نخست وزیر جدید عراق و چالش توازن

به گزارش راهبرد معاصر؛ با انتخاب مصطفی الکاظمی توسط پارلمان، عراق پس از شش ماه، نخست وزیر اصلی و واقعی خود را پیدا کرد. اشتهار نخست وزیر جدید به عمل‌گرا بودن اوست به همین دلیل نه تنها در فرایند رای‌گیری مورد حمایت احزاب شیعی، سنی و کرد داخلی قرار گرفت بلکه دولت های ایران، امریکا، اتحادیه اروپا و دیگر کشورهای موثر در منطقه غرب آسیا از انتخاب وی استقبال کردند.

عراق در طول شش ماه گذشته در بحرانهای چند لایه و به هم پیوسته گرفتار آمده بطوریکه گسترش حجم و شدت اعتراضات مردمی علیه دولت که به خشونت‌های وسیع انجامیده در کنار ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس توسط امریکا و به تبع آن تصویب خروج نظامیان امریکا در پارلمان عراق که با عدم پذیرش امریکا مواجه شده، عمیق شدن بحران سیاسی در کشور و ناتوانی در ایجاد یک بلوک قدرتمند در پارلمان، کاهش شدید قیمت نفت، حملات نیروهای نظامی امریکا به پایگاههای حشد الشعبی، سربرآوردن مجدد داعش در برخی از مناطق عراق، تشدید بحران کرونا و عدم پرداخت درآمدهای ناشی از فروش نفت توسط اقلیم کردستان به دولت مرکزی شرایطی را ایجاب کرده که دولت جدید می‌بایست با انتخاب یک رویکرد جدید، ضمن گفتگو و تعامل جریانات با معترض مردمی، به خواسته ها و الزامات جدید موجود در عراق و منطقه توجه بیشتری کند و بتواند توازن خاصی را بین تقاضاها و انتظارات موجود ایجاد کند.

واقعیت این است که دولت جدید در دو عرصه داخلی و خارجی با چالش‌های جدی مواجه است. در داخل با موج انتظارات فزاینده برای مقابله با فساد گسترده در دولت و رشد بیکاری در کشور مواجه است که خود بزرگترین عامل اعتراضات مردمی و همچنین حمایت مرجعیت شیعه از این اعتراضات بوده که منجر به استعفای عادل عبدالمهدی گردید. علاوه براین تشدید بحران کرونا و متوقف شدن بخشی از اقتصاد کشور و همچنین ناتوانی احتمالی دولت جدید در پرداخت حتی حقوق کارکنان خود به خاطر کاهش شدید درآمدهای نفتی و تشدید ناامنی از اقدامات نظامی گروه داعش بر شدت بحران در عرصه داخلی افزوده است. نکته دیگر حائز اهمیت در عرصه داخلی این است که بر خلاف خیلی از کشورهای دنیا، قدرت حاکمیت در این کشور صرفا در اختیار نهادهای رسمی نظیر دولت، پارلمان، قوه قضایی و نیروهای مسلح نیست بلکه معادله قدرت در تعامل و رقابت با شخصیت‌ها و نهادهای غیررسمی نظیر گروه‌های شبه نظامی، قبایل و رهبران مذهبی که نفوذ سیاسی و اقتصادی بالایی دارند تنظیم می‌شود.

در عرصه خارجی، دولت جدید عراق مواجه با قدرت‌های موثر منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای با منافع متضاد و متعارض است که به دلیل شرایط خاص عراق در طول 15 سال گذشته همواره در این جا حضور مستقیم یا غیر مستقیم داشته اند. ایران، امریکا، ترکیه، عربستان و برخی از کشورهای دیگر منافع مشخص و تعریف شده‌ای در تعامل با عراق دارند. رویارویی مسلحانه بین امریکا و ایران یا بین یکی از متحدان امریکا و ایران که از منظر سیاستمداران و کارشناسان سیاست خارجی، از مناقشات بالقوه با احتمال وقوع متوسط و پیامد زیاد بر منافع امریکا مورد ارزیابی قرار گرفته می‌تواند بر نوع عملکرد و مدیریت دولت جدید عراق موثر واقع شود. علاوه براین، امریکا ضمن تلاش برای تداوم حضور نظامی خود علیرغم تصویب پارلمان برای خروج فوری نظامیانش، درصدد تضعیف گروههای طرفدار ایران در عراق در چارچوب کمپین فشار حداکثری علیه ایران می‌باشد ولی قدرت مانور و توان تاثیرگذاریش بر سیستم تصمیم گیری در عراق ضعیف است چرا که گروههای سیاسی طرفدار ایران از نفوذ و قدرت بالایی در پارلمان و نهادهای تصمیم گیری عراق برخوردارند. اگرچه در شرایط فقدان سردار سلیمانی، شرایط به گونه‌ای رقم خورد که از سال 2005 به بعد یعنی پس از حذف صدام همه نخست وزیران عراق با ریشه مذهبی شیعه و نزدیک به جریانات طرفدار ایران بوده‌اند اما نخست وزیر جدید با گرایش لیبرالی و سکولار روی کار آمده، اما همین عدم تجربه سیاسی بالای ایشان و فعالیت عمده اجرایی وی در بخش امنیتی و اطلاعاتی که عمدتا در پشت صحنه بوده است شاید به عنوان نقطه قوت او به حساب آید چرا که سابقه دشمنی آشکارا علیه هیچ گروه و کشوری را به صورت مستقیم در کارنامه خود ندارد.

رویکرد جدید و شرایط خاص نخست وزیر جدید فرصت مناسبی برای مقابله با فساد گسترده، حذف تبعیض های ناروای موجود، احیای سیستم اقتصادی در جهت حکمرانی بهتر و پیگیری سیاست خارجی متوازن این کشور می باشد. البته توجه همزمان به حفظ توازن بین نیروهای سیاسی داخلی و قدرت های ذی نفوذ خارجی در عراق مهمترین بعد مدیریت سیاسی و امنیتی دولت جدید الکاظمی است که انتظار می رود با توجه به سابقه پیچیده و در عین حال مغالطه‌آمیز نخست وزیر جدید که از یک طرف یک روزنامه نگار برجسته عراقی بوده و از طرف دیگر رئیس سازمان اطلاعات این کشور بوده بتواند در اتخاذ رویکرد جدید برای حل چالش ها و مشکلات عراق موثر واقع شود.

شاید نقطه قوت الکاظمی در شرایط بحران فعلی این باشد که ایران و امریکا هر دو حامی او هستند لذا مدیریت این تضاد بزرگ و ایجاد تعادل و توازن در آن از مهمترین کار ویژه های مدیریت دولت جدید است. بطوریکه امریکا که به دنبال فردی در راس دولت عراق بود که غیر شیعی و تحت نفوذ شدید ایران نباشد حالا به این خواسته خود رسیده می بایست حمایت های عملی از دولت جدید بنماید که در اولین تماس تلفنی هم مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا، معافیت 120 روزه خرید برق از ایران را به دولت جدید هدیه کرد که البته مظلوب ایران هم هست.

از طرف دیگر ایران خواهان حفظ ثبات و امنیت عراق است چرا که در شرایط سخت تحریمی، بیشترین تعامل اقتصادی را با این کشور دارد و عراق یکی از منافذ مهم صادرات محصولات و بدست آوردن ارز می باشد. ضمن اینکه حفظ ثبات عراق، نفوذ منطقه ای ایران را تثبیت می کند.

به هر حال علیرغم تمامی چالش ها و مشکلات موجود، فرصت های زیادی پیش روی نخست وزیر جدید عراق است چرا که سیاست، عرصه ممکنات است و با تغییر نگرش و رویکرد و انتخاب سیاست خارجی متوازن، حتی در بدترین شرایط هم می توان فرصت های جدید خلق کرد تا زمینه حکمرانی خوب فراهم گردد.