات متحده مبنی بر تمدید معافیت صادر شده در ماه اکتبر نیز در این زمینه تأثیرگذار است. 

چهارم، پروازهای کابل-امریتسار می‌تواند فرصتی بزرگ برای بازرگانان پنجابی باشد، زیرا این ایالت به دلیل تنش‌های پاکستان و هند و توقف مبادلات از گذرگاه زمینی «واگه-عطاری» در آگوست ۲۰۱۹ آسیب اقتصادی جدی دیده است. با توجه به روابط افغانستان و پاکستان، حتی تجارت زمینی با افغانستان از گذرگاه زمینی «واگه-عطاری» دشوار به نظر می‌آید. بنابراین، ارتباط هوایی مستقیم با کابل در راستای منافع بازرگانان و در نهایت حتی کشاورزان پنجاب به ویژه امریتسار خواهد بود. 

در نتیجه، تحولات اخیر در حوزه روابط افغانستان و هند بسیار مهم است، اما باید به موانع پیچیده لجستیکی و ژئوپلیتیکی غلبه کرد. همچنین، در این راستا باید انتظارات واقع‌بینانه داشت، برای نمونه هنوز مشخص نیست آیا معافیت ایالات متحده در زمینه بندر چابهار تمدید می‌شود یا خیر، هرچند که هر دو کشور به دنبال افزایش تجارت از مسیر چابهار هستند.