سفیر انگلیس عنصر نامطلوب است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛  «عنصر نامطلوب»؛ واژه‌ای در حقوق بین‌المللی است که دولت‌ها در واکنش به اقدامات خلاف قانون افراد دارای مصونیت کشور دیگر، استفاده می‌کنند.

کسی که عنصر نامطلوب شناخته می‌شود حق ورود یا اقامت در کشور پذیرنده را ندارد و کشور‌ها برای تشخیص افراد خارجی و حتی دیپلمات‌های دارای مصونیت دیپلماتیک به عنوان عنصر نامطلوب نیاز به تعقیب قضائی، محاکمه و ارائه ادله ندارند.

این مسئله در ماده ۹ کنوانسیون بین المللی وین مربوط به روابط دیلماتیک نیز آمده است: «دولت پذیرنده می‌تواند در هر زمان و بدون ارائه هیچ توضیحی هر کدام از مأموران دیپلماتیک را عنصر نامطلوب یا مأمور متخلف اعلام کند.»

در این قوانین تاکید شده: «مأموری که عنصر نامطلوب است معمولاً توسط کشور فرستنده‌اش فراخوانده می‌شود. چنانچه کشور فرستنده اقدام‌های لازم را انجام ندهد، کشور پذیرنده می‌تواند از شناسایی شخص به عنوان عضوی از هیأت دیپلماتیک خودداری کند و حتی او را اخراج کند.»

این در حالی است که در روزهای اخیر عنوان عنصر نامطلوب خطاب به سفیر انگلیس در ایران بسیار شنیده می‌شود.

«رابرت مک‌ایر» سفیر انگلیس شامگاه شنبه ۲۱ دی به واسطه حضور در یک تجمع غیرقانونی در مقابل دانشگاه امیر کبیر تهران دستگیر و فیلم حضورش توسط پلیس منتشر و بعد در میان کاربران فضای مجازی کشور دست به دست شد.

طبق گزارش پلیس، سفیر انگلیس همراه فرد دیگری از ساعت 18:35 در این تجمع غیرقانونی حضور یافته و ساعت 19:10 دستگیر شده بود و یک ربع بعد، پس از تماس تلفنی با عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه و تائید هویت این فرد و انجام اقدامات اولیه قانونی، به نماینده وزارت امور خارجه تحویل داده شد.

در واکنش به این اتفاق، دولت انگلیس، حمید بعیدی‌نژاد سفیر کشورمان در لندن را احضار کرد. این در حالی است که علی‌رغم اقدام خلاف قانون سفیر انگلیس، وی دستگیر نشده بود و عراقچی در پاسخ توئیتری به جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر این مساله تاکید کرد.

 
در همین خصوص برخی از مقامات و نمایندگان مجلس از وزارت خارجه درخواست کردند سفیر انگلیس از کشور اخراج شود.

غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوه قضائیه نیز در نشست خبری روز گذشته خود اعلام کرد: براساس قواعد بین‌المللی، سفیر انگلیس در ایران عنصر نامطلوب است.

وی در پاسخ به سوال فارس در خصوص واکنش قوه قضائیه به حضور سفیر انگلیس در تجمعات غیرقانونی، گفت: سیاست قضایی قوه قضاییه که بار‌ها اعلام کرده‌ایم این است که بین معترضان و آشوبگران و همچنین اقدام اعتراضی با اقدام ضدانقلابی و مغایر امنیت ملی کشور تفاوت قائل هستیم. به هیچ عنوان از امنیت مردم و جامعه کوتاه نخواهیم آمد و با کسانی که به هر شکل اقدام علیه امنیت داشته باشند، در چارچوب ضوابط و مقررات قانونی برخورد خواهیم کرد.

وی افزود: در این موضوع به جهت اینکه ماموریت ما تامین امنیت شهروندان است، هیچ تعارفی با هیچکس نخواهیم داشت، ولو به حسب ظاهر فرد مدعی مصونیت دیپلماتیک باشد.البته قواعد بین‌المللی را مراعات می‌کنیم و به کنوانسیون‌های بین‌المللی که به آن‌ها ملحق شده‌ایم، احترام می‌گذاریم؛ اما احترام به کنوانسیون‌های بین المللی یک جانبه نیست.

اسماعیلی تصریح کرد: درست است که کنوانسیون وین در تدوین حقوق دیپلماتیک برای دیپلمات‌های کشور‌های خارجی در کشور پذیرنده مصونیت قائل شده است. ما نیز این مصونیت را قائل هستیم؛ اما به موجب همان کنوانسیون در ماده ۴۱ کنوانسیون وین آمده است که کلیه افرادی که از مزایا و مصونیت‌های دیپلماتیک بهره‌مند هستند، موظف‌اند قوانین و مقررات دولت پذیرنده را محترم بشمارند و از مداخله در امور داخلی کشور میزبان خودداری کنند.

چرا  سفیر انگلیس عنصر نامطلوب شناخته شد؟

سخنگوی قوه قضائیه بیان کرد: اینکه سفیر انگلیس به عنوان بالاترین مقام نمایندگی این کشور در جمهوری اسلامی، در یک تجمع غیرقانونی شرکت کند، از این تجمع فیلم و عکس تهیه نماید، نقش تحریک کننده برای ایجاد تجمع و استمرار تجمع غیرقانونی داشته باشد، به هیچ عنوان پذیرفته شده نیست. چه اینکه ابتدائا اصلا این فرد را نشناخته‌اند و در اولین مواجهه با مامورین هم انگلیسی صحبت می‌کرد و خودش را هم معرفی نمی‌کرد. بعد که احساس کرد که در خطر بازداشت قرار دارد، زبان به گفتمان فارسی گشود و خود را به عنوان سفیر انگلیس معرفی کرد.

وی ادامه داد: شیطنت و دروغگویی از این بالاتر را هم می‌توانید از یک شخصیت دیپلماتیک سراغ داشته باشید؟ در حقوق بین الملل این قبیل از این عناصر، عنصر نامطلوب شناخته می‌شوند و اگر شخصی در کشور پذیرنده، چه دیپلمات باشد و چه غیر دیپلمات، عنصر نامطلوب شناخته شد، هم انتظار مردم این است که اور را از کشور اخراج کنند و هم قواعد بین‌المللی این موضوع ایجاب می‌نماید.

اسماعیلی خاطرنشان کرد: در ماده ۹ عهدنامه وین، آمده است: «دولت پذیرنده هر لحظه و بی آنکه التزامی به توجیه تصمیم خود داشته باشد به دولت فرستنده اطلاع می‌دهد که رئیس یا هر یک از اعضای هیئت او، شخص نامطلوب است. در این صورت دولت فرستنده مامور را فراخواهد خواند یا به خدمت او خاتمه می‌دهد و اگر از این تکلیف امتناع کرد، کشور پذیرنده می‌تواند او را به عنوان عنصر نامطلوب اخراج کند.»

سخنگوی قوه قضاییه بیان داشت: امروز انتظار مردم ما این است و قواعد بین المللی هم این را ایجاب می‌نماید. البته مسئول در این حوزه و مباشر وزارت امور خارجه و دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان دولت پذیرنده است. ما به عنوان دستگاه قضایی و جامعه حقوقی این استنباط را داریم که این فرد و امثال او عنصر نامطلوب است و تکلیف عنصر نامطلوب در عهدنامه‌های بین المللی روشن شده است.

با توجه به نکات اشاره شده، سفیر انگلیس مطابق قواعد بین‌المللی عنصر نامطلوب است.

از سوی دیگر حجت الاسلام منتظری، دادستان کل کشور نیز اعلام کرد: این حضور مفتضحانه نشان‌دهنده آن است که اینگونه حوادث و تجمعات خلاف قانون توسط عناصر خارج از کشور چه آمریکا و چه انگلیس مدیریت می‌شود.

وی بیان کرد: حضور سفیر یک کشور در کشوری دیگر و در جمع غیرقانونی تعدادی هنجارشکن به هیچ وجه برای ما قابل قبول نبوده و این اقدام قابل تعقیب است‌ و ما از دولت انتظار داریم در اولین فرصت نسبت به اخراج چنین آدم قانون شکنی هرچه زودتر نسبت اقدام کند.

دادستان کل کشور افزود: البته به نظر ما این اقدام سفیر قابل تعقیب بین المللی هم است که یک سفیر بدون داشتن مجوز در یک جمع غیرقانونی حضور یابد و بعد هم بهانه‌ بیاورد که من برای اظهار همدردی با کشته شدگان حادثه سقوط هواپیما در این جمع حضور داشته ام.‌ سخنی که یک دروغ غیرقابل قبول است‌.

این مقام قضایی ادامه داد: انتظار هم این است که دولت هرچه زودتر نسبت به اخراج این فرد اقدام کند.

سید نصرالله ابراهیمی، عضو هیات علمی دانشکده حقوق دانشگاه تهران و رئیس کمیسیون بین الملل مرکز وکلای قوه قضائیه نیز به فارس، در خصوص مسئولیت های حقوقی سفیر انگلیس که در تجمعات اعتراضی غیرقانونی حضور داشته،گفت: حضور سفیر انگلستان در تجمع اعتراضی که در روبروی دانشگاه امیر کبیر بدون اخذ مجوز قانونی از مراجع رسمی کشور از قبیل وزارت کشور برپا شده بود، با عرف روابط دیپلماتیک حقوق بین الملل مغایرت داشته است.

وی افزود: بنظر می رسد که ایران می‌تواند در برابر ادعای وزارت امور خارجه انگلیس مبنی بر غیرقانونی بودن بازداشت سفیر انگلستان در ایران اعلام کند که حضور سفیر انگلیس در شلوغی‌ها و تظاهرات علیه امنیت ملی کشور بوده و در نتیجه جهت حفظ امنیت ملی خود اقدام بازدارنده اعمال کند ‌و از ورود نیروهای بیگانه حتی در کسوت دیپلمات در تظاهرات مردمی که خوف بروز اغتشاشات و تحریک تظاهرکنندگان را فراهم می کند جلوگیری به عمل آورد.

حدود مصونیت دیپلماسی سفرا

مصونیت سفرا و نمایندگان دیپلماتیک کشورها موضوع کنوانسیون وین درباره روابط دیپلماتیک (۱۹۶۱) مشروط به‌رعایت مقررات مندرج در‌این‌کنوانسیون است.ماده ۴۱ این کنوانسیون «ضرورت احترام مأموران سیاسی به قوانین کشوری که در آن مأموریت دارند» را شرط لازم الرعایت اعلام کرده است. 

همچنین این کنوانسیون مقرر کرده «کلیه اشخاصی که از مزایا و مصونیت‌ها بهره‌مند می‌شوند بدون آنکه به مزایا و مصونیت‌های آن‌ها لطمه‌ای وارد شود مکلف هستند قوانین و مقررات کشور پذیرنده را محترم شمرده و از مداخله در امور داخلی آن کشور خودداری کنند.»

موضع کنوانسیون وین درباره مصونیت سفرا

کنوانسیون وین در امور روابط دیپلماتیک مصوب ۱۸ آوریل ۱۹۶۱ برابر با ۲۹ فروردین ۱۳۴۰ در شهر وین اتریش، در پنجاه و سه ماده موضوعات مربوط به مصونیت، معافیت و امتیازات نمایندگان سیاسی کشور‌ها را روشن می‌کند. در ماده ۲۲ تا ۲۸ این کنوانسیون که به موضوع مصونیت مربوط می‌شود، آمده است: «کشور پذیرنده موظف است آزادی رفت‌وآمد در محل‌های مجاز و آزادی ارتباطات مأموریت و هم چنین استفاده از تمام وسایل ارتباطی، چون پیک سیاسی، پیام‌ها و کد و رمز‌ها را برای شخص مأمور سیاسی تضمین کند.»

ماده ۲۹ هم تصریح می‌کند: «شخص مأمور سیاسی مصون است و نمی‌توان او را به هیچ عنوان مورد توقیف یا بازداشت قرار داد.»، اما آیا سفیر انگلیس تحت عنوان سفیر، توسط پلیس ایران بازداشت شده بود؟ پاسخ منفی است. زیرا رابرت مک ایر، ابتدا به ساکن و تحت عنوان سفیر انگلیس بازداشت نشد. بلکه پس از شناسایی او در تجمع غیر قانونی از سوی پلیس بازداشت و پیرو گفت‌وگو با عراقچی و تایید هویتش در کمتر از ۱۵ دقیقه، آزاد شد.

 
این در حالی است که مأمور سیاسی یا شخص سفیر در کنار برخورداری از مصونیت تعرض و قضائی، باید قوانین و مقررات داخلی کشور پذیرنده را طبق مواد ۴۱ و ۴۲ کنوانسیون وین در امور روابط دیپلماتیک رعایت کند. طبق مفاد این مواد، نقض قوانین، اقدام علیه امنیت و منافع کشور پذیرنده، پرداختن به فعالیت‌های نامشروع یا هر عمل خلاف دیگر به تشخیص کشور پذیرنده، دخالت در امور داخلی آن کشور و نارضایتی از فعالیت‌های کشور فرستنده می‌تواند اقدامات خلاف قانون و ورای مصونیت مأمور سیاسی تلقی و منجر به تشخیص وی به عنوان عنصر نامطلوب شود.

میرمحمد ایروانی استاد حقوق بین‌الملل دراین باره گفت: سفرا مصونیت دیپلماتیک دارنداما اگر این افراد در مکان‌هایی حاضر شوند که نباید باشند باید از آن مکان‌ها خارج شوند.به همین دلیل ایران می‌تواند به کشور انگستان اعتراض کند که چرا سفیر این کشور در تجمعات علیه امنیت ملی  حضور داشته است.

وی گفت: حضور سفیر انگلیس در قالب وظایف دیپلماتیک تعریف نمی شود و این اقدام سفیر قابل اعتراض بوده و حتی قابلیت اخراج سفیر را هم دارد.

این استاد حقوق بین‌الملل گفت: اخراج سفرا در چنین شرایطی براساس معاهدات بین المللی پذیرفته است.

در این خصوص وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن شفاف سازی شرایط بازداشت رابرت مک‌ایر و همچنین مدت زمان آن، تلاش کرد مسئله مذکور تبدیل به بحران دیپلماتیک نشود. زیرا طبق عرف بین‌المللی هر زمان کشوری مأمور سیاسی پذیرفته شده را عنصر نامطلوب تشخیص دهد، کشور مقابل هم دست به اقدام متقابل می‌زند؛ هرچند که هیچ اقدام خلافی از طرف آن مأمور سر نزده باشد.

مهران عبداللهی، وکیل دادگستری نیز در این ارتباط به فارس گفت: بر اساس استانداردهای بین‌المللی سفرا نباید در امور داخلی کشور پذیرنده دخالت کند.

وی با تاکید براینکه باید علت حضور سفیر بررسی شود گفت: فرقی نمی‌کند، هر سفیری از هر کشوری که باشد اگر در مسائل داخلی کشور به نوعی باعث تشویق و تحریم مخالفت‌ها شود، خارج از حقوق بین‌الملل رفتار کرده و قانون به او اجازه این اقدام را نمی‌دهد.نماینده کشورها هر چند مصونیت دیپلماتیک دارند اما باید به قوانین داخلی کشورها احترام بگذارند و به این گونه فعالیت‌ها حتی غیرمستقیم ورود نکنند.

حالا با تمام این اوصاف خبر رسید که «راب مک ایر» سفیر انگلیس با اطلاع قبلی و طبق ضوابط از ایران خارج شده است.در این خبر آمده که بر اساس پروتکل‌های دیپلماتیک، هر سفیر و نماینده دیپلماتیکی می‌تواند با ارائه یادداشت برای مرخصی یا هر کار دیگری به کشورش برود و این سفر از مدتها پیش برنامه ریزی شده و یک سفر عادی است و ارتباطی با بازداشت وی در تهران ندارد!

منبع: فارس