آیا واشنگتن در اجرای مکانیزم ماشه موفق خواهد بود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ شورای امنیت سازمان ملل، پیش نویس قطعنامه تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که قرار است در تاریخ 18 اکتبر منقضی شود، را رد کرد. اگر چه از قبل مشخص بود که روسیه و چین به طور صریح این قطعنامه را وتو خواهند کرد؛ اما در رای گیری جز رای مثبت آمریکا و جمهوری دومینیکن، 11 کشور رای ممتنع و روسیه و چین رای مخالف به این پیش نویس دادند. فرایند رای گیری شورای امنیت نشانگر انزوای بارز دولت آمریکا پس از تصمیم خود برای خروج از توافق هسته ای بود.

سه کشور اروپایی انگلیس – فرانسه و آلمان از اعضای توافق هسته ای با پیش نویس قطعنامه آمریکا مخالفت ورزیدند و اگر چه آن ها از عواقب و پیامدهای احتمالی لغو تحریم های تسلیحاتی علیه ایران اظهار نگرانی کرده اند؛ اما با توجه به حق وتوی پیش بینی شده توسط روسیه و چین؛ آن ها ترجیح دادند از اعطای رای مثبت خودداری کنند و بر تعهد خود در حفظ توافق هسته ای و لزوم جلوگیری ایران در دستیابی به سلاح هسته ای تاکید کنند.

حتی قبل از رای گیری در شورای امنیت؛ دولت آمریکا تصریح کرد که در صورت عدم موفقیت تمدید تحریم ها، با توسل به قطعنامه 2231 شورای امنیت، به مکانیزم ماشه ( اسنپ بک) متوسل خواهد شد و تمامی تحریم ها و محدودیت های تحمیل شده قبلی علیه ایران که توسط شورای امنیت لغو شده اند را بازخواهد گرداند. این سوال قابل طرح می باشد که آیا دولت آمریکا که از توافق هسته ای خارج شده می تواند از مکانیزم اسنپ بک استفاده کند؟

فرایند فعال سازی مکانیزم اسنپ بک چه گونه است؟
مکانیزم اسنپ بک ( مکانیزم ماشه) سازوکاری است که در فرآیند حل اختلاف در برجام در نظر گرفته شده است. در این فرآیند، اگر دولت‌ها یا دولت شرکت‌کننده در برجام، ایران را به نقض اساسی تعهداتش متهم کند، می‌تواند موضوع مورد مناقشه را ابتدا به کمیسیون مشترک برجام، سپس در مرحله بعد به شورای وزیران امورخارجه، سپس به شورای مشورتی و در نهایت به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد. اگر موضوع مورد اختلاف در مراحل ذکر‌شده و در زمان تعیین‌شده فیصله پیدا نکند، موضوع به شورای امنیت ارسال می‌شود. در آنجا، شورای امنیت ۳۰ روز فرصت خواهد داشت تا منطبق با رویه‌های خود درخصوص قطعنامه‌ای برای تداوم لغو تحریم‌ها رای‌گیری کند. طرف شاکی نیز، می‌تواند با اعمال حق وتوی خود از تصویب قطعنامه تداوم لغو تحریم‌ها جلوگیری کند، که در این صورت تحریم‌های شورای امنیت بازگردانده خواهد شد.

موافقین اسنپ بک چه استدلالی می کنند؟
آمریکا در تفسیر حقوقی جدیدی از توافقنامه برجام و قطعنامه 2231 مدعی شده است که کماکان جزء طرف‌های این توافق به شمار می‌رود و امکان استفاده این کشور از مکانیسم ماشه وجود دارد. در واقع کارشناسان وزارت امور خارجه دولت ترامپ مدعی هستند که شورای امنیت راه‌اندازی مکانیسم ماشه را به وضعیت عضویت کشورها در توافقنامه برجام مشروط نکرده است و قطعنامه 2231 نیز مستقل از توافق هسته‌ای بوده و براین اساس آمریکا مطابق با پاراگراف‌های 10.11.12 قطعنامه 2231 شورای امنیت، حق بازگرداندن تحریم‌ها و استفاده از مکانیسم ماشه را به‌طور مستقل از توافقنامه برجام، دارند. برایان هوک، نماینده مستعفی دولت آمریکا در امور ایران نیز در اظهاراتی با تاکید بر این که برجام یک توافق سیاسی است عنوان کرد که توافق از لحاظ حقوقی الزام آور نیست.

ریچارد گلدبرگ کارشناس ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی ها بر این عقیده می باشد: قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل؛ ایالات متحده را جز « دولت مشارکت کننده برجام» تعریف می کند و هیچ شرطی برای نحوه و چگونگی تغییر این تعریف ارائه نمی کند.در واقع به ایالات متحده به دلیل مشارکت اصلی در برجام صرف نظر از اقدام بعدی آن، حق توسل به اسنپ بک را می دهد. ایالات متحده آمریکا ممکن است مشارکت خود در برجام را به عنوان یک توافق نامه سیاسی متوقف ساخته باشد؛ اما واشنگتن در حمایت خود از اجرای کامل قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل حتی بعد از می 2018 ( خروج امریکا از برجام) تردیدی نداشته است.

مخالفین اسنپ بک چه استدلالی دارند؟ لاری جانسون معاون سابق دبیرکل سازمان ملل در امور حقوقی، قرائت دولت ترامپ از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل را به چالش کشید. وی استدلال کرد که به دلیل خروج آمریکا از برجام در می 2018، ایالات متحده دیگر مشارکت کننده برجام نیست و پرونده بسته شده است – ایالات متحده وضعیت خود رابه عنوان « مشارکت کننده برجام» از بین برده است. متحدان نزدیک واشنگتن و همچنین چین و روسیه بارها به صراحت اعلام کرده اند که آمریکا حقی برای این اقدام علیه ایران ندارد. اصولا بر طبق ماده ۱۰ و مواد پس از آن قطعنامه ۲۲۳۱ ، ساز وکارهای حل اختلاف در مورد تعهدات برجامی طرفین و از جمله مکانیسم ماشه فقط برای کشورهای چین ، روسیه ، فرانسه ، آلمان ، انگلستان ، ایالات متحده آمریکا و ایران که صراحتا طرفین برجام خوانده می شوند، موضوعیت حقوقی دارد. کشوری که از برجام خارج شده و دیگر طرف برجام شناخته نمی شود ، مشمول این ماده ( ماده 10) و سازوکارهای حل اختلاف نمی باشد. آمریکا که از برجام خارج شده نمی تواند به لحاظ حقوقی و واقعی درخواست اجرای ساز و کاری در توافقی باشد که دیگر عضوی از آن به شمار نمی آید.

هدف آمریکا از مکانیزم ماشه چیست؟
دولت ترامپ با هدف خوش آمد متحدین منطقه ای خود در خاورمیانه به خصوص اسرائیل و لابی قدرتمند آن در آمریکا از یک سو از سوی دیگر خوش آمد متحدین عرب خود در منطقه مانند عربستان ، امارات ، بحرین دست به این سیاست ها می زند تا اعتماد و اطمینان آنها را نسبت به ضدیت با ایران همچنان بالا نگه دارد و در عین حال در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ، از حمایت سیاسی و بعضا اقتصادی آنها همچنان برخوردار باشد. هدف دومی هم دولت ترامپ در این زمینه دنبال می کند و آن زنده نگه داشتن جنگ روانی علیه ایران و مشوش نگه داشتن فضای اقتصادی و سیاسی ایران است. دولت آمریکا با مانورهایی مانند ارائه قطعنامه تداوم تحریم تسلیحاتی ایران و همچنین فعال کردن مکانیسم ماشه با وجود آگاهی نسبت به ناکام ماندن آنها ، قصد دارد حاکمیت ایران را همچنان در جنگ روانی قرار دهد و آنها را درگیر مسائلی مانند این در عرصه بین المللی و حتی داخلی نمایند و قدرت مانور آنها را برای تصمیم گیری در مسائل سیاسی و اقتصادی کاهش دهد و به عبارتی انرژی آنها را در عرصه های داخلی و بین المللی صرف مسائل حاشیه ای نماید.

پیامد مکانیزم ماشه بر نظام بین الملل
رایان کاستلو تحلیگر اندیشکده کوئینسی تصریح کرد: «آمریکا بر این انتظار است که با توسل به مکانیزم اسنپ بک ضمن تلاش برای خاتمه بخشی به توافق هسته ای دولت اوباما، تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران بازگرداند. اما این یک بازی دیپلماتیک قوی یا معتبر نیست و این اقدام می تواند به اعتبار آمریکا خسارت قابل ملاحظه ای وارد کند و ایران را به واکنش وادارد. این در حالی است که آمریکا با صدای بلند و آشکار مشارکت خود در برجام را متوقف کرده است و اکنون به دنبال توسل به مکانیزم ماشه می باشد.این یک اقدام بسیار خطرناک می باشد. در صورت شروع و اجرای مکانیزم ماشه، ایران احتمالا تمامی تعهدات برجامی خود را متوقف می کند و به سمت خروج از برجام یا حتی پیمان منع گسترش سلاح هسته ای حرکت خواهد کرد. با این حال چنین اقدامی به یقین اعتبار دیپلماتیک آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل را تضعیف خواهد کرد. روابط بین اعضای دائم شورای امنیت را تیره تر و به اعتبار شورای امنیت به عنوان ضامن دیپلماسی چندجانبه بسیار آسیب خواهد رساند.