آیا جدال عربستان و ترکیه به آخر خط رسیده است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ در طی چند هفته گذشته، شاهد این هستیم که بازیگران اصلی منطقه به سمت کاهش تنش و یافتن نقاط مشترک برای حل اختلافات قدم برداشته‌اند. در رأس این اقدامات، « مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه با هدف حل اختلافات به عربستان سعودی سفر کرد. پس از شروع محاصره قطر و ترور « جمال خاشقجی» در کنسولگری عربستان در استانبول، روابط آنکارا و ریاض وارد مرحله تنش و تیرگی شد. مواضع متفاوت دو کشور در مورد موضوعات ژئوپلیتیک منطقه‌ای مانند جنگ‌های داخلی سوریه و لیبی، حضور ارتش عربستان سعودی در رزمایش مشترک با یونان، روابط مناقشه آمیز طرفین را بیش‌ازپیش تیره کرد. بااین‌وجود به نظر می‌رسد که احیای روابط بین دو کشور در کوتاه‌مدت دشوار است؛ اما تحولات صورت گرفته در ماه‌های اخیر، چشم‌انداز خوش‌بینانه‌تری را ارائه می‌دهد.

قبل از نشست «G20» به میزبانی عربستان سعودی ( نوامبر 2020)، ملک سلمان و رجب طیب اردوغان در تماس تلفنی با یکدیگر بر « باز نگه‌داشتن کانال‌های گفتگو» تأکید کردند که این نخستین نشانه‌ی بهبود روابط بین دو کشور بود. تغییر قدرت در ایالات‌متحده و کنترل دموکرات‌ها بر کاخ سفید و تا حدودی کنگره، می‌تواند فرایند تنش‌زدایی بین ریاض و آنکارا را تسریع ببخشد. اگرچه ترکیه و عربستان سعودی جز متحدین سنتی ایالات‌متحده می‌باشند؛ اما جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات‌متحده در قبال دو کشور مواضع انتقادی اتخاذ کرده و بر بازنگری روابط ایالات‌متحده با دو کشور تأکید نموده است. همچنین به نظر می‌رسد که تنش‌زدایی بین عربستان سعودی و ترکیه؛ یکی از آرزوهای دولت قطر باشد. در این راستا « محمد بن عبدالرحمان آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر در اظهاراتی تأکید کرد: « قطر از این‌که پلی بین ترکیه و سایر کشورهای منطقه عمل نماید، استقبال می‌کند»

این نخستین بار پس از ماجرای قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول است که یک مقام عالیرتبه دولت ترکیه، قدم بر خاک ریاض می‌گذارد. البته بر اساس گزارش رسانه‌ها، « ابراهیم کالین»  مشاور اردوغان و سخنگوی رئیس‌جمهور ترکیه در سال‌های اخیر با همتایان سعودی گفتگوهایی انجام داده تا از تشدید تنش بین دو کشور جلوگیری نماید. اختلافات و تنش‌های چند سال گذشته باعث شده تا بر حجم روابط تجاری دو کشور تأثیر منفی بگذارد. حجم تجارت در سال 2018م، به‌صورت متوسط 5 میلیارد دلار بوده که این رقم در سال 2019 و 2020 به ترتیب 5.1 و 4.7 دلار تبدیل‌شده است. در دسامبر گذشته، محصولات وارداتی ریاض از ترکیه به کمترین میزان خود رسیده است. بر اساس موسسه آماری عربستان سعودی، واردات این کشور از ترکیه در فوریه 259 میلیون دلار بود، ولی در دسامبر این رقم به 13.5 میلیون دلار رسیده است.

«فروش تسلیحات» یکی از مهم‌ترین حوزه‌های همکاری عربستان سعودی و ترکیه می‌باشد. در طی چهار سال گذشته، دولت ترکیه توانسته با سرمایه‌گذاری 35 میلیارد دلاری در حوزه صنایع دفاعی، در بخش تحقیقات و تولید تسلیحات نظامی به خودکفایی دست پیدا کند و به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده تسلیحات در منطقه تبدیل شود. عربستان سعودی با وجود اختلاف و تنش؛ یکی از واردکنندگان اصلی تسلیحات ترکیه می‌باشد. همکاری شرکت ترکیه‌ای وستل (VESTEL) با شرکت صنایع دفاعی عربستان ( Advanced Electronics Company) در زمینه‌ی فروش پهباد « Karayel» و قطعات الکترونیکی به عربستان سعودی از سال 2017م، ادامه دارد. البته رجب طیب اردوغان در ماه مارس تأکید کرد که عربستان سعودی در حال مذاکره برای خرید هواپیمای « Karayel-SU» است. پایان بحران خلیج‌فارس در اجلاس العلا و نشانه‌های مثبت از تنش‌زدایی در روابط آنکارا و ریاض نشان می‌دهد که از این‌پس دو کشور می‌توانند روابط بهتری با یکدیگر برقرار نمایند.

 در طی سال‌های اخیر؛ شاهد این بودیم که انصار الله یمن، حملات موشکی و پهبادی متعددی علیه تأسیسات راهبردی عربستان سعودی ترتیب داد و تأثیرات قابل‌توجهی بر تولیدات و صادرات نفتی ریاض برجای گذاشت. به دلیل نقش مؤثر پهبادها، تضمین امنیت انرژی به نگرانی اصلی مقامات ریاض تبدیل‌شده است. در این راستا مقامات آل سعود اخیراً برای تضمین امنیت زیرساخت‌های انرژی و تقویت بخش دفاعی خود به سمت خرید پهباد از ترکیه قدم برداشته‌اند. بر اساس ارتباطات اخیر، به نظر می‌رسد که دو کشور می‌توانند اختلافات خود را در حوزه سیاست خارجی حل کنند و در پروژه‌های مهم با یکدیگر همکاری نزدیکی داشته باشند. بحران کووید 19 و کاهش ارزش لیره ترکیه باعث شده تا این کشور با بحران اقتصادی قابل‌توجهی روبرو شود و کسب سرمایه‌گذاری خارجی عربستان سعودی می‌تواند یکی از راه‌های مقابله دولت ترکیه با تأثیرات بحران فعلی بر اقتصاد ترکیه باشد.

علاوه بر این، دو کشور می‌توانند در بحران‌های سوریه، لیبی و مسئله اخوان المسلمین به یک‌راه حل برد – برد برسند. افزایش حجم تجارت می‌تواند به حفظ و افزایش سطح روابط سیاسی کمک کند. هر توافق جدیدی بین ایران و ایالات‌ متحده می‌تواند رقبای ایران در منطقه را به هم نزدیک کند. بدیهی است که ترکیه و عربستان سعودی باید مشکلات موجود را در چارچوب منافع ملی خود حل کنند تا در دوران پساکووید19 بر اساس موازنه قوا؛ در منطقه نقش فعال‌تری را ایفاء کنند.