موج جدید عادی سازی سیاست خارجی ترکیه در منطقه خاورمیانه

به گزارش راهبرد معاصر، در طی هفته های گذشته ، اخباری مبنی بر عادی سازی روابط ترکیه با بازیگران منطقه‌ای رقیب پخش شده است. در هفته گذشته؛ وزیر انرژی رژیم صهیونیستی به مجمع دیپلماسی آنتالیا دعوت شده است. این نخستین سفر یک مقام ارشد رژیم صهیونیستی از سال 2018 میلادی؛ از زمان شروع بحران دیپلماتیک بین دو طرف(اسرائیل و ترکیه) بوده است. در آن زمان، « رجب طیب اردوغان»رئیس جمهور ترکیه، رژیم صهیونیستی رابه خاطر رفتار با معترضان به دلیل شناسایی بیت المقدس به پایتختی رژیم صهیونیستی توسط ایالات متحده ، مورد انتقاد قرار داد.

مورد دیگری که باعث تعجب همگان شد؛ تماس تلفنی وزرای خارجه ترکیه و امارات متحده عربی با یکدیگر بود. علاوه بر این؛ اخباری در مورد عادی سازی احتمالی روابط ترکیه و عربستان سعودی منتشر شده است. سرانجام روابط ترکیه با مصر پس از انتقاد اردوغان از کودتای 2013 علیه محمد مرسی و حمایت این کشور از اخوان‌المسلمین و رقابت راهبردی اخیر در لیبی و شرق مدیترانه، نیز بهبود یافته است. به طور کلی، روابط بین کشورهایی که یکی از دو محور قیام پس از تحولات عربی خاورمیانه را تشکیل داده اند؛ یعنی رابطه بین عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و رژیم صهیونیستی از یک سو و ترکیه و قطر از سوی دیگر به نظر می رسد در حال تغییر و تحول است. چگونه می توان این تغییر را توضیح داد؟

پویایی های بین المللی و منطقه ای

به نظر می رسد تحولات جهانی و منطقه ای یکی از مهم ترین عوامل تغییر راهبرد ترکیه در قبال کشورهای فوق است. یکی از مهم ترین متغیرها؛ حضور جو بایدن در کاخ سفید می باشد. اگر چه هنوز سیاست جامع دولت بایدن در منطقه خاورمیانه مشخص نشده است اما برخی از بازیگران منطقه ای را وادار کرده تا رویکرد خود را با تحولات جدید سازگار کنند. اگر چه در طی ده سال گذشته بحث شده که واشنگتن از خاورمیانه خارج شده است؛ اما برخی از تغییرات سیاسی در حال حاضر تاثیرات قابل توجهی در منطقه دارند. ایالات متحده صریحا اعلام کرد که دیگر از مداخله عربستان سعودی در یمن حمایت نخواهد کرد، از بازگشت به توافق هسته ای با ایران حمایت و حتی تهران و ریاض را تشویق کرد تا در یمن به تفاهم برسند. علاوه بر این، انتظارات بر این است که رویکرد دولت بایدن؛ به بحران خلیج فارس بین قطر و سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس و مصر خاتمه دهد. در این بین روسیه و چین به دنبال افزایش حضور و نقش آفرینی خود در منطقه هستند. پیش بینی می شود که در شرایطی که اخیراً در حال تحول است ، ایران یک بازیگر مهم با دستاوردهای استراتژیک در مناطق مختلف خاورمیانه باشد. اما بلوک به رهبری عربستان سعودی بار دیگر می خواهد برای موازنه بخشی ایران، به سمت عادی سازی روابط با ترکیه قدم بردارد.

از سوی دیگر؛ ترکیه مدتی است به دلیل سیاست های خود در منطقه با انزوا روبرو شده است و سایر کشورهای منطقه برای موازنه بخشی این کشور به سمت ائتلاف سازی قدم برداشته اند. آنکارا اکنون خواهان این است تا با این کشورها ارتباط برقرار کند تا بتواند اهرم قدرت و نفوذ بیشتری در شرق مدیترانه داشته باشد. بنابراین به نظر می رسد که برای همه بازیگران منطقه ای از جمله ترکیه؛ این فهم وجود دارد که زمان بازنگری سیاست هایش فرارسیده است.

ابعاد داخلی

علاوه بر تحولات جهانی و منطقه ای؛ دلایل داخلی نیز وجود دارد که کشورهای منطقه می توانند رقابت ها را به صفر برسانند. سیاست هایی که متکی بر قدرت سخت، جنگ های نیابتی و درگیری است ، پرهزینه می باشد. این امر با توجه به تاثیر منفی اقتصادی و اجتماعی کووید 19 و کاهش قیمت نفت که مشکلات موجود را تشدید کرده، صادق است. ترکیه با یک بحران اقتصادی روبرو است که از سال 2018 آغاز و اخیراً بدتر شده است.با وجود متغیرهایی که کشورهای منطقه را به سمت عادی سازی سوق می دهد؛ این روند ممکن است کار آسانی نباشد. در وهله نخست، هیچ یک از فرایند های جدید که در منطقه کار می کنند قطعی نیست. مذاکرات هسته ای ایران با مشکلاتی روبرو است و ثبات در مناطق بحران قیام پساعربی شکننده است. بنابراین سیاست های منطقه ای می‌تواند به وضعیت رقابتی گذشته خود بازگردد.

عادی سازی روابط دوجانبه مملو از میادین مین است. در مورد روابط ترکیه و مصر به نظر می رسد  تاکنون دو کشور آماده اند اقدامات لازم را برای آماده سازی عادی سازی بردارند. ترکیه پیش از این از شبکه های رسانه ای وابسته به اخوان المسلمین محلی خواسته است انتقاد خود را از دولت مصر کاهش دهند. گزارش شده که درخواست آنکارا از رسانه های مصری برای کاهش انتقادات خود از ترکیه و رئیس جمهور اردوغان نیز مورد قبول قاهره است. اما برای مصر؛ که اخوان المسلمین را به عنوان یک مسئله امنیتی برای رژیم مستقر می داند؛ فقط کاهش انتقادات به خودی خود کافی نخواهد بود.

مسئله دیگری که ممکن است بین دو کشور مشکلاتی ایجاد کند ، لیبی است ؛ جایی که دو کشور از طرف های مختلف در درگیری حمایت می کنند. این یک پیشرفت مثبت است که هم اکنون آنها از روند انتقال لیبی حمایت می کنند. با این حال ، این روند، شکننده و ممکن است زمینه تنش را در بین دو کشور فراهم کند. به طور مشابه، چشم انداز عادی سازی بین ترکیه و اسرائیل نیز ضعیف است.

حمایت مستمر ترکیه از فلسطینی ها و روابط ویژه حزب عدالت و توسعه با حماس ، ترکیبی پیچیده است که نه تنها بهبود روابط را به مسئله اسرائیل و فلسطین مشروط می کند بلکه این بهبود روابط کاملا می تواند شکننده باشد. با وجود «چرخش واقع گرایانه» در سیاست خارجی ترکیه از سال 2016 ، رویکرد دولت حزب عدالت و توسعه به مصر و اسرائیل همچنان نشات گرفته از ایدئولوژی می باشد. به طور خلاصه؛ ترکیه مانند سایر قدرت‌های منطقه ای درصدد است تا سیاست خارجی خود را در خاورمیانه و شمال آفریقا با تغییرات واقعی و مورد انتظار در سیاست های منطقه ای و فرامنطقه ای و همچنین نیازهای داخلی تنظیم کند.