به گزارش راهبرد معاصر؛ دکتر جعفر صادق تبریزی رئیس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت درباره نحوه اطلاع افراد از نوبت واکسناسیون کرونای افراد توضیح داد و گفت: وزارت بهداشت با ارسال پیامک به سرپرستان خانوار آنان را از نوبت واکسیناسیون مطلع می کند. وزارت بهداشت برای اینکه در لیست واکسن کرونا قرار بگیرید شرط مهمی گذاشته است که در ادامه خبر راهبرد معاصر می توانید شرط مهم وزارت بهداشت برای دریافت واکسن کووید 19 را بخوانید.

رئیس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت با تاکید بر اینکه فراخوان تزریق واکسن کرونا از سوی وزارت بهداشت خواهد بود، گفت: افرادی که فاقد پرونده الکترونیک سلامت هستند می‌توانند با مراجعه به نزدیک‌ترین پایگاه سلامت یا خانه بهداشت برای تشکیل پرونده خود اقدام کنند.

دکتر جعفر صادق تبریزی با تاکید مجدد بر اینکه پیامی که در شبکه‌های مجازی مبنی بر ثبت نام برای دریافت واکسن کرونا دست به دست می‌شود جعلی است، گفت: این کار یک شیطنت است و چنین پیامی از سوی وزارت بهداشت نبوده است. آدرسی که اعلام شده است مربوط به پرونده الکترونیک سلامت است که تنها پزشکان، مراقبین سلامت و بهورزان به آن دسترسی دارند و پس از ارائه خدمت به مردم آن را در پرونده درج می‌کنند. نام کاربری و کد ورود به سایت به هیچ کس داده نمی‌شود.

وی افزود: بررسی‌های بیشتر در حال انجام است تا با شناسایی عاملان این اتفاق، برخوردهای لازم با آنها صورت گیرد.

شرط مهم وزارت بهداشت برای واکسن کرونا/ داشتن پرونده الکترونیک ضروری است

تبریزی درباره افرادی که قرار است بر اساس اولویت‌بندی سند ملی واکسیناسیون طی هفته‌های آینده تزریق واکسن داشته باشند، اظهار کرد: این افراد یا در سامانه‌های سطح اول پرونده الکترونیک دارند و یا ندارند. اکنون بیش از ۸۵ درصد افراد پرونده الکترونیک سلامت دارند و در طول زمان شیوع کووید۱۹ با آنها تماس گرفته شده و مورد غربالگری تلفنی قرار گرفتند یا توصیه‌های لازم برای عدم ابتلا به بیماری به آنها شده است. اما افرادی که فاقد پرونده الکترونیک سلامت هستند می‌توانند با مراجعه به نزدیک‌ترین پایگاه سلامت یا خانه بهداشت محل سکونت خود، در مدت زمانی کوتاه ( ۱۵ دقیقه) اقدام به تشکیل این پرونده کنند.

مدارک مورد نیاز برای ثبت نام پرونده الکترونیک سلامت

وی گفت: تنها مدرک مورد نیاز برای ثبت نام پرونده الکترونیک سلامت، در دست داشتن کارت ملی است و در صورتی که بیماری زمینه‌ای دارند باید مدارکی برای اثبات آن همراه خود ببرند تا اطلاعات به دقت ثبت شود. 

وی افزود: از طرف دیگر ساز و کاری را دنبال می‌کنیم که ظرف هفته آینده تکمیل شده و سپس از آن طریق با آدرس و نام وزارت بهداشت از طریق ارسال پیامک برای سرپرست خانوار روش انجام کار را به مردم اطلاع رسانی خواهیم کرد.

تبریزی افزود: البته اکثر افراد دارای پرونده الکترونیک سلامت هستند و بهورز آنها در روستا یا مراقب سلامت در شهر با آنها تماس خواهند گرفت و زمان تزریق واکسن را به آنها اعلام می‌کنند که به پایگاه مربوطه رفته و واکسن کرونا را دریافت می‌کنند.

وی تاکید کرد: جای نگرانی وجود ندارد و به محض تامین واکسن، اقدامات مربوط به تزریق آن بر اساس اولویت بندی سند ملی واکسیناسیون برای تمام جمعیت صورت خواهد گرفت.

نحوه فراخوان برای دریافت واکسن کرونا

تبریزی تاکید کرد: نحوه فراخوان از طریق رسانه‌های جمعی بویژه صدا و سیما خواهد بود که اطلاع‌رسانی شود چه گروه سنی در چه بازه زمانی برای دریافت واکسن مراجعه کنند و سپس ارسال پیامک و هماهنگی تلفنی از سوی بهورز یا مراقب سلامت صورت می‌گیرد.

واکسن‌های ایرانی کرونا به کجا رسیدند؟

به گفته سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، پیشرفت واکسن‌های ایرانی کرونا امیدوار کننده است و در صورت طی کردن مراحل و اخذ تاییدیه‌های لازم از سازمان غذا و دارو، یک یا دو واکسن‌ساز ایرانی می‌توانند در تیرماه به صورت انبوه واکسن تولید کنند. میزان پیشرفت واکسن‌ها را ببینید.

واکسن‌های جهان چه ویژگی‌ها و وجه تمایزی از یکدیگر دارند؟  

تکنولوژی و فناوری‌هایی که برای تولید و توسعه واکسن‌های SARS-COV-۲ استفاده‌شده بر اساس دو نوع فناوری است:

الف- روش کلاسیک و قدیمی که سال‌های طولانی است از این روش برای تولید واکسن علیه بیمارهایی مختلف استفاده می‌شود و خود شامل دو دسته می‌شود:

دسته اول: استفاده از ویروس کامل که می‌تواند به‌صورت ویروس زنده ضعیف شده یا کشته‌شده باشد. واکسن غیرفعال (یا واکسن کشته‌شده) یک واکسن متشکل از ذرات ویروس است که در آزمایشگاه کشت‌شده و سپس توسط روش‌های شیمیایی یا حرارتی، ذرات ویروس را غیرفعال می‌کنند تا ظرفیت تولید بیماری را از دست دهند. در مقابل، واکسن‌های زنده از پاتوژن هایی استفاده می‌کنند که هنوز زنده هستند، ویروس را در محیط آزمایشگاهی پاساژ و کشت می‌دهند، اما تقریباً همیشه رقیق می‌شوند، یعنی تضعیف می‌شوند. واکسن‌های زنده نسبت به کشته‌شده، پاسخ ایمنی بهتری در بدن ایجاد می‌کنند، اما استفاده از این واکسن‌ها در افراد مبتلا به نقص دستگاه ایمنی سلولی مناسب نیست.

واکسن‌های سرخجه، سرخک و اوریون ویروس زنده تضعیف‌شده‌اند و واکسن‌های فلج اطفال تزریقی و هاری به‌صورت کشته‌شده هستند.  

واکسن‌های سینوواک، سینوفارم چین، کووکسین هند و سه واکسن ایرانی که علیه کووید۱۹ ساخته‌شده‌اند، مبتنی بر ویروس های کشته‌شده اند و واکسن‌های ایمنی هستند، اما پاسخ ایمنی مناسب را ایجاد نمی کنند (ایمنی سلولی) و برای ایجاد پاسخ ایمنی مناسب نیاز به تکرار واکسیناسیون است، همچنین از ادجوانت های کمکی برای ایجاد ایمنی مناسب استفاده می شود.

دسته دوم: استفاده از یکی از اجزای ویروس مثلاً پروتئین‌های گل‌میخی بر سطح ویروس کرونا است که نقش مهمی در مسیر عفونت ویروس ایفا می‌کنند، SARS-COV-۲ از طریق پروتئین‌های گل‌میخی خود به گیرنده‌های خود بر سلول‌های انسانی متصل می‌شود. واکسنی که توسط شرکت نواواکس ساخته شده بر اساس نانوذرات پروتئین نوترکیب گل‌میخی است. همچنین واکسن همکاری مشترک انیستتو پاستور ایران و کوبا نیز به‌صورت پروتئین نوترکیب است، اما تفاوت‌هایی با واکسن نواواکس دارد. در واکسن کوبا آن دمین و ناحیه پروتئین گل‌میخی که به گیرنده بر سطح سلول انسان متصل می‌شود در نظر گرفته‌شده است (یعنی بخشی از دمین RBD) که این دمین به توکسویید کزاز کنژوگه شده و یک واکسن دوگانه تولیدشده است، اما توکسویید کزاز باعث بیماری کزاز نمی‌شود، بلکه باعث تحریک بیشتر سیستم ایمنی می‌شود. در مقابل، در واکسن نواواکس کل پروتئین گل‌میخی در نظر گرفته‌شده و طراحی سازه ژنی آن به صورتی است که به‌صورت ذرات شبه‌ویروس (VLP) و کروی است، همچنین فرمولاسیون و ادجوانت هایی که برای این نوع واکسن‌ها استفاده‌شده است، متفاوت است.  

واکسن‌های بر پایه پروتئین نوترکیب واکسن‌های ایمنی هستند و مناسب برای افراد آسیب‌پذیر و حساس‌اند. از این نوع واکسن‌ها می‌توان به واکسن هپات ب اشاره کرد. اما این نوع واکسن ها پاسخ ایمنی مناسب را ایجاد نمی کنند (ایمنی سلولی) و برای ایجاد پاسخ ایمنی مناسب نیاز به تکرار واکسیناسیون است، همچنین از ادجوانت های کمکی برای ایجاد ایمنی مناسب استفاده می شود. برای مثال در واکسن نواواکس از ادجوانت ماتریکس M برای تحریک بیشتر سیستم ایمنی استفاده می شود.

ب- فناوری‌های جدیدی که آن‌ها هم به دودسته تقسیم می‌شوند:

دسته اول: استفاده از DNA یا RNA: در تولید واکس‌های فایزر-بایونتک و مدرنا از RNA پروتئین گل‌میخی ویروس کرونا استفاده ‌شده است. در این حالت به‌جای تزریق پروتئین ویروسی مثل واکسن نوواکس و کوبا، فرد مواد ژنتیکی (mRNA) را دریافت می‌کند که این مواد ژنتیکی، پروتئین گل‌میخی ویروسی را کددار کرده و وقتی‌که این دستورالعمل‌های ژنتیکی به قسمت فوقانی و بالایی بازوها تزریق می‌شود، سلول‌های عضلانی با ترجمه این کدها، پروتئین‌های ویروسی را مستقیماً در بدن ایجاد می‌کنند. نزدیک به یک دهه است که واکسن‌های مبتنی بر این پلتفرم در بیماری‌های ویروسی دیگر مانند آنفلوانزا، هپاتیت C، ایدز و ابولا مورد تحقیق و بررسی است، همچنین محققین از این فناوری برای درمان سرطان در حال تحقیق و پژوهش هستند.

دسته دوم: وارد کردن قسمتی از ژنوم ویروس کرونا (بخشی که حاوی توالی ژن‌های مربوط به پروتئین گل‌میخی است) به داخل بدن انسان از طریق اضافه کردن آن به ژنوم یک ویروس دیگر (به‌عنوان حامل) که برای ما بیماری‌زا نیست، به این نوع واکسن‌ها حامل‌های ویروسی گفته می‌شود. واکسن شرکت‌هایی مانند آسترازِنِکا، جانسون و جانسون و اسپوتنیک روسیه از این فناوری برای تولید واکسن استفاده کرده‌اند.

برای مثال پژوهشگران دانشگاه آکسفورد دستورالعمل ژنتیکی ساخت پروتئین گل‌میخی را به ویروس سرماخوردگی شامپانزه منتقل کرده‌اند؛ به‌این‌ترتیب سیستم ایمنی، ویروس دست‌کاری شده را شبیه ویروس کرونا می‌بیند و می‌تواند یاد بگیرد چگونه با آن مبارزه کند. همچنین از نظر ژنتیکی، آدنویروس را تغییر داده‌اند و مواد ژنتیکی بیماری‌زایی ندارند و تکثیر نمی‌شوند، به‌عنوان یک عارضه، منجر به بیماری نمی‌شوند، همچنین ماده ژنتیکی آدنوویروس ها وارد ژنوم بدن ما نمی‌شود و جای نگرانی وجود ندارد.

در دو دهه اخیر بیش از ۲۵۰ پژوهش در ارتباط با این فناوری وجود داشته و واکسن ابولا که در بازار موجود است بر اساس این فناوری تولیدشده است.

ایران به کدام‌یک از واکسن‌ها مجوز اضطراری داده است، در مورد این واکسن‌ها توضیحات بیشتری دهید؟

کلیه واکسن‌های کرونا که تاکنون در کشورهای مختلف دنیا در حال تزریق هستند، مجوز استفاده اضطراری گرفته‌اند و در کنار آن همچنان در حال ادامه آزمایش‌ها بالینی هستند.  

ایران به چهار واکسن اسپوتنیک وی، کووکسین، سینوفارم و اکسفورد مجوز اضطراری داده که البته واکسن اکسفورد هنوز وارد کشور نشده است.

واکسن اسپوتنیک وی در بسیاری از کشورها استفاده شده است، همچنین از اتحادیه اروپا نیز درخواست مجوز شده است. این واکسن همان‌طور که اشاره شد جز واکسن‌های حامل ویروسی است که از آدنوویروس ها برای حمل بخش‌های از ژن ویروس کرونا یا همان پروتئین گل‌میخی استفاده می‌شود. تزریق این واکسن در دو نوبت است که در تزریق بار نخست و دوم آن از دو آدنوویروس مختلف استفاده می‌شود. به‌این‌ترتیب، توانایی سیستم دفاعی انسان در مقابل ویروس کرونا افزایش می‌یابد. اطلاعاتی که پس از انجام آزمایش‌های بالینی منتشر شد نشان داد که این واکسن بیش ۹۱.۶ درصد در مقابله با ویروس کرونا مؤثر است، اما ۱۰۰ درصد از مرگ ایمنی ایجاد می کند، همچنین این واکسن عوارض جدی به دنبال نداشت.  

واکسن سینوفارم به‌صورت واکسن ویروس غیرفعال شده است که باید دو نوبت تجویز شود. نتایج فاز سوم این واکسن هنوز منتشر نشده، اما طبق گزارش‌ها کارایی این واکسن ۷۹ تا ۸۶ درصد است، اما ۱۰۰ درصد از مرگ ایمنی ایجاد می کند و تا کنون در حدود ۲۰ کشور تزریق شده است.

واکسن کووکسین ساخت موسسه باهارات بیوتک کشور هندوستان است که باید دو نوبت تجویز شود. این واکسن بر پایه ویروس غیرفعال شده است و نتایج اولیه فاز سوم آن گزارش شد که قابل قبول بود. طبق گزارش‌ها این واکسن حدود ۸۱ درصد اثربخشی داشته، اما ۱۰۰ درصد از مرگ ایمنی ایجاد می کند، این واکسن در استان های مختلف کشور هند تزریق شده است و نخست وزیر هند نیز این واکسن را تزریق کرد.  

واکسن آکسفورد که بر پایه حامل ویروسی تولیدشده است. این واکسن در چندین کشور تائید شده و جزو سهمیه کوواکس ایران هم است. واکسن آکسفورد در کشورهای انگلیس، هند، کره جنوبی و روسیه تولید می‌شود و ایران واکسن ساخت روسیه و کره جنوبی را تائید کرده است. این واکسن در دو نوبت به فاصله ۱۲ هفته تزریق می‌شود، اثربخشی این واکسن بعد از تزریق دو دوز استاندارد ۷۰ درصد است، اما اثربخشی این واکسن با توجه به نیم دوز و یک دوز استاندارد ۹۰ درصد گزارش‌شده است. همچنین اگر فاصله بین دو دوز کمتر از ۵ هفته باشد، اثربخشی ۵۵ درصد گزارش‌شده و هنگامی‌که ۱۲ هفته باشد این اثربخشی بالای ۸۰ درصد گزارش‌شده است.

از تحقیقات در زمینهٔ ساخت واکسن‌های ایرانی بگویید. با توجه به پیشینه علمی ایران تا چه اندازه می‌توان به تولید واکسن ایرانی امیدوار بود؟  

پاندمی کرونا سبب شد که ساخت واکسن برای این ویروس در دنیا رکورد جدیدی ثبت کند، به‌طوری‌که باگذشت یک سال از شیوع این ویروس، چندی است ساخت و تولید واکسن کرونا در کشورهای مختلف و همچنین کشور ما آغاز شده است. محققان ایرانی بیشتر بر روی واکسن‌های مبتنی بر ویروس غیرفعال شده و همچنین پروتئین نوترکیب مشغول به فعالیت هستند، به‌طوری‌که موسسه‌های برکت، کیاژن و وزارت دفاع پلتفرمی که برای تولید واکسن کرونا آغاز کردند بر پایه ویروس غیرفعال شده است و موسسه برکت وارد فاز دوم کارآزمایی بالینی شده است. فاز سوم کار آزمایی بالینی مرحله بسیار مهمی است، زیرا تعداد افراد بیشتری در این مرحله شرکت می‌کنند و می‌توان تأثیر واکسن را بر قومیت‌ها، نژادها و افراد مختلف آزمایش کرد. لازم به ذکر است که هیچ واکسنی بدون گذراندن موفقیت‌آمیز هر سه مرحله کارآزمایی بالینی نمی‌تواند مورد تائید باشد. واکسن‌هایی که در جهان به مردم تزریق می‌شود هم اگرچه در فاز سوم کارآزمایی بالینی قرار دارند، اما نتایج اولیه‌ای از فاز سوم مطالعه خود ارائه دادند.

همچنین چندین موسسه و شرکت در ایران بر روی واکسن‌های مبتنی بر پروتئین نوترکیب مشغول به فعالیت هستند، اما تا تولید انبوه این واکسن‌های ایرانی باید برای افراد گروه پرخطر و حساس واکسن خریداری شود و سرعت واکسیناسیون افزایش یابد.

در مورد پیشینه تولید واکسن در ایران طی سال‌های اخیر بیشتر توضیح دهید؟

واکسن‌های هاری و فلج اطفال خوراکی تولید ایران بر پایه ویروس غیرفعال شده هستند. این نوع واکسن‌ها در سه مرحله تولید می‌شوند:

 ۱) تولید بذر اولیه ویروس

 ۲) غیرفعال سازی ویروس

 ۳) خالص‌سازی واکسن.  

واکسن‌های بر اساس پروتئین نوترکیب تولیدشده در ایران مانند واکسن هپاتیت B است. در این نوع واکسن‌ها تنها بخشی از ویروس در نظر گرفته می‌شود، تولید این نوع واکسن‌ها در دو مرحله upstream و downstream انجام می‌شود. در مرحله upstream ژن مورد نظر در یک وکتور وارد و یک کانستراکت ژنی طراحی می‌شود، سپس به یک سلول میزبان انتقال داده می‌شود تا پروتئین مورد نظر در سلول میزبان بیان ‌شود. در ادامه در مرحله downstream پروتئین بیان شده در سلول میزبان توسط روش‌های مختلف کروماتوگرافی تخلیص و سپس فرمولاسیون می‌شود.

چه موانع و مشکلاتی در مسیر پژوهش و تحقیق واکسن‌ها وجود دارد؟

نکته‌ای که وجود دارد این است که کار کردن در مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاه‌ها، بسته به نوع فعالیت، ماهیت نمونه‌های تحت آزمایش (مثلاً ویروس و یا باکتری مورد آزمایش) می‌تواند کارکنان آزمایشگاه را با خطرات مختلفی مواجه سازد. بنابراین آزمایشگاه‌ها با توجه به ساختار، نحوه‌ طراحی، امکانات و تجهیزات و نوع نمونه‌های مورد آزمایش، در سطوح مختلف ایمنی زیستی تقسیم‌بندی می‌شوند (BSL-۴، BSL-۳، BSL-۲، BSL-۱)، تا همه کارکنان بتوانند تحت آن شرایط با حداکثر ایمنی ممکن به کار خود ادامه دهند. برای مثال هنگام انجام روش‌های تشخیصی معمول و یا کار با نمونه‌های آزمایشگاهی HIV یا ویروس هرپس سیمپلکس نیاز به سطح ایمنی BSL-۲ است. اما تحقیقات بر روی عوامل بیماری‌زایی که از طریق تنفس باعث بیماری‌های کشنده در انسان شده مانند ویروس SARS-COV-۲ الزامات آزمایشگاه‌ها با ایمنی زیستی سطح ۳ (BSL-۳) نیاز است که این خود به تجهیزات و امکانات خاص نیاز داشت و فراهم آوردن این تجهیزات یک چالش اولیه برای تولید این نوع واکسن‌ها در مرحله کشت ویروس بود.  

اما تولید واکسن‌های بر پایه پروتئین نوترکیب نیاز به سطح ایمنی سطح ۳ ندارد، بلکه نیاز به سطح ایمنی ۲ دارد. هرچند که تولید این نوع واکسن‌ها هزینه‌بر است، اما ایران زیرساخت‌های تولید این نوع داروها و واکسن‌های پروتئین نوترکیب را دارد. برای مثال اینترفرون بتا _۱ آ زیرجلدی با نام تجاری رسیژن که برای درمان فرم های عود کننده بیماری ام اس استفاده می‌شود، علاوه بر این در درمان بیماران مبتلا به کووید۱۹ هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، یک پروتئین نوترکیب است که توسط این پلتفرم ساخته‌شده است.

آیا زنان باردار و شیرده هم می‌توانند واکسن کرونا را دریافت کنند؟

درست است که زنان باردار و شیرده در تحقیقات واکسن شرکت داده نشدند اما با این‌حال مرکز مدیریت و پیشگیری بیماری یا CDC توصیه می‌کند این افراد مخصوصا اگر جز گروه‌های پرخطر یا کادر درمان هستند، اقدام به تزریق واکسن کنند، چون هیچ اطلاعاتی از خطر واکسن‌ها بر زنان باردار وجود ندارد.