4 پیامد سفر نخست وزیر پاکستان به ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان روز یکشنبه 1 اردیبهشت ماه در صدر هیأتی بلندپایه از مقامات سیاسی و اقتصادی اسلام‌آباد به منظور دیدار با مقامات جمهوری اسلامی، وارد ایران شد. وی در بدو ورود به ایران راهی مشهد شد و در سخنانی در فرودگاه این شهر تأکید کرد: «سالانه تعداد زیادی از اتباع پاکستانی به منظور زیارت بارگاه منور رضوی به مشهد سفر می‌کنند که تلاش می‌کنیم با همکاری‌های مشترک سفر این افراد تسهیل شود». نخست وزیر پاکستان در ادامه با ابراز تأسف از وقوع سیل در برخی شهرهای کشور با مردم ایران به دلیل وارد آمدن خسارت، ابراز همدردی کرد. عمران خان پس از زیارت بارگاه منور رضوی، این شهر را به مقصد تهران ترک کرد. نخست‌وزیر پاکستان پس از ورود به تهران، روز دوشنبه با «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفتگو کرد. دو طرف در جریان این دیدار درخصوص راهکارهای تقویت همکاری‌های دوجانبه در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و نظامی بحث و تبادل نظر کردند.

پس از پایان این دیدار، سران ایران و پاکستان در نشست مطبوعاتی مشترک حاضر شدند. عمران خان در جریان این نشست خبری گفت: «من معتقدم اگر مسأله تروریسم وجود نداشت اختلافات میان دو کشور افزایش پیدا نمی‌کرد. کشور پاکستان یکی از کشورهایی است که خود بیشترین رنج را از تروریست می‌برد و در ۱۲ سال گذشته چندین هزار کشته در حملات تروریستی داشته است». وی همچنین بر لزوم تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران در تمامی زمینه‌ها تأکید کرد. عمران خان همچنین ضمن تمجید از انقلاب اسلامی ایران، در سخنانی قابل توجه تأکید کرد: «ما در پاکستان جدید به دنبال انقلاب ایران هستیم». نخست‌وزیر پاکستان با رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز دیدار و گفتگو کرد. وی در جریان این دیدار، مذاکرات خود در تهران را خوب توصیف کرد و گفت: «در این مذاکرات بسیاری از مسائل حل شد و وزرای پاکستانی نیز مذاکرات خوبی با همتایان ایرانی خود داشتند».

1. اهمیت سفر نخست‌وزیر پاکستان به ایران

سفر «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان به ایران به ویژه در این برهه زمانی از اهمیت بسزایی برخوردار است. سفر مقام ارشد پاکستانی به تهران درحالی انجام شد که تحرکات گروهک‌های تروریستی در مرزهای مشترک و عدم مقابله جدی طرف پاکستانی با این گروهک‌ها به محلِ اختلاف شدید میان دو طرف تبدیل شده بود. این اختلافات زمانی به اوج رسید که عناصر گروهک‌های تروریستیِ مستقر در مرزهای پاکستان در بهمن‌ماه سال گذشته اتوبوس حامل پرسنل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را هدف قرار دادند و به دنبال آن، ده‌ها تَن شهید و شماری دیگر زخمی شدند.

برهمین اساس، پر واضح است که سفر مذکور آن هم در سایه افزایش اختلافات میان تهران ـ اسلام‌آباد به دلیل تحرکات خصمانه گروهک‌های تروریستی در مرزهای مشترک، مهم تلقی می‌شود. درهمین ارتباط، «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک با «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، تأکید کرد: «واقعیت آن است که تروریسم موجب افزایش اختلافات میان دو طرف شده و به همین دلیل سفر من به ایران اهمیت داشت».

اهمیت دیگر سفر همسایه غربی ایران به تهران به ظرف زمانیِ انجام این سفر بازمی‌گردد. این سفر درست در شرایطی انجام شد که ایالات متحده آمریکا از مدت‌ها پیش اعلام کرده بود که قصد ندارد معافیت‌های تحریمیِ واشنگتن علیه تهران را لغو کند و تمامی کشورها می‌بایست در مناسبات اقتصادی و تجاری خود با تهران تجدید نظر کنند. همراهی هیأت بلندپایه اقتصادی با عمران خان در این برهه زمانی از تشدید فشارهای اقتصادی واشنگتن علیه تهران نیز اهمیت سفر عمران خان به ایران را دوچندان ساخت.

افزون براین، اهمیت دیگر سفر نخست‌وزیر پاکستان به جمهوری اسلامی ایران از آن جهت است که طی ماه‌های اخیر گمانه‌زنی‌های بسیاری در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی پیرامون فاصله گرفتن تدریجی اسلام‌آباد از تهران و نزدیکی آن به ریاض، مطرح شده بود؛ گمانه‌زنی‌هایی که به ویژه پس از سفر عمران خان به ریاض در اواخر شهریورماه سال گذشته تشدید شدند. رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی این گمانه‌زنی را مطرح می‌کردند که انتخاب عربستان سعودی به عنوان ایستگاه اول سفرهای خارجی نخست‌وزیر پاکستان می‌تواند حامل پیام مهمی و البته منفی از سوی اسلام‌آباد برای تهران باشد.

برهمین اساس، سفر عمران خان به تهران پس از تمامی این گمانه‌زنی‌ها و اظهارات قابل توجه وی در حمایت از جمهوری اسلامی ایران و انقلاب آن و همچنین تلاش اسلام‌آباد برای الگوبرداری از ایران، حائز اهمیت بسیار تلقی می‌شود؛ به ویژه اینکه مقامات سعودی نیز گوشه چشمی به کاهش سطح روابط تهران ـ اسلام‌آباد داشتند. درهمین ارتباط، پایگاه خبری تحلیلی «فایننشال تریبون» پاکستان در مطلبی می‌نویسد: «مقامات پاکستان معتقدند که شاید اسلام‌آباد روابط راهبردی با عربستان سعودی داشته باشد، اما ایران را یک کشور همسایه مهم خود می‌داند».

2. پیامدهای سفر نخست‌وزیر پاکستان به ایران

از سوی دیگر، سفر نخست‌وزیر پاکستان به ایران پیامدهای قابل توجهی نیز به دنبال خواهد داشت که در ذیل به بخشی از آن‌ها اشاره می‌شود؛

2-1. افزایش قدرت ایران برای رویارویی با «جنگ اقتصادی» آمریکا

بدون تردید در شرایطی که ایالات متحده آمریکا یک «جنگ اقتصادی» تمام‌عیار را علیه جمهوری اسلامی به راه انداخته، تفاهمات اقتصادی و تجاری حاصل‌شده میان مقامات ایرانی و پاکستانی در جریان سفر عمران خان به تهران می‌تواند نقش مهم، مؤثر و تعیین‌کننده‌ای در افزایش قدرت تهران برای مواجهه با جنگ اقتصادی داشته باشد.

درحالی که ایالات متحده در بیش از 50 کشور جهان، سفارت‌خانه‌های خود را علیه جمهوری اسلامی ایران فعال کرده و تمام تلاش خود در برهه کنونی را روی جنگ اقتصادی متمرکز ساخته است، توافقات و تفاهمات اقتصادی دوجانبه تهران ـ اسلام‌آباد می‌تواند فرصت مغتنمی برای به شکست کشاندن توطئه‌های اقتصادی آمریکا و متحدانش باشد.

درهمین ارتباط، پایگاه عرب‌زبان «العربی الجدید» با انتشار مطلبی با عنوان «پاکستان هم برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به کمک ایران آمد»، می‌نویسد: «سفر عمران خان در سایه فشارهای بی‌سابقه آمریکا طی 40 سال مناقشه میان واشنگتن و تهران صوت گرفت؛ مناقشه‌ای که روابط خارجی ایران و به ویژه روابط اقتصادی آن را هدف قرار داده است. بدون شک با کمک پاکستان، ایران قادر خواهد بود تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه خود را دور بزند. اسلام آباد می‌تواند روابطی مشابه روابط عراق و ترکیه با تهران در عرصه اقتصادی را رقم بزند».

براساس آنچه که گفته شد، افزایش مناسبات و مراودات اقتصادی و تجاری میان اسلام آباد و تهران یکی از مهمترین پیامدهای مهم سفر نخست‌وزیر پاکستان به ایران خواهد بود؛ به ویژه در این شرایط که ایالات متحده آمریکا رسما مخالفت خود با هرگونه تمدید معافیت تحریمیِ واشنگتن علیه تهران را صراحتا اعلام کرده است.

2-2. تشکیل نیروی واکنش سریع و برقراری آرامش در مرزها

برقراری ثبات و آرامش در مناطق مرزی مشترک ایران و پاکستان می‌تواند ازجمله دیگر پیامدهای بسیار مهم سفر عمران خان به تهران باشد؛ به ویژه اینکه نخست‌وزیر پاکستان پس از پایان دیدارهایش با مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران صراحتا اعلام کرد که بسیاری از مسائل محل اختلاف فیمابین حل‌وفصل شد.

از آنجایی که تحرکات گروهک‌های تروریستی در مرزهای ایران از سوی پاکستان یکی از مهمترین اختلافات و چالش‌های میان دو طرف را تشکیل می‌داد، شاید بتوان گفت که با اظهارنظر اخیر عمران خان باید منتظر برقراری امنیت و آرامش در مرزهای مذکور باشیم؛ به ویژه اینکه مقامات ایرانی و پاکستانی درجریان ملاقات‌های دوجانبه بر سَر طرح تشکیل «نیروهای واکنش سریع» در مرزهای مشترک توافق کردند.

این خبر را حسن روحانی در جریان نشست خبری مشترک با عمران خان اعلام و تأکید کرد که هدف اصلی و اساسی از تشکیل نیروهای واکنش سریع در مناطق مرزی مشترک، مبارزه با تروریسم است. بدین‌ترتیب، طرح تشکیل نیروهای واکنش سریع نیز یکی از مهمترین پیامدهای سفر عمران خان به تهران و دیدار با مقامات ایرانی محسوب می‌شود. این توافق در واقع یک دستاورد امنیتی چشمگیر برای هر دو طرف محسوب می‌شود و می‌تواند فعالیت‌ها و تحرکات گروهک‌های تروریستی در مناطق مرزی را به حداقل برساند.

سفر مذکور همچنین می‌تواند مقدمات تلاش مجدانه پاکستان برای آزادی دیگر نیروهای نظامی ربوده شده ایران در مرزهای پاکستان توسط گروهک‌های تروریستی را فراهم آورد. در مهر ماه سال گذشته بود که گروهک‌های تروریستی مستقر در مرزهای پاکستان اقدام به ربایش 14 تَن از نیروهای نظامی ایران در مرزها کردند. با تلاش‌های صورت‌گرفته، تاکنون 9 تَن از ربوده‌شدگان آزاد شدند و سرنوشت 6 تَن دیگر همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. ازهمین روی، توافقات امنیتی مهم و سرنوشت‌ساز عمران خان با مقامات ایرانی در جریان سفر به تهران می‌تواند زمینه‌ساز تلاشِ بیش از پیش اسلام‌آباد برای آزادی دیگر ربوده‌شدگان در مناطق مرزی باشد. درست به همین دلیل است که بسیاری از ناظران سیاسی از سفر عمران خان به تهران به عنوان گام مهمی در تأمین امنیت مرزی یاد می‌کنند.

این اتفاق مهم درحالی رخ می‌دهد که ایالات متحده آمریکا و متحدان منطقه‌ای آن ازجمله عربستان سعودی حساب ویژه‌ای روی بسط و گسترش نا امنی در مناطق مرزی ایران به عنوان مقدمه‌ای برای آتش‌افروزی در داخل کشور، باز کرده‌اند.

2-3. مرگ تدریجی رؤیای تشکیل «محور جهانی ضد ایرانی»

ناگفته پیداست که سفر نخست‌وزیر پاکستان به جمهوری اسلامی ایران به حلقه‌ای دیگر از زنجیره‌های به هم پیوسته‌ای تبدیل شد که بار دیگر مرگ تدریجی رؤیای تشکیل «محور جهانی ضد ایرانی» را برای افکار عمومی منطقه و جهان به منصه ظهور رساند.

درحالی که محور غربی ـ عربی به رهبری آمریکایی‌ها و سعودی‌ها در طول سال‌های گذشته تمام تلاش خود برا بر منزوی ساختن ایران در وهله اول و تشکیل یک محور جهانی علیه آن در وهله دوم، متمرکز ساختند اما سفرهای مقامات مختلف کشورهای جهان به تهران آب سردی بود بر تمامی تلاش‌های صورت‌گرفته. اکنون نیز بدیهی است یکی دیگر از مهمترین‌ترین پیامدهای سفر عمران خان به ایران که نقطه عطفی در روابط دوجانبه تهران ـ اسلام آباد محسوب می‌شود، اثبات عدم امکان‌پذیری منزوی ساختن تهران و تشکیل جبهه واحد جهانی علیه آن است.

عمران خان با سفر خود به ایران و پیش از آن به عربستان و امارات، این پیام را به طرف‌های عربی و غیر عربی مخابره کرد که روابط و مناسبات پاکستان با کشورهای عربی نباید به قیمت خدشه دار شدن روابط و مناسبات این کشور با جمهوری اسلامی ایران تمام شود. این موضع نخست وزیر پاکستان آنجا آشکارتر شد که حتی کمک‌های مالی هنگفت عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اسلام‌آباد که در جریان سفرهای چند ماه پیش عمران خان به ریاض و ابوظبی صورت گرفت هم نتوانست نخست‌وزیر پاکستان را از آمدن به ایران، باز دارد.

2-4. صلح با افغانستان در دستور کار

ازجمله دیگر پیامدهای مهم سفر عمران خان به تهران می‌توان به فراهم شدن مقدمات برقراری صلح میان اسلام‌آباد و کابل اشاره کرد. جمهوری اسلامی ایران اصرار فراوانی به پایان تنش‌های مرزی میان دو کشور دارد، چراکه این تنش‌ها را در راستای تأمین منافع آمریکایی ـ صهیونیستی تلقی می‌کند. ازهمین‌روی، مقامات ایرانی فرصتِ سفرِ عمران خان به تهران را مغتنم شمرده و به صورت مفصل با وی در این خصوص رایزنی کردند.

درهمین ارتباط، نخست‌وزیر پاکستان و رئیس‌جمهوری اسلامی ایران در نشست خبری مشترک خود اعلام کردند که مسأله افغانستان و لزوم تلاش‌های مشترک برای ایجاد ثبات و امنیت در این کشور، یکی از محورهای مهم دیدارهای دوجانبه بوده است.

واقعیت آن است که اختلافات مرزی میان افغانستان و پاکستان سبب شده است تا نیروهای مرزی این دو کشور گاهی با یکدیگر وارد درگیری‌های مسلحانه شوند؛ مسأله‌ای که اوضاع امنیتی داخلی در افغانستان را نیز با پیچیدگی‌های دیگری مواجه ساخته است. از آنجایی که ایران امنیت کشورهای همسایه‌اش را امنیت خود دانسته و می‌داند، تمام تلاش خود برای حل‌وفصل مناقشات کابل ـ اسلام‌آباد را به کار بسته است. با اظهارات مثبت نخست‌وزیر پاکستان درخصوص لزوم برقراری ثبات در افغانستان، به نظر می‌رسد که پس از سفر وی به ایران، صلح با افغانستان نیز در دستور کار عمران خان قرار گرفته است.