پیدا و پنهان جنجال حذف غربالگری اجباری چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ توییت «کبری خزعلی»، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی کافی بود تا بار دیگر یکی از موضوعات اجتماعی در حوزه زنان به مسئله سیاسی و جنجالی رساه‌ای تبدیل شود و موافقان و مخالفان آن هریک دلایلی برای اثبات حقانیت مواضع خود بیان کنند. وی در توییتی نوشت: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت، بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی (که باعث قتل جنین می‌شد) برداشته شد. حالا دیگر هیچ پزشک و مادری مجبور به غربالگری و کشتن جنین نیست». این سخنان کافی بود تا موجی از واکنش‌ها در دفاع یا رد آن به راه بیفیتد.

غربالگری چیست؟

آزمایش غربالگری برای مادران باردار یک روش پزشکی است تا از وضعیت جنین اطلاع لازم کسب شود. آزمایش‌های غربالگری غیر تهاجمی یا Noninvasive هستند، یعنی برای انجام آن نیازی به شکافتن بدن نبوده و از طریق ابزارهای پیشرفته امکان مشاهده درون بدن میسر است. بعد از مثبت اعلام شدن نتایج غربالگری، برای رسیدن به پاسخ قطعی درباره مشکل جنین باید آزمایش‌های تشخیصی انجام شود. برخی از آزمایش های رایج غربالگری ساده هستند، برای مثال آزمایش تحمل گلوکز برای تشخیص دیابت بارداری بوده اما برخی دیگر از انواع آزمایش غربالگری برای موارد خاص تجویز می‌شود و با این روش برخی معلولیت‌های جنین تشخیص داده خواهد شد.

با توجه به اینکه برخی نقایص و سندرم‌های مورد بررسی در خانواده‌هایی که هیچ سابقه‌ای ندارند، نیز به میزان کافی دیده می‌شود بنابراین پزشکان توصیه می کنند همه زنان در هر سنی، تست‌های غربالگری را انجام دهند. زمان انجام غربالگری سه ماهه اول از ۱۱ هفته تا ۱۳ هفته و ۶ روز است که احتمال خطر سندرم داون (تریزومی ۲۱)، سندرم پاتو (تریزومی ۱۳) و سندرم ادوارد (تریزومی ۱۸) را مشخص می‌کند. این آزمایش شامل یک آزمایش خون به‌ علاوه یک سونوگرافی برای بررسی ضخامت پشت گردن (NT) و وجود استخوان بینی (NB) است.

گفتنی است این طرح از اوایل دهه 80 در کشورمان آغاز شده که هدف نهایی آن شناسایی زودهنگام و حذف جنین‌هایی است که به نقص‌ها و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی مبتلا شده‌اند. با تشکیل مجلس یازدهم برخی از نمایندگان تلاش کردند روند فعلی اجرای این طرح را تغییر دهند. این نمایندگان سعی دارند با پیش‌بردن یک طرح دو بندی ضوابط جدیدی برای اجرای غربالگری زنان تعیین کنند که هدف آن عدم الزام مادران باردار به انجام غربالگری توسط پزشکان و اختیاری کردن آن است.

 مخالفان غربالگری از بحران جمعیت معلول سخن می‌گویند

اصلاح‌طلبان را باید مهم‌ترین گروهی دانست که از همان ساعات اول بعد از انتشار توییت توسط عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نسبت به آن واکنش نشان دادند.

فعالانی همچون «عباس عبدی» معتقد هستند که اصرار مجلس برای حذف غربالگری اجباری منجر به افزایش نوزادان معلول می‌شود و در پی آن بحران‌های اجتماعی برای فرد و خانواده و حتی جامعه خواهد شد. از سوی دیگر مسئولان وزارت بهداشت با تاکید بر تولد بیش از ۳ هزار کودک مبتلا به سندروم داون بدون انجام تست غربالگری، تصویب نهایی چنین طرح‌هایی را عامل بحران‌ساز برای نظام سلامت می‌دانند.

فعالان این جریان با استناد به آمارهای دولتی مدعی هستند که هم اکنون ۱۰ میلیون معلول در کشور وجود دارد که از این تعداد ۴ میلیون نفر دچار معلولیت شدید و یا بسیار شدید هستند که به علت بالا بودن هزینه انجام آزمایشات ژنتیکی و تحت پوشش قرار نگرفتن آن توسط بیمه‌، روند تولد کودکان معلول شتاب خواهد داشت.

حذف غربالگری، مقدمه‌ای برای اجرای سیاست افزایش فرزندآوری

از سوی دیگر برخی از فعالان این جریان معتقد هستند که هدف نهایی از تدوین چنین طرح‌هایی، مقدمه‌سازی برای اجرای قوی‌تر سیاست افزایش فرزندآوری است. «ناهید خدا کرمی»، عضو شورای شهر تهران و رئیس انجمن علمی مامایی ایران در گفتگو با خبرگزاری برنا و در واکنش به توییت خزعلی اظهار داشت: «سال 90 زمزمه کاهش نرخ باروری در کشور مطرح شد و سازمان ملل گزارشی منتشر کرد و در آن عنوان شد ایران در 2030 ممکن است به سرعت به طرف پیری جمعیت برود. نسخه‌های متعددی برای بهبود روند رشد جمعیت مطرح شد و در حال حاضر مجلس یازدهم بحث سند تعالی جمعیت و خانواده را در دست بررسی دارد که اقداماتی برای تشویق خانواده ها به فرزند آوری و اقدامات بازدارنده برای ممانعت از کاهش جمعیت در آن پیش‌بینی شده است که از آن جمله به حذف غربالگری جنین می‌توان اشاره کرد».

به گفته رییس کمیته سلامت شورای شهر تهران، برخی در دفاع از این طرح عنوان می کنند در غربالگری ممکن است برخی جنین های سالم از بین برود و یا جنین هایی با نقص ساده حذف شوند. طرح این مسائل برای افزایش جمعیت یک بیراهه بزرگ و پاک کردن صورت مسئله در کشور است.

وی با تاکید بر هزینه‌ساز بودن تولد کودکان معلول برای خانواده و جامعه، تاکید کرد: «برخی تصور می کنند ممانعت از 12 هزار سقط درمانی می تواند به توسعه جمعیت کمک کند. این سقط‌ها، بچه‌های ناهنجاری هستند که هزینه سرباری برای خانواده و نظام سلامت دارند ولی البته  حق هر انسانی است که زنده بماند اما ساده انگاری است که تصور شود با قطع غربالگری می توان نقشی در توسعه جمعیت داشت».

خداکرمی با تعمیم موضوع غربالگری به موضوع «کودک‌همسری» آنها را از یک جنس دانسته و معتقد است «بحث حذف غربالگری برای افزایش جمعیت بیراهه رفتن است، همانطور که برای افزایش جمعیت یک روز کاهش سن ازدواج  و کودک همسری مطرح مى‌شود و روز دیگر در پی حذف غربالگری و افزایش نوزادان داراى نقص عضو و معلول هستیم».

 موافقان از غربالگری اجباری و صدمات آن می‌گویند

در مقابل انتقادات موافقان غربالگری، اما منتقدان اجباری بودن این طرح و الزام همه مادران برای انجام آن را یک جبران شدید برای سلامت زنان می‌دانند.

از دید این افراد، این تست‌ها علاوه بر تشخیص احتمال ناهنجاری در جنین، دوران شیرین بارداری را همراه با استرس می‌کند. از سوی دیگر گرچه مبتلایان به سندرم‌های تریزومی ۱۸ و ۱۳ امکان حیات ندارند ولی کودکان دارای سندرم داون علاوه بر سلامت جسمی در طول زمان می‌توانند با کسب مهارت‌های مختلف، به یک زندگی عادی بپردزاند.

برخی متخصصان طب سنتی نیز مهم‌ترین ایراد غربالگری اجباری را اجبار همه زنان باردار به انجام آن می‌دانند، ولی در کشورهای غربی به عنوان مبدع این طرح تنها زنانی که ریسک بارداری آنها ۳۰ تا ۳۵ درصد است، مشمول این طرح می‌شوند.

از سوی دیگر برخی متخصصان زنان می‌گویند که در روش آمنیوسنتز یک درصد احتمال سقط جنین به دلیل استرس شدید وجود دارد ولی در تست غربالگری این عدد به 15 درصد می‌رسد. بنابراین در قریب به 80درصد بارداری‌ها هیچ نیازی به تست غربالگری نیست و اجبار زنان به انجام آن نه تنها هزینه مالی شدید بر خانواده‌ها وارد می‌کند، بلکه باعث می‌شود جنین‌های سالم نیز در معرض آسیب و افزایش ریسک معلولیت قرار بگیرند.

غربالگری؛ آری یا نه؟!

با نگاهی به مواضع موافقان و مخالفان اجرای طرح غربالگری می‌توان گفت که بخش اعظمی از سخنان هر دو طرف درست است؛ از سویی از نظر عقلانی نباید اجازه داد کودکانی که جان مادر را به خطر می‌اندازند و معلولیت اثبات‌شده دارند به دنیا بیایند و از سوی دیگر نیز اجبار همه زنان باردار برای انجام این تست هم هزینه‌ساز است و هم خود زمینه‌ساز صدمات جانی برای جنین سالم است.

نقطه جنجال‌ساز این موضوع در این است که سایه مواضع سیاسی بر سر موضوعی اجتماعی بسیار سنگین است؛ برخی اصلاح‌طلبان سعی دارند با بهانه قرار دادن سخنان «کبری خزعلی» به سیاست‌های کلانی همچون افزایش فرزنداوری حمله کنند و برخی مدافعان حذف غربالگری نیز مخالفان را به سوءاستفاده مالی و رفتار مافیایی در این خصوص متهم می‌کنند.

به نظر می‌رسد آنچه در این میان مغفول مانده، بررسی علمی و ضابطه‌مند کردن روشی است که وجود آن می‌تواند از به وجود آمدن بسیاری از بحران‌های انسانی همچون معلولیت جلوگیری کند!