سرجنگی‌ بارانی موشک‌های ایران چگونه عمل می‌کند؟

به گزارش راهبرد معاصر در جریان افتتاح نمایشگاه دائمی دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه، تصاویری از کلاهک‌های جنگی مختلف موشک های بالستیک ایرانی به نمایش در آمد که در بین آنها «کلاهک بارانی» موشک‌های بالستیک ایران برای اولین بار مشاهده شد.

به طور کلی کلاهک‎ها یا سرجنگی موشک‌های سطح به سطح از سه منظر قابل بررسی و مقایسه هستند که شامل وجود قابلیت هدایت، خصوصیات شکلی و نوع محموله جنگی است.

در صورت جدا شونده نبودن سرجنگی موشک، وجود قابلیت هدایت و تصحیح مسیر برای کلاهک بستگی به خود موشک دارد.

عمده موشک‎های بالستیک برد متوسط و بلند ساخت ایران تا پیش از دهه 1390 با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش، کنترل می‎شدند و سرجنگی آنها چه از نوع جداشونده و چه غیرجداشونده فاقد قابلیت هدایت و کنترل تا انتهای مسیر بود بنابراین پس از اتمام سوخت و خاموش شدن پیشران، قابل هدایت و کنترل نبودند.

از اینرو این سرجنگی‌ها به صورت ذاتاً‌ پایدار طراحی می‎شدند تا پس از ورود مجدد به جو و ایجاد نیروهای آیرودینامیکی بر اثر حرکت هوا روی بدنه سرجنگی به سمت زمین جهت گرفته و به مختصات انتهایی مسیر حرکت خود با یک درصد خطای احتمالی برسند.

با رونمایی از موشک عماد در سال 1394 که وجه شاخص آن، ساخت سرجنگی جداشونده با قابلیت هدایت و کنترل تا انتهای مسیر بود، موشک‌های برد بلند ایرانی «نقطه زن» شدند. این سرجنگی به صورت یک ماژول جداگانه قابلیت تطبیق با موشک‌های قدر و سجیل را نیز داشت.

به مرور و تا چند سال بعد، برای موشک های شهاب-2 و قیام نیز سرجنگی های با قابلیت هدایت تا انتهای مسیر و توان نقطه زنی توسعه پیدا کرد.

همین روند برای موشک خرمشهر نیز طی شد و پس از نمونه اول آن با سرجنگی مخروطی ساده، سرجنگی مشابه عماد برای خرمشهر-2 با قابلیت نقطه زنی و کنترل تا انتهای مسیر توسعه داده شد.

خانواده موشک های فاتح-110 نیز از ابتدا قابلیت هدایت و کنترل تا انتهای مسیر را داشتند که بعداً در نمونه های دارای قابلیت سرجنگی جدا شونده نیز طبعاً حفظ شد.

از نظر ظاهری، اولین انواع سرجنگی‎های موشک های بالستیک برد متوسط و بلند ایرانی یعنی شهاب-2 و 3، مخروطی ساده بودند که بعدها با دو نوع دیگر، تنوع یافتند که پرکاربردترین آنها با دو بخش مخروطی که اولی زاویه بیشتری دارد شروع شده و به واسطه یک حجم استوانه ای با طول قابل توجه به بخش مخروطی سوم می‎رسد.

این ترکیب شکلی معمول‎ترین ترکیب هندسه ظاهری کلاهک‎های جنگی موشک‎های بالستیک کشور در میان سرجنگی‌های غیرهدایت شونده شد زیرا علاوه بر خانواده شهاب-3، در موشک‎های قیام و سجیل-1 و 2 و قدر-1 و قدرF و H نیز دیده می‎شود. به این نوع شکل ظاهری سرجنگی، سه مخروطی گفته می شود.

یک نکته مهم که در مورد به کارگیری این سرجنگی در موشک‎های قدر و سجیل به عنوان موشک هایی با قطر بدنه 125 سانتیمتر و موشک قیام با قطر بدنه 88 سانتیمتر قابل تشخیص است، تطبیق سرجنگی سه مخروطی با هر دو دسته از موشک های فوق با افزوده شدن یک سطح مخروطی واسط به بدنه موشک های بزرگتر است.

در واقع باید این بخش واسط در بالا قطری مشابه موشک قیام یعنی 88 سانتیمتر و در پائین قطری مشابه قدر و سجیل یعنی 125 سانتیمتر دارد.

در نتیجه بخش اصلی سرجنگی موشک‎های مختلف برد متوسط و بلند کشور مشترک شد که سبب کاهش هزینه و ریسک توسعه محصول در دوره زمانی دهه 1380 شد که نیاز به تولید سریع موشک های مختلف وجود داشت.

از نظر نوع محموله سرجنگی، دسته بندی از نظر منفرد یا غیرمنفرد بودن آن صورت می‎گیرد. کلاهک منفرد، نوع معمول و پایه کلاهک هر موشکی است.

این سرجنگی بسته به مأموریت تعریف شده برای آن می‎تواند انفجاری شدید، ترکش‎زا، آتش‎زا و ... باشد که در موشک‎های بالستیک عموماً از نوع انفجاری شدید است.

جرم سرجنگی منفرد موشک های مختلف از شهاب-3 و قدر تا سجیل و قیام که در کلاهک مخروطی ساده یا سه مخروطی جا داده شده‎اند از نوع انفجاری شدید بالغ بر 650 تا 1000 کیلوگرم در مدلهای مختلف عنوان شده است.

سنگین ترین سرجنگی موشک‌های ایرانی مربوط به نوع منفرد موشک خرمشهر-1 با 1800 کیلوگرم جرم است.

نوع دیگر محموله سرجنگی موشک‌های بالستیک، کلاهک «چندگانه» یا «مجتمع» است که در واقع از کنار هم قرار گرفتن تعدادی کلاهک کوچکتر حاصل شده است و پس از جدا شدن کلاهک اصلی از موشک و در زمان مطلوب، این کلاهک‎های کوچک از سرجنگی اصلی جدا شده و با فاصله گرفته از هم به نقاط مختلفی برخورد می‎کنند.

در محصولات معدود کشورهای سازنده موشک های بالستیک، کلاهک‎های مجتمع از 3 تا 14 کلاهک کوچکتر تشکیل می‎شوند. موشک خرمشهر یکی از موشک هایی است که قابلیت حمل سرجنگی با چند کلاهک کوچکتر برای آن به طور رسمی تصریح شده است.

سرجنگی خوشه‌ای یا بارانی را می‎توان نوعی از کلاهک‎های مجتمع دانست که از تعداد زیادی مهمات کوچک تشکیل شده است. این نوع سرجنگی برای پوشش دادن یک منطقه نسبتاً وسیع که اهداف متعددی در آن پراکنده شده‎اند مناسب است.

البته مهمات کوچک سرجنگی بارانی موشک‎های بالستیک با بمب‎های خوشه‎ای معمولی که از هواپیماها رها می‎شوند ممکن است تفاوت‎های ابعادی و عملکردی داشته باشند.

در زمینه سرجنگی بارانی برای موشک‌های بالستیک دوربرد در بهمن ماه سال 1392، خبر توسعه و آزمایش موفق نسل جدیدی از این نوع سرجنگی اعلام شد.

بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط وزیر دفاع وقت، نسل جدید موشک بالستیک برد بلند زمین به زمین با سر جنگی بارانی برای انهدام جنگ افزارها و تجهیزات نظامی دشمن طراحی و تولید شده و گریز از سامانه‌های ضد موشکی دشمن، قابلیت تخریب اهداف گسترده و امکان تخریب چند هدف مجزا از دیگر ویژگی‌های این موشک است. تصاویر گرافیکی منتشر شده در مورد این خبر نشان از حمل ده‌ها مهمات کوچک توسط این سرجنگی برای موشک های برد بلند قطر 125 سانتیمتر مانند قدر داشت.

در نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه در اردیبهشت سال 1393 موشک زلزال با سرجنگی بارشی نمایش داده شد که برای انهدام اهداف دارای مساحت بالا طراحی شده از جمله فرودگاه‌ها، باندهای پرواز و منطقه استقرار تجهیزات و ادوات دشمن طراحی شده است.

سرجنگی بارشی این موشک شامل 30 بمب 17 کیلوگرمی بوده که در ارتفاع مناسب از هدف بسته به وسعت مورد نظر برای تأثیرگذاری، مهمات کوچک رها شده و روی هدف فرود می‌آیند.

نحوه پخش شدن این مهمات نیز بر اساس دوران موشک حول محور طولی خود است. از این دوران به عنوان یک مکانیزم خودکار برای پخش بمب‌ها بر روی هدف استفاده می‌شود. ظاهراً این دوران با ایجاد زاویه انحراف در هر چهار بالک کنترلی تولید می‌گردد.

این بمب‌ها که دارای بالک‌های پایدارساز بازشونده هستند، با فرود تقریباً عمودی روی هدف توانایی تأثیرگذاری بر اهدافی مانند کمپ‌های استقرار نیروهای دشمن، محل‌های استقرار ادوات زرهی سبک و خودروهای راهکنشی، توقفگاه‌های هواپیماها و بالگردها را همانند باندهای پروازی دارند در حالی که پس از جدا شدن این بمب‌ها از موشک اصلی امکان انهدام آنها برای دشمن عملاً وجود نداشته و تأثیرگذاری آن روی هدف، قطعی خواهد بود.

یک گونه دیگر از مهمات چندگانه حمل شونده در کلاهک نیز در کنار موشک زلزال بارشی در نمایشگاه سال 1393 نمایش داده شد. این مهمات دارای یک بدنه استوانه‌ای و بالک‌های کنترلی در انتهای بدنه بوده و به نظر می‌رسد در هر موشک حامل، امکان جای‌دهی 4 فروند از آنها وجود داشته باشد. در این صورت هر یک از آنها می‌توانند در حدود 100 کیلوگرم یا بیشتر جرم داشته باشند.

شکل انتهای بدنه آن نیز می‌تواند نشان‌دهنده وجود پیشران سوخت جامد در آن باشد. نکته قابل توجه دیده شدن یک جستجوگر راداری کوچک در کنار این مهمات در بخشی دیگر از نمایشگاه است که ابعادی قابل مقایسه با قطر بدنه آن دارد.

این مسئله در کنار وجود بالک‌های کنترلی در این مهمات که قاعدتاً باید توسط سامانه هدایت و کنترل و بر اساس هدفگیری به کار گرفته شوند احتمال ارتباط این مهمات با جستجوگر فوق را پررنگ‌تر می‌نماید. چنین ترکیب سلاحی وسیله‌ای مؤثر در برابر گروهی از شناورهای رزمی یا در صورت ضد رادار بودن جستجوگر مذکور برای انهدام منطقه ای که توسط سامانه های پدافندی مختلف محافظت می شود مفید و مؤثر خواهد بود.

اما در نمایشگاه دائمی نیروی هوافضای سپاه که در 6 مهر 1399 افتتاح شد، در میان تصاویر مربوط به موشک‌های بالستیک، سرجنگی سه مخروطی مجهز به انواع مهمات مجمتع و بارانی مشاهده شد.

در این زمینه چند مورد قابل بررسی است. اول تنوع مهمات مذکور و دوم تعداد مهمات قابل حمل و نیز امکان حمل چند نوع مهمات در یک سرجنگی.

از تصاویر منتشر شده مشخص شد که سرجنگی مذکور برای نمایش سه نوع مهمات در نظر گرفته شده است. کوچکترین نمونه به رنگ آبی که در گروه های حداقل 5 و 7 تایی در قطاع هایی از سرجنگی جای دهی شده دارای ابعاد و وزن کمی بوده و احتمالاً برای انهدام اهداف فاقد حفاظت زرهی مانند هواپیما، بالگرد و تجهیزات سبک طراحی شده است.

نوع دوم به رنگ مشکی، تقریباً از نظر طول و قطر دو برابر نمونه آبی بوده و برای انهدام اهدافی مانند ساختمان های کوچک و خودروهای رزمی و باند پرواز مناسب است.

نوع سوم به رنگ قرمز، در واقع نوعی از مهمات کلاهک های مجتمع است که دارای یک بدنه استوانه ای، بالک های باز شونده در انتها و قطر بیشتر از دو نوع قبلی است.

این نوع برای انهدام اهداف محافظت شده قابل استفاده بوده و احتمالاً در انواع جدید خود دارای قابلیت هدایت و کنترل جداگانه نیز هست.

شعاع انحنای دماغه این پرتابه نشان می‌دهد که یا برای جدایش در سرعت‌های بسیار بالا طراحی شده و یا در نمونه عملیاتی از جستجوگر اپتیکی استفاده می‌کند.

موشک‌های بالستیک ایرانی علاوه بر تنوع سرجنگی، امروز همگی در زمینه قابلیت نقطه‌زنی به توان تثبیت شده‌ای دست پیدا کرده‌اند.

در نتیجه علاوه بر امکان انهدام اهداف مختلف در پایگاه‌های دشمن تا شعاع 2000 کیلومتر با دقت بسیار بالا، امکان اثرگذاری راهکنشی یا تاکتیکی مطلوب را نیز بر توان رزمی دشمن دارند.

نکته بسیار مهم اینجاست که چون این موشک‌ها با توان داخلی تولید شده و به خارج وابسته نیست در مقایسه با نمونه های خارجی -در کنار کارآمدی- بسیار ارزان قیمت‌تر بوده و به تعداد مورد نیاز تولید شده و می‌شود.

تسنیم