ائتلاف سازی امریکا ضد برجام

به گزارش راهبرد معاصر؛ ایالات متحده که اکنون به دنبال لغو برجام به بهانه های مختلف است، در آخرین تحرکات سیاسی کوشیده تا با اصرار بر بازرسی از سایت های نظامی ایران را در دوراهی خفت یا لغو برجام قرار دهد. در این میان، بسیاری از جمله جان بولتن تاکید کرده اند که امریکا نباید یکجانبه از برجام خارج شود بلکه باید با همکاری شرکای اروپایی این کار را بکند چراکه در غیراینصورت،سرنوشتی جز انزوای سیاسی برای واشنگتن قابل رویت نخواهد بود. به نظر می رسد که اکنون دولت ترامپ متقاعد شده که به تنهایی "پاره کردن" برجام، عملی سنجیده نیست و باید کاری کرد که اروپایی ها هم با "پاره کردن برجام" موافقت کنند. حال کاخ سفید با توجه به این دیدگاه، می کوشد تا افکار عمومی را در خصوص سیاست های منطقه ای ایران حساس کند، مثلا سیاستمداران امریکایی کارزار بزرگی ضد فعالیت های موشکی ایران، حمایت از حزب الله و احتمال انجام برنامه های هسته ای در مراکز نظامی به راه انداخته تا خوش بینی مقمات اروپایی که به واسطه امضا و تصویب برجام بدست آمده را، از بین ببرد. هر چه واشنگتن در ایجاد حساسیت نسبت به برنامه های موشکی ایران، حزب الله و ... موفق باشد، احتمال همراهی اروپا با امریکا برای ایجاد ائتلافی ضد برجام بیشتر خواهد شد. به بیان دیگر واشنگتن با طرح ادعاهای ضد ایرانی مختلف می کوشد تا اروپا را نسبت به ایران بدبین کند و همراه با دولت های غربی 5+1 از توافق خارج شود.

امکان ایجاد ائتلاف امریکایی- اروپایی برای خروج از برجام

تجربه تاریخی نشان داده که هرچند ممکن است گاهی کشورهای اروپایی ساز مخالفت با امریکا را کوک کنند، اما در اقدام جدی ضد زیاده طلبی های امریکا، شکست خورده اند. به عبارت دیگر، اروپا بسیاری از مواقع با مواضع امریکا به شدت مخالف بوده اما زمانی که نقض خواسته ها و گاه حتی منافعش توسط واشنگتن را دیده، تنها سکوت اختیار کرده است و بعضا با گذشت مدتی، با واشنگتن همراهی هم کرده است. مثلا، آلمان موافق حمله امریکا به عراق نبود ولی در نهایت تنها در عملیات نظامی شرکت نکرد و دست آخر هم پس از مدتی نیروهایش را در عراق مستفر کرد. یا اتحادیه اروپا در گام های اولیه مخالف تحریم های یکجانبه امریکا ضد ایران بود ولی با اعمال این تحریم ها، دولت های اروپایی حمایتی از شرکت های خود برای معامله با ایران نکردند. اتحادیه اروپا همچنین مخالف کاهش سهم امریکا در هزینه های ناتو بود، ولی در آخر این واقعیت را پذیرفت و باز هم در مقابل امریکا سکوت کرد، به بیان دیگر باید گفت که اروپا در خود نمی بیند که با امریکا عملا مخالفت کند و اگر مخالفتی هم باشد تنها محدود به بیانیه هاست. (خاطره سعید جلیلی در مذاکرات هنگامی که نماینده انگلیس خواست درخواست های ایران را بنویسد و در مقابل امتیازات را مطرح کند که با مخالفت نماینده امریکایی ساکت شد، در درک این مطلب موثر خواهد بود.) با توجه به این سابقه می توان سرنوشت سیاست های ضد برجامی ترامپ را هم تا حدودی حدس زد. در مقطع فعلی هرچند موگرینی علنا با لغو برجام مخالفت می کند و آن را توافقی چندجانبه و نه یک جانبه می داند، اما در مقابل تحریم های امریکا هیچ عکس العمل موثری نشان نمی دهد. جالب آن که موگرینی درخواست امریکا برای بازمذاکره برجام را ضمن رد کردن، "محترم" شمرده است. در کنار این، ماکرون هم که برای برجام "هیچ جایگزینی نمی شناسد"، از مذاکره برای دوره پس از 2025 و کشاندن توافق هسته ای به برنامه های موشکی ایران سخن گفته است. با این اوصاف قصد ما این است تا بررسی کنیم چقدر احتمال دارد امریکا بتواند با تشکیل ائتلافی به همراهی اروپایی ها، برجام را لغو کند؟

اهداف امریکا از ایجاد ائتلاف

• خروج از برجام بدون قرار گرفتن در انزوای بین المللی
• بازگرداندن تحریم های ضد ایران به منظور فشار بر جمهوری اسلامی
• تلاش برای ایجاد اجماع بین المللی در جهت تحدید توان نظامی ایران
• از بین بردن خوشبینی اروپایی ها به ایران پس از توافق هسته ای

سناریوهای پیش رو

مخالفت جدی اروپا با خاتمه برجام و پشیمان شدن امریکا از لغو توافق: در این سناریو، اتحادیه اروپا به هیچ عنوان با سیاست های ضد برجامی ترامپ همراهی نخواهد کرد، ارتباط برجام با برنامه موشکی را رد می کند، حتی در صورت خروج یکجانبه واشنگتن از برجام نه تنها همراهی نخواهد کرد، بلکه در مقابل تحریم های یکجانبه امریکا، از شرکت های اروپایی حمایت خواهد کرد. با توجه به این که اروپا هیچ گاه در رابطه با هیچ موضوعی چنین اقداماتی جدی ضد واشنگتن انجام نداده و با عنایت به این مضمون که ارزش های اروپایی با ارزش های امریکا همخوانی بسیار بیشتری دارد تا با ارزش های ایران، به نظر می رسد چنین سناریویی احتمال وقوع پایینی دارد. به عبارت دیگر، اروپا جز در مقام لفظ، هرگز مخالفت جدی با امریکا نکرده است.

باقی ماندن اروپا در برجام و خروج یکجانبه امریکا: در این سناریو، اتحادیه اروپا برنامه های موشکی ایران و بازدید از مراکز نظامی را جزو تعهدات برجام نمی داند و در نتیجه برخلاف دیدگاه امریکا، ایران را ناقض برجام نمی شناسد. در نتیجه امریکا از برجام یکجانبه خارج خواهد شد و خطر در انزوا قرار گرفتن را می پذیرد. نظر به آن که هجمه های رسانه ای سنگینی ضد برنامه های موشکی ایران صورت گرفته و بازدید از مراکز نظامی طبق پروتکل الحاقی، در صورت درخواست آژانس (که البته آژانس به شدت در مقابل امریکا ضعیف است)، الزامی است، اتحادیه اروپا نه تنها از ناحیه برنامه موشکی احساس تهدید می کند بلکه بازدید از مراکز نظامی را هم خواستار خواهد شد. به نظر می رسد حتی اگر اتحادیه اروپا مخالفتی با بازدید از مراکز نظامی داشته باشد، این مخالفت به درازا نخواهد کشید و با گذشتی مدت احتمالا کوتاهی، اروپایی ها هم خواستار بازدید از مراکز نظامی خواهند شد. حال اگر ایران چنین درخواستی را نپذیرد (که به احتمال زیاد نخواهد پذیرفت)، اروپا حتی اگر به بهانه نقض برجام توسط ایران از این توافق خارج نشود، مخالفت جدی با خروج امریکا نخواهد کرد، در نتیجه واشنگتن از برجام خارج خواهد شد بدون آن که منزوی شود. در این جا اروپا هرچند ائتلاف ضد برجام را نمی پذیرد اما در مقابل آن سکوت محض می کند. این سناریو احتمال وقوع بیشتری نسبت به سناریوی اول دارد.

باقی ماندن اتحادیه اروپا در کوتاه مدت و خروج در دراز مدت: طبق این سناریو، اتحادیه اروپا که برجام را "توافقی تاریخی" می داند، حتی در صورت نقض برجام توسط ایران (به دلیل عدم مجوز بازدید از مراکز نظامی)، سریعا از آن خارج نخواهد شد بلکه خروج امریکا را می پذیرد ولی به ائتلاف ضد برجامی نمی پیوندد اما در دراز مدت با ادامه یافتن برنامه موشکی ایران و عدم مجوز بازدید از مراکز نظامی، به مرور اتحادیه اروپا از توافق خارج خواهد شد و ائتلاف با امریکا ضد برجام را خواهد پذیرفت. با توجه به این که ماکرون به تازگی خواستار مذاکره برای ادامه برجام شده، انتظار می رود ایران چنین درخواستی را رد کند در نتیجه، مخالفت اروپایی ها با امریکا بیشتر خواهد شد و افکار عمومی برای خروج از برجام آمده می شود. تجربه انفعال اروپا در مقابل امریکا نشان می دهد که وقوع این سناریو محتمل است و شاید حتی از سناریو دوم به واقعیت آینده نزدیک تر باشد.