مزایای کریدور ریلی جدید ایران و ترکیه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ توافق اخیر ایران و ترکیه برای ساخت خط آهن جدید بین مرند و چشمه ثریا تا مرز ترکیه در ناحیه آرالیک، گام مهمی در راستای تقویت کریدورهای ریلی بین آسیا و اروپا به شمار می رود.  این پروژه با ارزش تقریبی ۱.۶ میلیارد دلاری، مسافتی حدود ۲۰۰ کیلومتر را پوشش می‌دهد و براساس توافق اولیه، در سه تا چهار سال تکمیل و به یکی از مهم‌ترین سرمایه‌گذاری‌های منطقه‌ای ریلی ایران در دهه‌های اخیر تبدیل می‌شود.

ایجاد روابط جدید با ترکیه نشان‌دهنده راه عمل‌گرایانه تهران است تا نقش خود را در کریدورهای شرق-غرب تثبیت کند

 خبر توافق ریلی اخیر در تهران و کنفرانس مطبوعاتی مشترک سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و هاکان فیدان، همتای ترک وی پس از مذاکرات با محوریت همکاری اقتصادی، زیرساخت‌ها و تسهیل سرمایه‌گذاری فرامرزی اعلام شد.

به گفته مقام ها، این اتصال ریلی در اولویت دو کشور قرار دارد و به عنوان آغاز کریدور تجاری راهبردی، ساختار لجستیک منطقه را تغییر شکل خواهد داد.

حلقه اتصال جاده ابریشم مدرن

خط ریلی جدید مرند-چشمه ثریا در چارچوب راهبرد ایران برای تبدیل جاده ابریشم جنوبی به کریدور ریلی کامل است که حمل و نقل بی‌وقفه بار بین چین و اروپا را تضمین خواهد کرد.  وزیر راه و شهرسازی ایران به تازگی تأکید کرد، این زیرساخت‌ها «حمل و نقل سریع و ارزان انواع کالاها را با کمترین توقف» امکان‌پذیر می‌کند که می‌تواند نقش ایران را در شبکه‌های ترانزیت اوراسیایی تغییر دهد.

جاده ابریشم با راه‌اندازی «ابتکار کمربند و جاده» چین در سال ۲۰۱۳ به مرکز راهبردهای ژئوپلیتیکی بازگشت. گرچه ایران روابط سیاسی نزدیکی با پکن برقرار کرده، اما تحریم‌های بین‌المللی و فضای دشوار سرمایه‌گذاری، نقش این کشور را تا حدودی در پروژه‌های بزرگ چین کاهش داده است.

بنابراین، ایجاد روابط جدید با ترکیه نشان‌دهنده راه عمل‌گرایانه تهران است تا نقش خود را در کریدورهای شرق-غرب تثبیت کند. باید توجه داشت، ترکیه اقتصادی متصل به اروپا با دسترسی مستقیم به دریای مدیترانه و سیاه و نیز جاه‌طلبی برای تبدیل خود را به عنوان قطب اوراسیا دارد.

از همین روی، این پروژه برای ترکیه نیز تداوم مسیرهای لجستیکی را تضمین و موقعیت ترکیه را به عنوان نقطه اتصال بین آسیای مرکزی، غرب آسیا و اتحادیه اروپا تقویت می‌کند.

تأثیر منطقه‌ای

این پروژه که هزینه آن ۱.۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، آخرین موانع موجود برای اتصال ریلی بی‌وقفه بین دو کشور را برطرف و حمل و نقل کانتینرها از آسیا و صادرات منطقه‌ای را تسهیل خواهد کرد.

در حال حاضر، حمل و نقل ریلی بین ایران و ترکیه به دلیل زیرساخت‌های پراکنده و رویه‌های دست و پاگیر مرزی محدود است، اما اقدامات جدید، این تنگناها را برطرف خواهد کرد. عراقچی نیز تأیید کرد، «هر دو طرف بر لزوم رفع موانع تجارت و سرمایه‌گذاری تأکید کرده‌اند».

تأیید ظرفیت کریدور 

ایران و ترکیه پیش از قرارداد اخیر نیز درپی تقویت اتصالات ریلی یکدیگر بوده‌اند‌. برای نمونه و اواسط نوامبر، ایران نخستین قطار صادراتی حامل کلینکر سیمان را از ایستگاه هشتگرد، در نزدیکی کارخانه سیمان آبیک به ترکیه ارسال کرد.

این قطار با ۲۷ واگن و حمل یک هزار و 500 تن بار، نشان‌دهنده آغاز روند جدید تجارت ریلی است. اگر عملکرد ترانزیت، رویه‌های مرزی و چارچوب تعرفه مؤثر واقع شود، براساس برآورد مقام ها حجم محموله به ۲۰ هزار تن در ماه نیز افزایش خواهد یافت.  این موضوع می‌تواند درآمد بالایی ایجاد و به رشد ترانزیت ریلی ایران به ویژه  راه‌آهن تهران کمک کند که به دنبال گسترش ارتباطات بین‌المللی خود است.

این پروژه که هزینه آن ۱.۶ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود، آخرین موانع موجود برای اتصال ریلی بی‌وقفه بین دو کشور را برطرف و حمل و نقل کانتینرها از آسیا و صادرات منطقه‌ای را تسهیل خواهد کرد

تقویت همکاری سه‌جانبه

یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم در راستای تحکیم کریدورهای اوراسیا، ازسرگیری فعالیت قطار کانتینری ایران-پاکستان-ترکیه در ماه دسامبر است. این موضوع در جلسه وزیر راه و شهرسازی و وزیران تجارت، ارتباطات و راه آهن پاکستان مورد توافق قرار گرفت.

براساس توافق مقام ها، برنامه اقدام مشترک برای همکاری در زمینه راه‌آهن، نوسازی خط کویته-تفتان و ایجاد مکانیسم هماهنگ برای اجرای پروژه‌های دوجانبه تدوین می‌شود. همچنین، اقداماتی در راستای تحریک تجارت مستقیم و عملیاتی سازی توافق‌نامه‌های اقتصادی قدیمی مورد بحث قرار گرفت.

به تازگی پاکستان پس از رایزنی با بازرگانان دو‌کشور، فرمان اجرایی برای گسترش مبادلات تهاتری با ایران صادر و کنفرانس اقتصادی با حضور بیش از ۱۵۰ شرکت ایرانی و پاکستانی و نمایندگانی از ۱۱ کشور، تمایل به توسعه زنجیره‌های لجستیک منطقه‌ای یکپارچه را نمایان کرد.

وزیر راه و شهرسازی ایران تأکید کرد، ایران و پاکستان ظرفیت تبدیل شدن به «پل شرقی» دارند که چین را با اروپا متصل و از مسیرهای ریلی موجود و بنادر اقیانوس هند و خلیج فارس بهره می‌گیرد.

تقویت ایران در کریدورهای اوراسیا

ایران به وسیله پروژه‌های پیش‌گفته، به دنبال تقویت نقش خود به عنوان هاب ریلی بین آسیای مرکزی، قفقاز، خلیج فارس و اروپاست. البته، این راهبرد با تحریم‌های اقتصادی تسریع شده است.

کریدورهای شرق-غرب (به وسیله ترکیه) و شمال-جنوب (هند-ایران-روسیه) ستون اصلی این رویکرد هستند. اتصال خطوط جدید به شبکه‌های موجود، شرایطی را برای ساختار ریلی رقابتی ایجاد می‌کند که قادر به ارائه جایگزینی مناسبی برای مسیرهای دریایی پرترافیک یا از نظر ژئوپلیتیکی آسیب‌پذیر است.

برای ترکیه نیز این پروژه در راستای راهبرد کلان آن برای قرار دادن خود به عنوان مرکز لجستیک اوراسیاست که بنادر مدیترانه‌ای، شبکه بزرگراه‌ها و زیرساخت‌های ریلی مدرن خود را با جریان‌های تجاری در منطقه آسیا و اقیانوسیه ادغام می‌کند.

آغاز فصل جدید

توافق ایران و ترکیه در زمینه ساخت خط آهن مرند-چشمه ثریا، ارسال نخستین قطارهای باری در مسیر ایران-ترکیه و ازسرگیری همکاری سه‌جانبه ایران، پاکستان و ترکیه نشان می‌دهد منطقه در حال ورود به مرحله جدیدی از ادغام ریلی است.

این پروژه‌ها، کریدور حیاتی شرق-غرب را تقویت و جایگزین مناسبی برای مسیرهای دریایی و راهکاری برای افزایش تاب‌آوری لجستیکی در اوراسیا ارائه می‌دهند. راه آهن مرند-چشمه ثریا پس از تکمیل شدن، یکی از حلقه‌های مفقوده در حمل و نقل ریلی چین-اروپا را برطرف، نقش ترکیه را به عنوان هاب منطقه‌ای تقویت می کند و ایران را در ساختار اقتصادی جاده ابریشم مدرن قرار می‌دهد.

از منظر ژئوپلیتیکی، سرمایه‌گذاری ۱.۶ میلیارد دلاری و افزایش تردد ریلی تأیید می‌کند راه‌آهن بار دیگر به ابزار راهبردی اصلی برای اتصال بین آسیا و اروپا تبدیل می‌شود.  اگر اجرای این برنامه‌ها طبق توافق پیش برود، نخستین قطارها اوایل سال ۲۰۲۹ یا ۲۰۳۰ در این کریدور جدید حرکت و مسیر رقابتی برای جریان‌های باری اروپا-آسیا ایجاد خواهند کرد.