چرخش سعودی به سوی مسکو تا چه میزان محتمل است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ از اوایل سال 2021 دو تغییر و تحول به ظاهر غیر مرتبط در تحولات شبه جزیره عربستان صورت پذیرفته است: الف) تشدید اختلافات ایالات متحده و عربستان سعودی و ب) تشدید حملات گروه انصارالله به عربستان سعودی. اما این دو رخداد نوید تغییرات ژئوپلیتیک جدید در منطقه خاورمیانه می باشد. به نظر می رسد که همکاری و مشارکت راهبردی 75 ساله واشنگتن و ریاض در حال خاتمه یافتن است و هیچ تضمینی برای تداوم حیات این رابطه تنش آمیزی وجود ندارد. با توجه به این مسئله؛ مسکو احتمالا برای تقویت جایگاه و نفوذ منطقه ای خود از یک فرصت بالقوه تاریخی برخوردار است.

همراه با توافق روسیه و سعودی در مورد همکاری نظامی (19 فوریه 2021) ، تحرکات اخیر در روابط دو جانبه به این واقعیت اشاره دارد که همکاری نظامی روسیه و عربستان. - به طور سنتی توسط مسکو به عنوان ابزاری برای تحصیل اهداف ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک در مناطق حیاتی راهبردی مورد استفاده قرار می گیرد و اکنون می تواند وارد مرحله بسیار پیشرفته تری شود که با تغییرات ژئوپلیتیک و اقتصادی منطقه ای بیشتری همراه باشد.

روابط عربستان سعودی و روسیه

از منظر تاریخی؛  مسئله تقویت همکاری های فنی و نظامی همچنان به عنوان موضوعی مهم در روابط روسیه و عربستان سعودی باقی مانده است. بر اساس اطلاعات رسمی، بین سال های 2007 و 2009 ، روسیه یک پیشنهاد بزرگ صادراتی (4 میلیارد دلار) ارائه کرد که هدف آن تهیه مقادیر زیاد تسلیحات پیشرفته به روز شده از جمله آخرین اصلاحات تانک جنگی تی 90، بالگرد ( می 35، می 17، می 28 ان.ای)، سامانه دفاع موشکی اس300، اس 400 و باک می.2.ای و پانستیر اس  1 به عربستان سعودی بود. اگر چه عادل الجبیر وزیر امور خارجه سابق عربستان سعودی در اظهاراتی گفت که هیچ چیزی مسیر پادشاهی را برای خرید تسلیحات روسیه مسدود نمی کند؛ اما ریاض از این که زمینه نارضایتی ایالات متحده متحد اصلی راهبردی و مهمترین تأمین کننده تسلیحاتش را فراهم کند خودداری نمود.

اما اکنون به دو دلیل اوضاع سیاسی با تغییر و تحول همراه شده است. نخست ، تحولات عمیق در بازار جهانی انرژی باعث گردید تا معامله راهبردی نفت برای امنیت که بنیان مشارکت راهبردی ایالات متحده و عربستان سعودی می باشد را تضعیف کند. در مرحله دوم ، یک مجموعه ای از حملات موفق حوثی ها به خصوص حمله سپتامبر 2019 به تأسیسات آرامکو عربستان، سوالات متعددی را در مورد اثربخشی مجتمع ضد موشکی و پدافند هوایی ایالات متحده ایجاد کرده است. ولادیمیر پوتین با لذت بردن از لحظه ، از رهبری سیاسی سعودی خواست « مانند ایران و ترکیه یک تصمیم سیاسی منطقی وعقلانی برای خرید سامانه دفاع هوایی موشکی و جنگنده های مدرن روسی بگیرد.»

صف بندی مجدد محتمل است

با کنار گذاشتن توافق بالقوه تسلیحاتی؛ سوال اصلی این است که آیا عربستان سعودی و روسیه تصمیم دارند تا روابط نظامی خود را گسترش دهند؟ عربستان سعودی به دو دلیل زیر ممکن است به سمت صف آرایی جدید حرکت کند. نخست ، تصمیم رئیس جمهور بایدن در مجازات علیه 76 مقام برجسته سعودی به خصوص احمد العسیری معاون اطلاعات عربستان سعودی که از سوی سرویس اطلاعاتی آمریکا به مشارکت در قتل جمال خاشقچی متهم شده است. ثانیا، توقف فروش تسلیحات آمریکا به عربستان سعودی از جمله مهمات هدایت شونده دقیق که نشان می دهد ایالات متحده تمایل دارد تا ماهیت روابط خود را با پادشاهی تغییر دهد. علاوه بر این ، به نظر می رسد برنامه های عربستان سعودی بر افزایش روابط انرژی با چین برای کاهش وابستگی به ایالات متحده باشد.

برای مسکو؛ افزایش نقش روسیه در حوزه دفاع عربستان سعودی به سه دلیل مهم است:

اولا، چنین توافقاتی نفوذ روسیه را در مسئله خاورمیانه افزایش خواهد داد؛ روندی که مسکو از اواخر دهه 1990م به عنوان بخشی از میراث یوگنی پریماکوف ، مقام سابق روسیه دنبال می کند.

ثانیا، این امر بدون شک در تبلیغات روسیه - به عنوان شکست آمریکا در منطقه حیاتی راهبردی بازتاب داده می شود.

سوم این امر می تواند روسیه را در مسیر بازارهای یکی از برترین مخارج نظامی جهان قرار دهد. با توجه به کاهش سهم روسیه در صادرات اسلحه جهانی (به دلیل کاهش صادرات آن به هند) ، یک احتمال فرضی این است که مسکو با فروش تسلیحات به عربستان سعودی به دنبال تنوع بخشی اقتصادی باشد.

قبل از ارائه یک تحلیل مختصر از پیامدهای بالقوه آن، مقاله ای در نشریه نشنال اینترست منتشر شد که روسیه می تواند سامانه دفاع موشکی اس 400، جنگنده سوخو سو 35، تفنگ کلاشینکف آ.کا.103، موشک های هدایت شونده ضدتانک ام.133.کورنت به عربستان سعودی به فروش برساند. با این حال کارشناسان نظامی روسیه اظهار داشتند که مسکو ممکن است اولویت های مختلفی داشته باشد.

برای نمونه « کنستانتین ماکینکو» معاون مرکز تجزیه و تحلیل استراتژی ها و فن آوری ها خاطرنشان کرد که نیروهای مسلح عربستان سعودی قبلاً از سلاح های گران قیمت برخوردار بوده و اکنون ممکن است در وهله نخست به دنبال سیستم های ارزان قیمت و کارآمد باشد که می تواند در درگیری های محلی از آن بهره ببرد. بر اساس این گزارش، احتمال خرید سامانه های دفاعی بزرگ مانند جنگنده سوخو و سامانه اس 400 توسط عربستان سعودی ضعیف است. با این وجود احتمال صادرات سامانه دفاع ضدموشکی مانند پانتسیر اس و باک. ام3 با توجه به حملات انصارالله امکان پذیر است.  علاوه بر این ، با توجه به نقش قابل توجه خودروهای زرهی و تانک در یمن ، اینها می توانند به عنصر دیگری از صادرات تبدیل شوند.

سرانجام ، با توجه به درس های جنگ داخلی سوریه و مشارکت روسیه در آن ، مشتریان سعودی ممکن است به نسخه های به روز شده بالگردهای می 8 علاقه مند شوند. کنستانتین سیوکوف یکی دیگر از کارشناسان برجسته ارتش روسیه در اظهاراتی گفت که عربستان سعودی نیز ممکن است با توجه به اعتبار جهانی و اهمیت استراتژیک در دفع پهپادها و حملات موشکی  به قطعات جنگ رادیویی-الکترونیکی (EW) تولید شده در روسیه علاقه مند شوند.

پیامدهای افزایش همکاری روسیه و عربستان

سرانجام ، با تأمل در مورد یک معامله بالقوه و چشم انداز ارتقا ابتکار کیفی همکاری روسیه و عربستان سعودی در حوزه همکاری های فنی و نظامی دو نتیجه مهم باید حاصل شود: 

اول، تعمیق روابط عربستان سعودی و روسیه منوط به صف بندی جدید آمریکا است. با توجه به اهمیت این رابطه؛ جای تردید وجود دارد که رهبران سیاسی عربستان سعودی علی رغم اظهارات تقابلی؛ آماده این باشند که روابط خود را با شریک اصلی و راهبردی خود قطع کنند. در واقع قطع حمایت ایالات متحده از عربستان سعودی بر امور منطقه و روابط عربستان سعودی و ایران تاثیر چشم گیری خواهد داشت. عربستان سعودی با وجود سرمایه گذاری هنگفت دفاعی؛ برای تامین امنیت خود همچنان به ایالات متحده آمریکا نیاز دارد.

دوم، با خرید تسلیحات تولید شده در روسیه؛ عربستان سعودی کل ساختار امنیتی خود را به خطر می اندازند زیرا از این پس برای به روزرسانی نرم افزاری و رمزگذاری های الکترونیکی به مسکو متکی هستند و این می تواند برای امنیت دفاعی عربستان سعودی پیامدهای گسترده ای داشته باشد.

ثالثا، علی رغم چشم انداز جذاب برای ورود به بازار عربستان ، روسیه نمی خواهد (حداقل در حال حاضر) طرف های خود را در خاورمیانه و منطقه خلیج فارس انتخاب کند. طی سالهای گذشته، مسکو به دنبال برخی دستورات وضع شده توسط پریماکوف ، یاد گرفته است که چگونه از اشتباهات جماهیر شوروی جلوگیری کرده و توازن استراتژیک منافع خود را در منطقه حفظ کند. آخرین مدرک این راهبرد ؛ سفر اخیر لاوروف به منطقه بود؛ جایی که او با مهارت از سوالات سعودی طفره رفت و از سرزنش تمام حوثی ها در فاجعه یمن خودداری و از تمام طرفین خواست تا به اصول حقوق بین الملل احترام بگذارند. در حال حاضر به نظر می رسد که نه روسیه و نه عربستان سعودی به طور کامل آماده انجام چنین گام های مهم و سرنوشت ساز را ندارند. اما اگر در آینده چنین گام هایی برداشته شوند به اقدامات دولت آمریکا بستگی خواهد داشت.