راهبرد معاصر بررسی می کند:
آیا میانجیگری کویت بین تهران – ریاض موفقیت‌آمیز خواهد بود؟
اگرچه ریاض اخیرا به مذاکره با تهران تمایل نشان داده است اما دو عامل موجب شده‌اند که در مورد زمان‌بندی آغاز گفتگو در تردید باشد. نخستین عامل، انتظار سعودی‌ها برای مشخص شدن سیاست دولت جدید آمریکا در قبال ریاض است. دومین عامل انتخابات ریاست جمهوری ایران است؛ زیرا با نزدیک شدن موعد انتخابات، سعودی‌ها تمایل دارند در صورت مذاکره با دولت آتی وارد گفتگو شوند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ از زمانی که حمد بن جاسم، نخست‌وزیر و وزیرخارجه اسبق قطر توئیت‌هایی را در خصوص لزوم مذاکره بین ایران و دولت‌های حاشیه خلیج فارس منتشر کرد، صحبت‌ها در مورد امکان گفتگو و بهبود نسبی در روابط بین ایران و عربستان سعودی افزایش یافته است. به طوری که چند روز پس از آن، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر از آمادگی کشورش برای میانجیگری بین ایران و دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس خبر داد. مطلق القحطانی، نماینده ویژه وزیر امور خارجه قطر نیز گفته است که کشورش آماده است بین ایران و عربستان سعودی میانجیگری کند.
پس از اعلام آمادگی قطر برای میانجیگری میان تهران و ریاض، خبرگزاری «آناتولی» ترکیه به نقل از منابع دیپلمات آگاه در وزارت خارجه کویت از آمادگی مشروط این کشور برای میانجیگری میان تهران و ریاض خبر داد. در واقع با پایان یافتن دولت دونالد ترامپ در آمریکا منابع خبری از میانجیگری کویت میان عربستان و ایران برای کاهش تنش‌ها میان این دو کشور خبر داده‌اند. کویت پس از موفقیت میانجیگری‌اش میان قطر و عربستان و متحدانش که به امضای توافق‌نامه در نشست سران شورای همکاری انجامید، موضوع میانجیگری با ایران را هم با عربستان در میان گذاشته که عربستان به آن پاسخ مثبت داده است.
سفر هیئت ایرانی به کویت و سفر هیئت کویتی در روزهای آتی به تهران
سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امورخارجه ایران سه‌شنبه ۷ بهمن ۱۳۹۹ در رأس هیئتی به کویت با شیخ احمد ناصر المحمد الصباح، وزیر خارجه این کشور دیدار و گفتگو کرد. این سفر چند روز بعد از اعلام آمادگی عربستان برای گفتگو با ایران انجام شد. فیصل بن‌فرحان، وزیرخارجه عربستان روز جمعه ۳ بهمن در گفتگو با شبکه العربیه گفت «دست ریاض برای گفتگو همواره دراز است اما ایرانی‌ها به حرف‌های خود پایبند نیستند. بنابراین ما باید نشانه‌های واقعی در تغییر رفتارهای آنها در منطقه مشاهده کنیم.» در پاسخ به اظهارات فیصل بن‌فرحان، علی ربیعی، سخنگوی دولت سه‌شنبه ۷ بهمن در نشستی خبری گفت: «اعلام اشتیاق وزیر امورخارجه عربستان به تعامل با ایران را استقبالی مفید اما ناکافی از طرح‌های پیشین ایران در گسترش مناسبات دوستانه در منطقه می‌دانیم. ما همواره اعلام کرده‌ایم که آماده گفتگو با همه کشورهای همسایه از جمله عربستان سعودی برای رفع اختلافات هستیم، اما تا وقتی به این اطمینان نرسیم که ذهنیت بازی حاصل‌جمع جبری صفر را کنار گذاشته‌اند، لفاظی‌های به‌ظاهر همکاری‌جویا‌نه را بیش از حد جدی نمی‌گیریم.»
در همین راستا روزنامه کویتی الجریده طی گزارشی اعلام کرد که سفر عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران به کویت، در چارچوب میانجیگری کویت برای حل اختلافات تهران با ریاض صورت گرفته است. عراقچی که با وزیر خارجه کویت دیدار داشت تأکید کرد که ایران آماده گفتگو در مورد امنیت منطقه خلیج فارس، بدون دخالت خارجی بوده و خواهان ایفای نقش میانجیگری کویت است؛ همان نقشی که در سال ۲۰۱۷ توسط شیخ صباح الاحمد برای حل اختلافات ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس آغاز شد.
پس از سفر هیئت ایرانی به کویت، منابع دیپلماتیک کویتی و ایرانی تأکید کرده‌اند در ادامه تلاش‌ها برای تنش‌زدایی بین ریاض و تهران قرار است که هیئتی از کویت طی چند روز آینده برای بررسی مسائل مربوط به مذاکره با عربستان سعودی با مقامات بلندپایه ایران به تهران سفر کند.
امکان‌سنجی موفقیت کویت در میانجیگری میان تهران و ریاض
در پاسخ به این پرسش که تنش‌زدایی بین تهران – ریاض موفقیت‌آمیزخواهد بود یا خیر؟ باید شرایط و نیازهای دو کشور در این بازه زمانی را سنجید. فیصل بن‌فرحان، وزیرخارجه عربستان اخیرا گفته دست ریاض برای گفتگو همواره دراز است. عبدالعزیز الصقر، رئیس مركز مطالعات الخلیج نیز در یادداشت مشترکی با سیدحسین موسویان، دیپلمات سابق ایران بر عبور از وضعیت سرزنش متقابل بین ایران و ریاض و لزوم گفتگوی مستقیم میان مقامات دو کشور تأکید کرده‌است. در این یادداشت آمده با روی کار آمدن دولت جدید در واشنگتن، زمان چرخش از وضعیت «تقابل» به «گفتگو»، فرار سیده است. در چهار دهه گذشته، روابط ایران و عربستان پستی‌ها و بلندی‌هایی شامل تقابل و رقابت و گاهی هم همکاری را طی کرده است اما امروز ما به آخر بازی رسیده‌ایم. در حالی که دولت‌های ما در موضوعات متعدد منطقه‌ای مواضع متضاد دارند، اما این دشمنی‌ها نه اجتناب ناپذیر و نه محکوم به ابد هستند. اولین قدم به سمت بهبود شرایط این است که دو طرف احساس تهدیدات از سوی طرف مقابل را درک کنند، خواه این تصور واقعی یا تخیلی باشد. قدم بعد توافق روی «اصول پایه» است که بتوان آینده روابط را بر آن اساس ساخت.
عربستان سعودی، پس از چهار سال تکیه بر دونالد ترامپ، اکنون خود را بدون متحد و هم‌پیمان می‌بیند؛ به خصوص که دولت جدید آمریکا در صدد گشودن پرونده‌های حساسی برای مجازات عربستان سعودی است، در حالی که پیش از این، ترامپ با افتخار از ولیعهد سعودی درقبال ترور خاشقچی حمایت می‌کرد. از همین‌رو عربستان پس از پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به سمت تنش‌زدایی در روابط خود با قطر و ترکیه گام برداشته است.
همچنین ریاض نگران است که دولت بایدن طرح جان کری برای پایان دادن به درگیری در یمن را از سر بگیرد. طبق نظر آمریکا، هر اقدام واقعی برای پایان دادن به جنگ یمن، مستلزم توافق ایران و سعودی در این باره است و دلیل آن، فراهم شدن راه خروجی برای ولیعهد سعودی است که جنگ یمن بسیاری از طرح ها و برنامه‌های او را برهم زده است. از این‌رو تنش‌زدایی عربستان سعودی با ایران می‌تواند به بحران چند ساله یمن پایان دهد.
از سوی دیگر ایران بار‌ها تاکید کرده که آماده گفتگو با عربستان سعودی است. یکی از آخرین اظهارات مقامات ایرانی در این باره، صحبت‌های سفیر ایران در کویت است که اظهار داشت: «ایران، عربستان را یک کشور مهم و بزرگ در منطقه می‌داند و سران تهران معتقدند که با همکاری مشترک می‌توان بسیاری از مشکلات دو جانبه را حل کرده و بر بحران‌های منطقه‌ای فائق آمد.»
در این بین یکی از اهداف ایران از تنش‌زدایی با عربستان سعودی، کاستن از تحریم‌های بین‌المللی و جلوگیری از ورود بیشتر رژیم صهیونیستی به منطقه خلیج فارس است. علاوه بر آن ایران در مقابل فشارهای آمریکا در موضوع هسته‌ای آماده مذاکره با عربستان سعودی است.
نتیجه‌گیری
کویت پس از پشت سرگذاشتن آزمون موفق در آشتی میان کشورهای شورای همکاری، پیشنهاد گفتگو و مذاکره بین تهران و ریاض را مطرح کرده است. البته کویت در سال‌های گذشته تلاش‌های متعددی برای کاهش تنش میان تهران – ریاض انجام داده است. اما عربستان سعودی به دلیل خودداری از کوتاه آمدن از سقف مطالبات خود عامل اصلی این شکست‌ها بوده است.
با این حال اگرچه عربستان سعودی اخیرا به مذاکره با ایران تمایل نشان داده است اما دو عامل موجب شده‌اند که در مورد زمان‌بندی آغاز گفتگو در تردید باشد. نخستین عامل، انتظار سعودی‌ها برای مشخص شدن سیاست دولت جدید آمریکا در قبال ریاض است. دومین عامل انتخابات ریاست جمهوری ایران است؛ زیرا با نزدیک شدن موعد انتخابات ریاست جمهوری ایران، سعودی‌ها تمایل دارند در صورت مذاکره با دولت آتی وارد گفتگو شوند.