آیا دولت روحانی به دنبال احیاء برجام به هر قیمتی است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ با شکست دونالد ترامپ و روی کارآمدن رقیب دموکرات وی یعنی جوزف بایدن، بسیاری از کنشگران و تحلیل گران مسائل سیاسی با خوش بینی معتقد بودند که به زودی دولت آمریکا به برجام باز خواهد گشت و تمامی تحریم های هسته ای علیه تهران را بر خواهد داشت. اما اکنون پس از گذشت ها ماه ها از روی کارآمدن دولت جدید آمریکا ما شاهد تداوم مذاکرات احیاء برجام در وین پایتخت اتریش هستیم. با آنکه به گفته وزاری خارجه کشورهای حاضر در مذاکرات پیشرفت های محسوسی پیرامون احیاء مجدد برجام و بازگشت طرف آمریکایی به موافقت نامه هسته ای به گوش می رسد اما با این حال از دادن تضمین و آغاز اقدامات اعتماد ساز خودداری می کند. آمریکایی ها در اقدامی غیر حرفه ای با آنکه خود ناقض اصلی توافق هسته ای هستند اما قصد دارند تا توپ را به زمین ایران انداخته و در حالی که هنوز به تعهدات برجامی خود عمل نکردند؛ موضوع موشکی و  نفوذ منطقه ای ایران را به پای میز مذاکره بیاورند. در چنین شرایطی سخنگو دولت نیز بدون اشاره به نقش مقامات ارشد دولت در مذاکرات هسته ای، تصمیم نهایی در خصوص به نتیجه رسیدن مذاکرات برجامی را منوط به تصمیم نظام (رهبری) می داند. این در حالی است که میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان های بین المللی در توییتی ابراز امیداوری کرده بود که دور هفتم مذاکرات هسته ای موفقیت آمیز باشد ! سوال اصلی که در این یادداشت به آن خواهیم پرداخت آن است که آیا دولت روحانی هر توافقی را بهتر از عدم توافق می داند؟ به عبارت دیگر آیا دولت روحانی به دنبال احیاء برجام به هر قیمتی است؟

کم تر از دو ماه دیگر سید ابراهیم رئیسی رسما به عنوان سیزدهمین رییس جمهور منتخب مردم ایران بر کرسی قدرت تکیه خواهد زد. بی شک بحث تداوم، اصلاح یا خروج از برجام یکی از موضوعات اصلی دولت رئیسی در حوزه سیاست خراجی خواهد بود. اکنون ایران سطح غنی سازی خود را به بالای 60% رسانده است، سانتریفیوژ های نسل جدید را وارد چرخه غنی سازی کرده و اجازه دسترسی بازرسان آژانس به فیلم های تاسیسات هسته ای کشور را نمی دهد. دولت دموکرات ها نیز به غیر از خارج کردن چند نفر از لیست تحریم ها، حفظ ساختار تحریم های ضد ایرانی، معافیت های محدود در حوزه آزاد کردن منابع مالی ایران در سایر کشورها، چند بیانیه رسمی و آغاز مذاکرات هسته ای وین برای بازگشت به برجام اقدام خاص دیگری انجام نداده است. بر همین اساس چهار سناریو پیرامون سرنوشت توافق نامه هسته ای مطرح می شود.

سناریو اول آن است که با اتمام دوره دولت دوازدهم و به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین، دولت رئیسی برای اعمال فشار به طرف غربی، از برجام خارج شده و به سرعت بر روی پیشرفت برنامه هسته ای کشور تمرکز کند.در چنین سناریویی به احتمال زیاد قدرت چانه زنی ما در پای میز مذاکره افزایش پیدا خواهد کرد و می توانیم امتیازات بیشتری از طرف مقابل طلب کنیم. اما در نقطه مقابل احتمال ایجاد اجماع جهانی علیه ایران، بازگشت تحریم های سازمان ملل و قرار گرفتن در فصل هفت سازمان ملل، افزایش عملیات های خرابکارانه علیه تاسیسات هسته ای کشور و حتی حرکت به سمت نبرد نظامی افزایش پیدا خواهد کرد.

در سناریو دوم طرف آمریکایی برای آنکه توافقی پایدار و محکم تر با ایران را به امضاء برساند منتظر روی کارآمدن تیم دولت رئیسی در حوزه سیاست خارجی شود. در این سناریو به نظر می رسد تهران و واشنگتن علاوه بر مذاکرات هسته ای به دنبال حل و فصل مسائل مورد مناقشه میان خود همچون قدرت موشکی، نفوذ منطقه ای، حقوق بشر، روابط ایران با چین و ... هستند تا از این طریق تخاصمات میان دو کشور را از بین برده یا حداقل کاهش دهند. به عبارت دیگر طرفین مذاکره احیاء برجام را لازم می دانند اما برای رسیدن به نقطه مطلوب جهت تامین منافع شان کافی نمی دانند.

تداوم وضع موجود می تواند سناریو سوم باشد. در این سناریو مذاکرات هسته ای در دولت ابراهیم رئیسی نیز ادامه پیدا می کند. دو طرف خطوط قرمزی مشخصی دارند و هیچ یک حاضر به عقب نشینی از موضع خود نیست. در چنین وضعیتی پیش بینی میشود همچنان تیم های مذاکره کننده بر سر مسائل فنی و رفع تحریم ها به مذاکرات ادامه دهند اما  بر خلاف دولت دوازدهم، دولت جدید ایران کشور را منتظر وین نمی گذارد و به سمت بهبود شاخص های اقتصادی حرکت خواهد کرد. در این سناریو ایران و آمریکا سعی خواهند کرد تا در حوزه منطقه، حقوق بشر و موشکی به اعمال قدرت علیه یکیدیگر بپردازند تا از این طریق توان چانه زنی خود را در پای میز مذاکرات هسته ای افزایش دهند.

اما در سناریو آخر ما می توانیم شاهد رخدادی متفاوت باشیم. در این پرده جمهوری اسلامی ایران پیش از پایان دولت حسن روحانی به توافق رسیده و بازگشت آمریکا و ایران را به تعهدات برجامی را اعلام خواهند کرد. برخی تحلیل گران سیاسی در جریان اصول گرایی معتقدند که روحانی قصد دارد تا با احیاء برجام در دوران خود، رشد اقتصاد کشور در آینده را به نفع خود مصادره به مطلوب کند و از تحولات سیاسی پیش رو به عنوان برگ برنده بهره ببرد. این چنین روحانی می تواند خود را برای تحولات سیاسی پیش رو به عنوان عنصری پویا در نظام جمهوری اسلامی مطرح و به حیات سیاسی خود ادامه دهد. در سوی دیگر تحلیل گران نزدیک به دولت و اصلاح طلبان نیز معتقدند اساسا اختیار توافق یا عدم توافق با آمریکا در دستان دولت نیست؛ بلکه این رهبری نظام است که تصمیمات راهبردی را اتخاذ می کند. بر همین اساس با به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای در این دولت، مسئولیت مشکلات و بد عهدی های احتمالی طرف غربی بر عهده دولت فعلی خواهد بود و اگر نتیجه مثبتی برای کشور در پی داشت به پای درایت دولت سیزدهم نوشته خواهد شد!

بهره سخن

خوب یا بد نام دولت دوازدهم با نام برنامه راهبردی اقدام جامع مشترک موسوم به برجام گره خورده است. کشور ما تقریبا از ابتدا دهه 90 شمسی درگیر به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای با قدرت های جهانی بوده است. ظاهرا با آنکه این روند در روزهای پایانی دولت یازدهم به نتیجه رسید اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید، ماه عسل شیرین دولت روحانی تبدیل به عزا شد! اکنون در روزهای پایانی دولت تدبیر و امید بار مذاکرات هسته ای برای بازگشت آمریکا به برجام در جریان است. تیم های مذاکره کننده با آنکه خبر از پیشرفت های محسوس در روند مذاکرات می دهند اما معتقدند که هنوز بر سر موضوعات کلیدی اختلافات پا برجاست. در چنین شرایطی برخی تحلیلگران و ناظران، نگران این مسئله هستند که دولت با تکرار اشتباه دور پیشین مذاکرات، به سمت استراتژی «هر توافقی بهتر از عدم توافق است» حرکت کند. بی شک ما به عنوان دولت جمهوری اسلامی ایران باید با کنار گذاشتن منافع فردی و حزبی، نگاه کارشناسی را به روند مذاکرات هسته ای حاکم کنیم تا از این طریق حداکثر منافع را از مذاکرات برجامی حاصل کنیم. پیگیری راهبرد «اقدام در برابر اقدام» می تواند بهترین تضمین برای تامین منافع و امنیت کشور در مذاکرات هسته ای وین باشد.