چرا ایران در حال توسعه برنامه موشکی و تقویت گروه های نیابتی است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از عدم موفقیت امریکا در تمدید تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، دولت ترامپ درصدد است تا با توسل به مکانیزم «اسنپ بک» در برجام، تمامی تحریم های چندجانبه علیه ایران را که بر اساس توافق هسته ای 2015 لغو شده بودند را بازگرداند. ظاهرا ترامپ خواهان توافق جدیدی با ایران می باشد که نه تنها مانع دستیابی ایران به سلاح هسته ای شود، بلکه ضمن محدود کردن برنامه موشکی، حمایت این کشور از گروه های نیابتی در منطقه قطع گردد. اما وی ظاهرا به انگیزه های ایران در توسعه برنامه موشکی یا حمایت از نیروهای نیابتی در منطقه توجهی نمی کند. انگیزه های رهبران ایرانی برای این نوع رفتار در منطقه بی ثبات خاورمیانه، تامین بقا است. تجارب تاریخی و ژئوپلیتیکی در منطقه دو رفتار زیر را بر ایران تحمیل می کند که اتفاقاً بیشترین خصومت ایالات متحده را برانگیخته است.

توسعه برنامه موشکی

با آغاز حملات موشکی صدام حسین ( 1980-1988)، ایران قادر به تلافی جویی نبود، زیرا ایران تحت تحریم کشورهای غربی قرار داشت و در نهایت مجبور شد برای دریافت ساده ترین تجهیزات نظامی و موشکی  دست به دامان لیبی و کره شمالی شود. این کشور همچنین فاقد نیروی هوایی پیشرفته بود. این وضعیت رهبران ایران را به احساس نیاز به ایجاد و توسعه برنامه موشکی بومی سوق داد که امروزه از بزرگترین زرادخانه موشکی در منطقه برخوردار است. اکنون رهبران ایران آماده نیستند که این ابزار دفاع مشروع را به راحتی از دست بدهند.

توسعه گروه های نیابتی منطقه ای

به گفته محی الدین مصباحی استاد روابط بین الملل در دانشگاه بین المللی فلوریدا، ایران از بعد ژئوپلیتیک با «تنهایی استراتژیک» روبرو می باشد و در واقع آن ها از نظر استراتژیک تنها هستند و از هر گونه اتحاد معنادار با قدرت های بزرگ محروم می باشند. در طول تاریخ، ایران بارها از طرف عرب، ترک و صدام از غرب، توسط مغولان و افغان ها از شرق، توسط روسیه از شمال و توسط پرتغالی ها از جنوب مورد حمله قرار گرفته است.  در هیچ یک از این موارد متحدی نداشت. امروز هم متحدان منطقه ای قابل اعتمادی ندارد. ایران تنها کشور شیعه و فارس در خاورمیانه تحت سلطه اعراب و تسنن است. علاوه بر آن ایران دارای مرزهای گسترده و بدون موانع طبیعی می باشد که دفاع از خود در امتداد مرزها را با سختی مواجه می سازد.

این شرایط باعث شده است که رهبران این کشور برای گسترش عمق دفاع استراتژیک به دنبال ایجاد گروه های نیابتی در منطقه باشند. در حقیقت، انگیزه ایجاد گروه های نیابتی بیشتر دفاعی است تا تهاجمی. بر اساس گزارش اندیشکده رند: «ایران به دنبال توسعه سرزمین یا تحمیل اجباری ایدئولوژی انقلابی خود نیست». حزب الله در لبنان به عنوان اولین سنگر ایران در تقابل با اسرائیل تلقی می شود و انصارالله قدرت سعودی در یمن را متوازن می نماید. حتی حمایت از حشدالشعبی در راستای جلوگیری از حمله مجدد عراق به ایران می باشد. حسین موسیان دیپلمات سابق و سخنگوی تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در مصاحبه ای گفت: «رفتار ایران واکنشی به اقدامات ایالات متحده آمریکا می باشد. ایالات متحده برای مقابله با ایران در کشورهای عربی سرمایه گذاری گسترده ای کرده است».

پیامد استراتژی ترامپ

با این وجود در طول سه سال گذشته دولت ترامپ سعی کرده است با ایجاد فشارهای قابل توجه، رفتار ایران را نسبت به دو انگیزه فوق تغییر دهد. با این وجود، علی رغم خروج از برجام و اعمال شدیدترین تحریم اقتصادی بی سابقه، اعمال فشارهای سیاسی و نظامی شدید و ترور بزرگترین سردار این کشور، تاکنون نتوانسته به توافق جدیدی با ایران دست یابد. ایالات متحده آمریکا درصدد تمدید تحریم های تسلیحاتی علیه ایران است در حالی که میلیاردها دلار تسلیحات به رقبای منطقه ای ایران می فروشد و از اسرائیل که دارای سلاح اتمی است حمایت و پشتیبانی اقتصادی و امنیتی می کند. علاوه بر این ایران را از طریق پایگاه های نظامی خود محاصره کرده است.

رهبران ایران فقط می توانند نتیجه بگیرند که ایالات متحده به دنبال تغییر رژیم است و مقاومت را به عنوان انگیزه سوم اضافه می کند. نیازی به گفتن نیست که هیچ کشور مستقلی حاضر نیست استقلال خود را رها کند، به همین ترتیب رهبران ایران حاضر نیستند از ابزار دفاعی خود چشم پوشی کنند، به ویژه در زمانی که تقریباً متقاعد شده اند که ایالات متحده سیاست سرنگونی آنها را دنبال می کند. پافشاری در این مسیر به احتمال زیاد دولت ایالات متحده را به یک جنگ غیرضروری می کشاند. پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات نوامبر، احتمال رویارویی و تقابل آمریکا و ایران را تا حد زیادی افزایش می دهد. شاید به همین دلیل است که سپاه پاسداران در رزمایش های دریایی اخیر خود از ماکت یک کشتی آمریکایی استفاده کرده تا خود را برای یک وضعیت واقعی آماده کند.

ایالات متحده باید انگیزه های رهبران ایران را درک کند. رهبران ایالات متحده باید بدانند که چرا ایران موشک می خواهد یا به دنبال ایجاد گروه های نیابتی منطقه ای است. صرف مشاهده رفتار بدون درک انگیزه های آن، رهبران ایالات متحده را با تجزیه و تحلیل دقیق روبرو نمی کند و این تنها مارپیچی از سو برداشت بین طرفین ایجاد می کند. اما هنگامی که ایالات متحده به جای اقدام برای تغییر رفتار، این انگیزه ها را تشخیص دهد می تواند سیاست هایی را دنبال کند که به ایران انگیزه ای برای پیشبرد برنامه موشکی یا پشتیبانی از گروه های نیابتی منطقه ای ندهد، یعنی رفتار کشورها می تواند از طریق انگیزه تغییر کند. این تنها با وجود یک سیستم امنیتی پایدار در خاورمیانه که به موجب آن کشورها از حاکمیت و استقلال خود اطمینان پیدا می کنند و اختلافات بدون دخالت نظامی حل می شود قابل دستیابی است. ایالات متحده می تواند از پتانسیل رهبری خود در جهان برای ایجاد چنین سیستمی استفاده کند، وگرنه با ادامه سیاست های یک جانبه گرایی و قلدرمابی می تواند زمینه تشدید تنش ها و بی ثبات سازی منطقه را فراهم سازد. آمریکا کدام یک گزینه را انتخاب خواهد کرد؟