مسقط؛ همراه ساکت در قبال طرح تل‌آویو، واشنگتن و ریاض در فلسطین

به گزارش راهبرد معاصر؛ سلطان نشین عمان، کشوری عربی در قسمت جنوبی تنگه استراتژیک هرمز و عضو شورای همکاری خلیج فارس است. قرار گرفتن در یک سوی تنگه استراژیک هرمز به عنوان مهمترین گذرگاه انرژی جهان، اهمیت مضاعفی به این کشور بخشیده است. در عرصه سیاست خارجی، این کشور همواره می کوشد خود را از درگیر نمودن در چالش ها و منازعات غرب آسیا دور نگه دارد تا به تبع، کمتر از درگیری ها آسیب ببیند. در عین کناره گیری خود از منازعات، عمان می کوشد تا در مسائل و بحران های منطقه ای، و حتی بعضا بین المللی، در قامت یک میانجی ظاهر شود. از همین رو می توان گفت سیاست خارجی مسقط همواره بر مبنای واقع گرایی، بی طرفی، عدم مداخله، موازنه و میانه روی استوار بوده است.

اما از طرفی به علت ضعف بنیان های مشروعیت در داخل، مانند اکثر کشورهای جهان عرب، این سلطان نشین نیز زیر چتر حمایتی ایالات متحده قرار داشته و با در اختیار قرار دادن پایگاه هوایی "تومریت" به ایالات متحده، سیاست خارجه خود را متاثر از کاخ سفید بنا کرده است. شاید به همین علت،عمان با وجود تلاش برای عدم برانگیختن خشم افکار عمومی جهان عرب، با چراغ خاموش، به سوی تل آویو گام بر می دارد تا نظر مثبت امریکا را هم جلب نماید. توضیح آن که عمان روابط آشکار و پنهانی را با اسرائیل برقرار کرده اما همچنان در زمره کشورهایی است که اسرائیل را به رسمیت نشناخته است. این کشور بر خلاف بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه عرب، هیچ گونه مشارکتی در جنگ های مختلف با اسرائیل نداشته است. اصولا همین سیاست های مسقط در عدم کمک به اعراب در جنگ با تل آویو و برقراری روابط پنهانی سبب شد تا پس از شکست اعراب از اسرائیل در سال 1967، جمال عبدالناصر به استقلال طلبان ظفار برای سرنگونی سلطان قابوس کمک کند.

سرگذشت روابط تل آویو- مسقط

سر آغاز رابطه رسمی میان مسقط و تل آویو به دهه 90 میلادی باز می گردد. در سال 1994، اسحاق رابین در سفری به عمان با سلطان قابوس دیدار کرد و از این نقطه، اساس روابط دو طرف شکل گرفت. بعد از این، در سال 1995 پس از ترور اسحاق رابین، یوسف بن علوی، وزیر خارجه خاندان قابوس به فلسطین اشغالی سفر کرد و شیمون پرز از وی میزبانی نمود. گام بعدی در سال 1996 برداشته شد که عمان به عنوان بهترین دوست اسرائیل در بین کشورهای عضو شورای همکاری، در توافقنامه ای اقدام به گشایش دفاتر تجاری در تل آویو و صدور مجوز برای گشایش دفتر تجاری اسرائیل در مسقط نمود. البته این توافقنامه پس از شروع انتفاضه دوم فلسطینی در سال 2000 و فشار افکار عمومی لغو گردید، اما حتی پس از بسته شدن دفاتر تجاری، مقامات عمانی از اعضای دفتر تجاری رژیم صهیونیستی خواستند که از این کشور خارج نشوند و دفتر خود را مخفیانه باز نگه دارند.

در کنار این، روابط مقامات عالیرتبه دو طرف، همچنان ادامه یافت. مثلا در سال 2008 بن علوی و لیونی، وزیر امور خارجه تل آویو، در سفری که به دوحه داشتند با یکدیگر دیدار کردند که نشانی از اصرار مسقط برای تداوم رابطه با تل آویو دارد.

عمان و مسئله فلسطین

موضع عمان در قبال مسئله فلسطین در هزاه سوم، به مواضع همپیمانان منطقه ای ایالات متحده در غرب آسیا نزدیک است. پس از اجلاس سران اتحادیه عرب ریاض در سال 2002 و مطرح شدن ابتکار صلح اعراب توسط ملک عبدلله برای سازش با اسرائیل از طریق ایجاد دو دولت فلسطینی و اسرائیلی بر مبنای مرزهای 1967، اکثریت کشورهای اتحادیه عرب از جمله عمان، موافقت خود را با این طرح اعلام کردند. هر چند که این طرح پس از حوادث یازدهم سپتامبر برای فرو نشاندن خشم امریکایی ها توسط عربستان ارائه گردید اما با مخالفت رژیم صهیونیستی با مرزهای تعیین شده و مخالفت گروه های فلسطینی به دلیل لزوم به رسمیت شناختن اسرائیل و مسکوت ماندن وضعیت آوارگان، به جایی نرسید. در مجموع، عمان در مقابله با رژیم صهیونیستی، کاملا منفعلانه عمل کرده و نشان داده که آرمان فلسطین در سیاست خارجی اش، هیچ جایگاهی ندارد.

عمان و "معامله قرن"

با تکیه زدن ترامپ بر کرسی ریاست جمهوری و طرح "معامله قرن" از سوی وی که حاوی بخشش قدس به رژیم صهیوینستی بوده، موجی دیگر از واکنش های عربی به پا خاست. عمان در واکنش به این اقدام با انتشار بیانیه ای، بدون محکوم نمودن تصمیم ایالات متحده، عنوان داشت که «سلطان نشین عمان حمایت خود را از مردم فلسطین برای ایجاد یک کشور مستقل بر اساس مرزهای 1967 که قدس، پایتخت آن باشد، اعلام می دارد. در ضمن، عمان همواره از راه حل های سیاسی برای منازعه اسرائیل و فلسطین حمایت می کند».

پس از این، بن علوی وزیر خارجه این سلطان نشین در سفری غیرمنتظره و بی سابقه برای نخستین وارد خاک فلسطین اشغالی شد تا با مقامات تشکیلات خودگردان مذاکره کند. او در این سفر با محمود عباس و وزیر خارجه تشکیلات خودگردان دیدار کرد. آنها در رابطه با اقدامات لازم برای مقابله با تصمیم ترامپ به گفت و گو پرداختند. بدنبال این رایزنی ها، بن علوی، تصریح کرد:« " بعد از جنگ های جهانی اول و دوم یک خواست جهانی برای تشکیل اسرائیل وجود داشت و حالا ایجاد یک دولت فلسطینی، ضرورتی استراتژیک برای همه جهان است. بر همگان لازم است که از حق تشکیل یک دولت فلسطینی با پایتختی قدس شرقی، حمایت کنند... از کشورهای عربی می خواهم درخواست عباس را برای سفر به فلسطین و قدس اشغالی اجابت کنند... مردم فلسطین تنها نیستند و کشورهای عربی از آن‌ها حمایت می‌کنند». البته، این سخنان نسبتا جدی از سوی مقامات مسقط، به معنای قد علم کردن آن ها در مقابل رژیم صهیونیستی نبود. بن علوی حتی در همین سخنرانی هم تاکید داشت که خواهان حفظ "کشور اسرائیل" در مرزهای 1967 است.

جمع بندی

پیرامون موضع عمان در قبال مسئله فلسطین، هر چند سلطنت این کشور، به علت فشار افکار عمومی جهان عرب، اسرائیل را به صورت دوژور به رسمیت نشناخته اما با این رژیم در ارتباط بوده است. مقامات عمانی از نخست وزیر اسرائیل در مسقط میزبانی کرده و حتی در سال 1996 دو طرف توافقنامه گشایش دفتر بازرگانی را به عنوان مقدمه ای برای گسترش روابط به امضا رساندند، هر چند که پس از انتفاضه دوم مردم فلسطین آن دفاتر فعالیت های خود را به طور رسمی پایان دادند اما روابط پنهانی دو طرف همچنان ادامه داشت. پس از تصمیم ترامپ برای اعلام قدس به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی و انتقال سفارتخانه به این شهر، عمان از حق فلسطینی ها برای ایجاد دولت دفاع کرده و بر لزوم اتحاد اعراب در برابر این تصمیم سخن گفت. لذا عمان در مسئله فلسطین، به راهکار دو دولتی بر اساس مرزهای 1967 معتقد بوده، هر چند اصراری بر این مرزها ندارد؛ از نظر این کشور پایان یافتن مسئله فلسطین، حال به هر نحوی، دارای اهمیت است چراکه این امر علاوه بر برداشتن فشار افکار عمومی جهان عرب از دوش حاکمان این کشور، سبب ایجاد صلح و پایان یافتن منازعات اعراب و اسرائیل خواهد شد و شرایط را برای روابط آشکار و علنی با اسرائیل فراهم خواهد آورد. پس می توان گفت، که عمان، یکی از همراهان ضمنی با "معامله قرن" ترامپ خواهد بود.