ابهامات توافق باکو و ایروان چیست؟
ایران به‌عنوان یکی از بازیگران مهم و قدرتمند منطقه به امنیت مرزهای شمالی خود اهمیتی ویژه می‌دهد و دیگر بازیگران باید به این موضوع توجهی ویژه داشته باشند.
به گزارش راهبرد معاصر با امضای توافق بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان یکی از دشوارترین جنگها و درگیری‌های چند سال اخیر بین این دو کشور به پایان رسید.
ابتکار عمل و میانجیگری ولادیمیر پوتین برای پایان دادن به جنگ بین باکو و ایروان، پس از آن صورت گرفت که دو کشور 3 بار آتش‌بس اعلام کردند اما هر بار هرکدام از طرفین به‌نوعی نقض آتش‌بس را به گردن دیگری انداخت.
در شرایط فعلی امضای توافق بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای روسیه و منطقه دستاورد مهمی است، چرا که توانسته یک معضل بزرگ را بدون دخالت آمریکا و اروپا به فرجام برساند اما در این میان نکات مهمی وجود دارد که بر مسائل ژئوپولیتیک و امنیت منطقه تأثیر خواهد گذاشت.
در مورد توافق اخیر بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، سؤالات مهمی وجود دارند که باید برای آنها، پاسخ‌های روشنی دست‌وپا کرد.
تغییرات مرزی به‌چه‌شکلی خواهد بود؟
یکی از مفاد مهم توافق اخیر بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، این است که مسکو و ایروان راضی شده‌اند که نیروهای تحت‌امر الهام علی‌اف، هر جایی را که آزاد کرده‌اند، در آنجا بمانند. از آنجایی که برخی از این مناطق، در مجاورت ایران واقع شده‌اند، تحلیل و ارزیابی این تحولات، برای تهران از اهمیت بالایی برخوردار است.
در مورد نگرش به مسائل مرزی باید گفت، برخی از تغییرات جدید با امنیت ایران و برخی دیگر نیز با امنیت کل منطقه ارتباط پیدا می‌کند. ایران به‌عنوان یکی از بازیگران مهم و قدرتمند منطقه، به امنیت مرزهای شمالی خود اهمیتی ویژه می‌دهد و دیگر بازیگران، نمی‌توانند ایران را در مقابل عمل انجام‌شده قرار دهند.
حال سؤال اینجاست: طول مرز ایران و ارمنستان به چند کیلومتر خواهد رسید و آیا باکو در این مرز، به‌دنبال اعمال تغییر ژئوپولیتیکی جدی است؟
با توجه به این‌که ایران با ارمنستان، تنها 35 کیلومتر مرز دارد، در شرایط فعلی، روند کنترل مناطق مرزی به‌چه‌شکلی خواهد بود؟ آیا جمهوری آذربایجان خواهد توانست در گفتگو با ایران، رضایت کشورمان را جلب کند یا قرار است بدون در نظر گرفتن رویکرد و رضایت ایران، تغییرات جدیدی صورت بگیرد؟
امنیت مرز چگونه حفظ خواهد شد؟
یکی از نکات مهمی که تبدیل به دغدغه امنیتی ایران شده، موضوع تغییرات جدیدی است که در مرز به وجود آمده و پای عناصر تندروی خارجی را به منطقه باز کرده است.
آیا جمهوری آذربایجان، به‌عنوان میزبان و صاحب سرزمین‌های مزبور، در کوتاه‌مدت این دغدغه امنیتی را رفع می‌کند یا از سر غفلت و کوتاهی، راه برای برخی ماجراجویی‌های جدید باز خواهد شد؟
ترتیب اتصال نخجوان به آذربایجان چگونه خواهد بود؟
یکی دیگر از مفاد مهم توافق بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، توافق در مورد نخجوان است.
نیکول پاشینیان پذیرفته است که از نخجوان به‌عنوان بوم جدامانده آذربایجان، کانالی از داخل خاک ارمنستان عبور کند و به آذربایجان برسد.
بر اساس توافق مزبور، تأمین امنیت این گذرگاه و نظارت بر تردد، به‌عهده نظامیان روس خواهد بود، سؤال اینجاست: ترتیب عبور این گذرگاه و تعیین مسیر به‌چه‌شکلی خواهد بود و آیا احیاناً دالان اتصالی نخجوان به جمهوری آذربایجان، با همکاری‌های گمرکی و تجارت زمینی ایران، تضاد و تناقض پیدا خواهد کرد یا نه؟
نظامیان ترکیه وارد کدام منطقه می‌شوند؟
الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان، پس از امضای توافق با ارمنستان و در یک گفتگوی تلویزیونی، اعلام کرده است که حفظ امنیت مناطق آزادشده، اقدام مشترک نیروهای باکو و آنکارا خواهد بود.
معنی روشن و ساده این جمله علی‌اف، این است که بخشی از نیروهای مسلح ترکیه وارد منطقه خواهند شد، حال سؤال اینجاست: با توجه به این‌که این عبارت، در متن منتشرشده پوتین و پاشینیان وجود ندارد، آیا حضور نظامیان ترکیه در قره‌باغ و دیگر اراضی تحت کنترل جمهوری آذربایجان، صرفاً بر اساس یک توافق دوجانبه بین آنکارا و باکو است و روسیه از آن بی‌خبر است؟
واکنش ارمنستان به این موضوع چه خواهد بود؟ آیا تندروهای سلفی که از سوریه به منطقه جنگ برده شده‌اند، بر اساس چنین تصمیمی کنار نیروهای مسلح ترکیه و جمهوری آذربایجان خواهند ماند؟
ناامنی در ارمنستان چه تأثیری بر منطقه خواهد گذاشت؟
پس از امضای توافق اخیر بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، واکنش‌های مردمی به این اقدام پاشینیان، بسیار تند بود و معترضین علاوه بر نهاد نخست وزیری به ماشین رئیس پارلمان نیز حمله‌ور و خواهان استعفای نیکول پاشینیان شدند.
سؤال اینجاست: در صورت تداوم ناامنی و ناآرامی در ارمنستان و تبدیل وضعیت کنونی به یک بحران بزرگ، آیا ابتکار عمل منطقه‌ای برای مقابله با ناآرامی شکل خواهد گرفت؟
در پایان باید گفت: حفظ امنیت منطقه و پایان دادن به معضلات سیاسی و مرزی، مسئله‌ای نیست که بتوان برای تحقق آن، بازیگر قدرتمندی همچون ایران را نادیده گرفت.
ایران علاوه بر تشویق طرفین به گفتگو، با تدوین یک طرح همه‌جانبه و اعزام فرستاده ویژه به هر چهار کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان، روسیه و ترکیه، حسن‌نیت خود را نشان داده و با وجود مشکلاتی که برای برخی از روستاهای مرزی ایران پیش آمده است، با بردباری با این مسئله برخورد کرده است اما در تداوم مسیر تغییرات سیاسی جدید، نه‌تنها تغییر ژئوپولیتیک جدیدی را نمی‌پذیرد بلکه به‌شدت با حضور عناصر تندرو و بیگانه در مناطق مرزی، مخالف است.
تسنیم