بررسی تحولات سودان؛ از برکناری البشیر تا استقبال محور عبری – عربی

به گزارش راهبرد معاصر؛ شهرهای بزرگ سودان از سه ماه گذشته تقریبا شاهد تظاهرات روزانه مردم این کشور علیه اوضاع بد اقتصادی و معیشتی و گران شدن نان است. معترضان تداوم ریاست جمهوری عمر البشیر را باعث این اوضاع می‌دانند و طی این مدت خواهان برکناری او از قدرت بودند. که در نهایت با ورود ارتش، عمر البشیر، رئیس جمهوری سودان از منصب خود برکنار شد.

روزنامه رای الیوم در تحلیلی نوشت برکناری عمر البشیر از منصب ریاست‌جمهوری این کشور به شش دلیل زیر محقق شد:

1. انقلاب مردمی سودان تقریبا مورد موافقت تمامی ملت این کشور قرار گرفت و همچنین یک انقلاب کاملا سودانی بود که از فساد، گرسنگی و محرومیت از مقابله با یک نظام دیکتاتوری جدا شده از مردم و آرمان‌های قانونی آنها نشأت گرفته بود.
2. مسالمت‌آمیز بودن این انقلاب، عدم مداخله خارجی در آن و صبر ملت سودان همگی ازجمله عواملی بود که این انقلاب را از دیگر انقلاب‌های مشابه کنونی و گذشته متمایز می‌کرد.
3. موفقیت‌آمیز بودن جنبش مردمی الجزایر در سرنگونی عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس‌جمهوری الجزایر، انگیزه قویی را در جنبش مردمی سودان و از سرگیری این فعالیت‌ها پس از کاهش شدت آن ایجاد کرد.
4. پیوستن ارتش به معترضان و حمایت از آنها و همچنین ممانعت آن از استفاده نیروهای امنیتی از زور علیه معترضان، از دیگر عوامل برکناری البشیر به شمار می‌رود و اخبار منتشر شده در رسانه‌ها حاکی از آن هستند که ارتش سودان حاضر به اجرای دستور البشیر برای سرکوب معترضان نشد.
5. ناتو بر خلاف اتفاقات لیبی در اعتراضات سودان مداخله نظامی نکرد و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا نیز به مانند سوریه ۹۰ میلیارد دلار صرف مسلح کردن انقلاب سودان نکرد و برنارد هنری لوی، "فیلسوف فرانسوی" هم نقش مهمی در ارائه نصیحت‌های صهیونیستی خود به انقلاب و معترضان این کشور ایفا نداشت.
6. دلیل دیگر موفقیت‌آمیز بودن انقلاب ملت سودان نیز این است که شبکه‌های ماهواره‌ای عربی ازجمله الجزیره و العربیه همان نقش تحریک آمیزی که در جریان انقلاب‌های بهار عربی اول به ویژه سوریه، لیبی، مصر و یمن ایفا کردند را در انقلاب سودان ایفا نکردند.

در حقیقت فقر و فساد در کنار ناکارآمدی نظام سیاسی و تراکم و انباشت نارضایتی طبقه متوسط به ویژه قشر جوانان تحصیل کرده که به مدد رشد و گسترش شبکه های اجتماعی آگاهی خوبی از دیگر کشورهای پیشرفته پیدا کرده بودند، کشور را در آستانه یک انقلاب سیاسی قرار داد و در نهایت با دخالت ارتش به حکومت عمر البشیر برای همیشه پایان داد. عمر البشیر با کودتای نظامی به قدرت رسید و حالا به همین شیوه برکنار شد اما یک تفاوت اساسی میان این دو رویداد وجود دارد و آن نیز این است که "انقلاب نجات" که البشیر با همکاری اخوان‌المسلمین آن را رهبری می‌کرد منجر به سقوط یک نظام دموکراسی، دچار شدن سودان به فقر، از دست دادن یک سوم از اراضی و بیش از ۷۵ درصد از ثروت نفتی این کشور شد و ارتش سودان را نیز به یک ارتش "مزدور" تبدیل کرد که برای به دست آوردن پول در یمن می‌جنگد.

از تشکیل شورای انتقالی تا استعفای عوض بن عوف

شورای نظامی انتقالی سودان پنجشنبه ۲۲ فروردین ماه به دنبال بیانیه ارتش این کشور که از سوی وزیر دفاع قرائت شد، تشکیل شد. عوض بن عوف در این بیانیه، عمر البشیر، رئیس جمهوری سودان را از منصب خود برکنار کرد. وزیر دفاع سودان، تعلیق قانون اساسی، لغو حکومت‌های محلی و حکومت مرکزی، اعمال ممنوعیت آمد و شد شبانه و تعیین دو سال برای انتقال به انتخابات و تشکیل دولت را اعلام کرده بود. وزیر دفاع سودان تصمیم گرفته بود که شورای نظامی انتقالی را برای اداره این کشور به‌مدت دو سال به‌ریاست خود تشکیل دهد.

معترضین سودانی خواستار کناره‌گیری کامل بازمانده‌های نظام سابق بوده تأکید کردند همچنان به اعتصاب خود مقابل مقرهای ارتش ادامه خواهند داد و بر خواسته خود برای تشکیل دولت غیرنظامی پافشاری خواهند کرد.

عوض بن عوف پس از ادامه اعتراضات معترضین سودانی مجبور شد که از سمت خود کناره گیری کند و عبدالفتاح البرهان که چهره ای نسبتا غیرمعروف و ناشناخته رسانه‌ای است را به عنوان رئیس شورای نظامی انتقالی در سودان برای این سمت معرفی کند.

تعیین عبدالفتاح البرهان به عنوان رئیس جدید شورای انتقالی و استقبال محور ریاض

در اثر پافشاری مردم سودان «عوض بن عوف» وزیر دفاع از ریاست شورای انتقالی نظامی استعفا کرد و به جای او، عبدالفتاح البرهان مسئولیت این شورا را برعهده گرفت. عبدالفتاح البرهان، رئیس جدید شورای انتقالی نظامی سودان از تصمیم‌های جدید این شورا برای دوره‌ انتقالی در این کشور خبر داد. البرهان که شامگاه جمعه از سوی «عوض بن عوف»، وزیر دفاع و رئیس شورای نظامی انتقالی سودان برای ریاست این شورا انتخاب شد، طی اولین کنفرانس مطبوعاتی خود، بیانیه این شورا را قرائت کرد. او از معترضان سودانی خواست به همراه این شورا در جهت تکمیل و تحقق شعارهای «انقلاب سودان» با هم تلاش کنند. البرهان که رئیس بازرسی کل کشور سودان نیز است، ممنوعیت رفت و آمد را که از تصمیمات رئیس قبلی شورا انتقالی بود، لغو کرد و گفت که همه کسانی که در اعتراض‌های مردمی اخیر بازداشت شده‌اند، آزاد می‌شوند. رئیس جدید شورای انتقالی در سودان همچنین از توقف همه درگیر‌ها و اعلام آتش‌بس در همه مناطق سودان خبر داد و همه احزاب و جریان‌های سیاسی این کشور را به گفت‌ ‌وگو دعوت کرد. او همچنین متعهد شد که شورای انتقالی، طی مدت دو سال آینده دولت مدنی در سودان تشکیل دهد و همه مسئولان فاسد و افرادی راکه در قتل بی‌گناهان دست‌ دارند، محاکمه و مجازات کند. عبدالفتاح البرهان همچنین گفت که «نجات قانون و آرام کردن فضای سیاسی» که منجر به انتقال قدرت شود، در دستور کار مأموریت‌های شورای انتقالی متبوع خود است. او از مردم سودان و معترضان دولت سابق این کشور خواست به شورای انتقالی این کشور جهت بازگشت زندگی طبیعی در سودان کمک کنند.

تعیین عبدالفتاح البرهان به عنوان رئیس جدید شورای انتقالی استقبال محور عبری – عربی را به دنبال داشته است. عربستان سعودی در بیانیه‌ای حمایت خود از اقدامات شورای نظامی انتقالی در سودان را اعلام کرد. در همین راستا سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی دستور ارائه آنچه آن را بسته کمک‌های انسان‌دوستانه را صادر کرد. هم‌زمان وزارت خارجه امارات اعلام کرد از تعیین «عبدالفتاح البرهان» به ریاست شورای نظامی انتقالی در سودان حمایت می‌کند. پس از حکام عربستان سعودی و امارات، حمد بن عیسی آل خلیفه، پادشاه بحرین نیز از شورای نظامی انتقالی سودان حمایت کرده است. پادشاه بحرین ضمن حمایت از شورای نظامی انتقالی در سودان گفت: «منامه از تصمیمات این شورا حمایت می‌کند.» رسانه‌های رژیم صهیونیستی نیز اعلام کردند که سقوط حکومت عمر البشیر در سودان با ابراز خشنودی عمیق در اسرائیل روبرو شد اما مقام‌های رسمی کشور از ابراز واکنش درباره آن خودداری ورزیده‌اند.

شایان ذکر است که حمایت‌های مرتجعین عرب از شورای نظامی انتقالی در سودان درحالی است که مردم این کشور به شدت نسبت به عهده دار شدن اداره امور کشور توسط این شورا معترض هستند. پیرامون دلیل حمایت رسمی رژیم‌های سعودی، امارات و بحرین از رئیس جدید شورای نظامی انتقالی سودان می‌توان گفت که البرهان، فرمانده نظامی نیروهای مشارکت‌کننده جنگ در یمن است و شخصیتی نزدیک به امارات به‌شمار می‌رود.

از دیدگاه مخالفان و منتقدان سودانی، البرهان همچنان یک نظامی است که در سایه حاکمیت «عمر البشیر» از نردبان قدرت بالا رفته است. او که اخیرا و در سایه نا آرامی‌های سودان به ریاست بازرسی کل ارتش گمارده شده است، طی نطقی هم وعده داد بازداشت شدگان درجریان‌های اخیر را آزاد کند و هم قانون منع آمد و شد را لغو کند. ولی این وعده‌ها و اقدامات رئیس جدید شورای نظامی انتقالی، از دامنه اعتراضات نکاسته است و مردم بر ادامه تظاهرات‌شان تا برخوردای از «حکومتی مدنی» و نه نظامی، تأکید دارند.

نتیجه‌گیری

پیرامون کودتای سودان می‌توان به سه هدف اشاره کرد. نخست اینکه با کودتای نظامی در سودان گامی پیشدستانه برداشته شد؛ چرا که احتمال می‌رود با پیشرفت مخالفت‌های واقعی با عمر البشیر و موفقیت این مخالفت‌ها در ایجاد تحول اساسی در سودان، نقش سودان در یمن هم عوض شود. هدف دوم از کودتای نظامی در سودان پایان دادن به نقش قطر و ترکیه در سودان از طریق اعمال تسلط مهره سعودی‌ها و اماراتی‌ها بر سودان است.هدف سوم تسهیل ارائه کمک‌های مالی عربستان و امارات به سودان با کنار زدن عمر البشیر که تحت تحریم‌های بین المللی است تا بدین طریق با آرام کردن فضای عمومی در سودان زمینه توسعه حضور نظامی سودان در یمن را هم فراهم کند.

در پایان می‌توان گفت که که اگر مردم، نخبگان و فعالان سیاسی و مدنی سودان در صحنه سیاسی حضور نداشته باشند این خطر وجود دارد که مدلی شبیه به مصر در این کشور تکرار شود یعنی نظامیان با توجه به منافع سیاسی و اقتصادی که در این کشور دارند، قدرت را همچنان در دست داشته باشند یا فرد نزدیک به خود را به قدرت بنشانند. این خطر در سودان جدی است به ویژه اینکه فرایند انتقال قدرت در سودان طولانی مدت است و این خطر که نظامیان به راحتی قدرت را به غیرنظامیان واگذار نکنند بعید نیست؛ گرچه برای فرونشاندن خشم و اعتراضات مردمی در ظاهر اعلام کردند که قدرت به غیرنظامیان واگذار خواهد شد.